وَاَنْتُمْ ح۪ينَئِذٍ تَنْظُرُونَۙ
Öldükten sonra diriltilmeyi ve âhiret hayatını inkârda inat edenler, kimsenin kaçamadığı ölüm gerçeği üzerinde düşünmeye, Allah’ın kulları üzerindeki mutlak gücü ve hâkimiyetini kabullenmek istemeyenler öleni geri döndürmeye çağırılmaktadır. 86. âyet “madem ki hesaba çekilmeyecekmişsiniz” veya “madem ki ceza görmeyecekmişsiniz” mânalarında da anlaşılmıştır (Râzî, XXIX, 200-201; İbn Âşûr, XXVII, 345-346; ayrıca bk. Kāf 50/16-17).
وَاَنْتُمْ ح۪ينَئِذٍ تَنْظُرُونَۙ
İsim cümlesidir. وَ haliyyedir. اَنْتُمْ munfasıl zamiri mübteda olarak mahallen merfûdur. ح۪ينَئِذٍ zaman zarfı olup تَنْظُرُونَ fiiline mütealliktir. Kelimenin sonundaki tenvin takdir edilen muzafun ileyh cümlesinden ivazdır. Takdiri حين إذْ بلغت الروح الحلقوم (Ruh, hançereye, gırtlağa dayandığı vakit) şeklindedir.
تَنْظُرُونَ mübtedanın haberi olarak mahallen merfûdur.
تَنْظُرُونَ fiili نَ ‘un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ‘ı fail olarak mahallen merfûdur.
وَاَنْتُمْ ح۪ينَئِذٍ تَنْظُرُونَۙ
وَ ’la gelen ayet, haldir. Sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır. Hal cümleleri anlamı açıklayan ıtnâb sanatıdır.
İsim cümleleri sübut ifade eder. İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa, asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karinelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)
اَنْتُمْ müsnedün ileyh, تَنْظُرُونَۙ cümlesi müsneddir.
Cümlede takdim-tehir sanatı vardır. Zaman zarfı ح۪ينَئِذٍ , ihtimam için amiline takdim edilmiştir.
تَنْظُرُونَۙ ‘ye müteallik olan ح۪ينَئِذٍ zaman zarfının sonundaki tenvin takdir edilen muzâfun ileyh cümlesinden ivazdır. Terkibin takdiri حين إذْ بلغت الروح الحلقوم (Ruh, hançereye, gırtlağa dayandığı vakit) şeklindedir. Muzâfun ileyhin hazfi, îcâz-ı hazif sanatıdır.
Cümlede müsnedin muzari fiil cümlesi olarak gelmesi hükmü takviye, hudûs, istimrar ve teceddüt ifade eder. Muzari fiil tecessüm özelliği sayesinde muhatabın muhayyilesini harekete geçirerek olayı daha iyi anlamasını sağlar.
Muzari fiilin geldiği hallerde çoğunlukla bu gaye mevcuttur. Muzari fiilin kullanımıyla sahne muhatabın gözünde sanki o anda canlanır. Bu da insanı etkiler. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)
وَاَنْتُمْ ifadesindeki وَ , itiraziyyedir. Yani onun etrafında hazır bulunan ilgililer, sizler o zaman, içinizden birinin canı hulkuma geldiği o demde bakar durursunuz. Onun ölüm sarhoşluğunu görür, kurtaracak hiçbir şey yapamaz, acz içinde kara kara bakarsınız. (Elmalılı, Âşûr)