Şuarâ Sûresi 18. Ayet

قَالَ اَلَمْ نُرَبِّكَ ف۪ينَا وَل۪يداً وَلَبِثْتَ ف۪ينَا مِنْ عُمُرِكَ سِن۪ينَ  ...

Firavun, şöyle dedi: “Seni biz küçük bir çocuk olarak alıp aramızda büyütmedik mi? Sen ömrünün nice yıllarını aramızda geçirdin.”
 
Sıra Kelime Anlamı Kökü
1 قَالَ (Fir’avn) dedi ki ق و ل
2 أَلَمْ
3 نُرَبِّكَ biz seni yetiştirmedik mi? ر ب و
4 فِينَا içimizden
5 وَلِيدًا bir çocuk olarak و ل د
6 وَلَبِثْتَ ve kalmadın mı? ل ب ث
7 فِينَا aramızda
8 مِنْ
9 عُمُرِكَ ömründen ع م ر
10 سِنِينَ nice yıllar س ن و
 

Vaktiyle Firavun’un, İsrâiloğulları’nın yeni doğan erkek çocuk­larını öldürtmesi sebebiyle Mûsâ dünyaya geldiğinde annesi onu bir sandık içinde nehre bırakmıştı; çocuk Firavun’un hizmetçileri tarafından bulunmuş ve Firavun’un sarayında yetiştirilmişti. Bu arada Mûsâ, İsrâiloğulları’ndan biriyle kavga eden bir Kıptî’nin saldırılarını engelleme girişiminde bulunurken bir yumruk vurmuş, adam da ölmüştü; 18 ve 19. âyetlerde Firavun bu olaylara işaret ederek Mûsâ’yı nankörlükle itham etmektedir. Tefsirlerde Hz. Mûsâ’nın, öldürme kastı olmaksızın Kıptî’ye vurduğu ve bu olayın kastı aşan müessir fiil neticesinde meydana geldiği anlatılmaktadır (ayrıca bk. Kasas 28/16).

Bu olaydan sonra Hz. Mûsâ, Firavun ve kavminin kendisini öldürmek istediklerini haber alınca korkmuş ve Mısır’ı terkederek Akabe körfezinin kuzeyindeki Medyen’e gitmişti (krş. Kasas 28/20). Cenâb-ı Hak daha sonra ona ilim, hikmet ve peygamberlik görevi verdi, kardeşi Hârûn’la birlikte Firavun ve kavmine gönderdi.

 

 Amera عمر :   İmaret عِمارَةٌ sözcüğü harap, viran ve terkedilmiş olmanın zıddıdır. Fiil olarak عَمَرَ arazisini sürdü, işledi ve geliştirdi anlamında kullanılır.

Ömür عُمْرٌ, bedenin hayat aracılığıyla mamur olma süresidir. İ'timar إعْتِمارٌ ve umre عُمْرَةٌ sevgiyi/sevgiliyi mamur etme hedefi taşıyan ziyarettir. Şeriatte ise belli ibadetlerin icra edildiği Kabe ziyaretidir. (Müfredat)

Kuran’ı Kerim’de türevleriyle 24 defa geçmiştir. (Mucemul Müfehres) Türkçede kullanılan şekilleri ma'mur, ömür, umre, Umran, tamir, îmar, imaret, mimar, hamarat, Amr, Muammer ve Ömer'dir. (Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi) 

 

قَالَ اَلَمْ نُرَبِّكَ ف۪ينَا وَل۪يداً وَلَبِثْتَ ف۪ينَا مِنْ عُمُرِكَ سِن۪ينَ

 

Fiil cümlesidir.  قَالَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو’dir.

Mekulü’l-kavli  اَلَمْ نُرَبِّكَ ف۪ينَا وَل۪يداً ‘dir. قَالَ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur.

Hemze istifham harfidir.  لَمْ  muzariyi cezm ederek manasını olumsuz maziye çeviren harftir.

نُرَبِّكَ  illet harfinin hazfıyla meczum muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  نحن ‘dur.

Muttasıl zamir  كَ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur. ف۪ينَا  car mecruru  نُرَبِّكَ  fiiline mütealliktir.  وَل۪يداً  hal olup fetha ile mansubdur.

Hal, cümlede failin, mef’ûlun veya her ikisinin durumunu bildiren lafızlardır (kelime veya cümle). Hal, “nasıl?” sorusunun cevabıdır. Halin durumunu açıkladığı kelimeye “zül-hal” veya “sahibu’l-hal” denir. Umumiyetle hal nekre, sahibu’l hal marife olur. Hal mansubdur. Türkçeye “…rek, …rak, …dığı, halde  iken, olduğu halde” gibi ifadelerle tercüme edilir. Sahibu’l hal açık isim veya zamir olduğu gibi müstetir (gizli) zamir de olabilir. Hali sahibu’l hale bağlayan zamire rabıt zamiri denir. Bu zamir bariz (açık), müstetir (gizli) veya mahzuf (hazf edilmiş) olarak gelir.

Hal sahibu’l-hale ya  و (vav-ı haliye) ya zamirle veya her ikisi ile bağlanır. Hal üçe ayrılır: 1. Müfred olan hal (Müştak veya camid), 2. Cümle olan hal (İsim veya fiil), 3. Şibh-i cümle olan hal (Harf-i cerli veya zarflı isim).

Burada hal isim cümlesi olarak gelmiştir. Hal müspet (olumlu) isim cümlesi olarak geldiğinde umumiyetle başına “و  ve zamir” veya yalnız “و ” gelir. Bazen “و ” gelmediği de olur. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi) 

وَ  atıf harfidir.  لَبِثْتَ  sükun üzere mebni  mazi fiildir. Muttasıl zamir  تَ  fail olarak mahallen merfûdur. 

ف۪ينَا  car mecruru  لَبِثْتَ  fiiline mütealliktir.  مِنْ عُمُرِكَ  car mecruru mahzuf hale mütealliktir. Muttasıl zamir  كَ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

سِن۪ينَ  zaman zarfı  لَبِثْتَ  fiiline mütealliktir. Cemi müzekker isimlere mülhak olduğu için nasb alameti  ى ’dır.

 

قَالَ اَلَمْ نُرَبِّكَ ف۪ينَا وَل۪يداً 

 

Cümle istînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Fasıl sebebi şibh-i kemâl-i ittisâldir. Müspet mazi fiil sıygasında lazım-ı faide-i haber ibtidaî kelamdır.

قَالَ  fiilinin mekulü’l-kavli olan  اَلَمْ نُرَبِّكَ ف۪ينَا وَل۪يداً  cümle, istifham üslubunda talebî inşâî isnaddır.

Cümle istifham üslubunda gelmiş olmasına rağmen takrir manası murad edildiği için mecaz-ı mürsel mürekkebdir. Ayrıca muhatabı olan Musa (as)’ın bilmediği bir konudan bahsediyor değildir. Cümlede tecâhül-i ârif sanatı vardır.

Muzari fiil, tecessüm özelliği sayesinde olayı gözümüzün önünde canlandırmıştır. 

Muzari fiilin geldiği hallerde çoğunlukla bu gaye mevcuttur. Muzari fiilin kullanımıyla sahne muhatabın gözünde sanki o anda canlanır. Bu da insanı etkiler.(Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi )

نُرَبِّكَ ‘deki  كَ  zamirinden hal olan  وَل۪يداً , zü’l-hâlin durumunu açıklayan ıtnâb sanatıdır.

Firavun bu ayetteki sözleri, onların yolculukları ve Allah'ın emrettiği şeyi bildirmelerinden sonra söylemiştir. Olayın seyrindeki meskutun anh, îcaz-ı kasrdır.

قَالَ اَلَمْ نُرَبِّكَ ف۪ينَا وَل۪يداً [Seni içimizde bir çocuk olarak büyütmedik mi? dedi] cümlesinde hazif yoluyla îcâz vardır. Bu hazfi sözün akışı göstermek­te olup takdiri şöyledir: Firavun'a gittiler ve ona bunları söylediler. O da Musa 'ya  لَمْ نُرَبِّكَ  (seni biz büyütmedik mi?) dedi. (Safvetü’t Tefâsir)

Burada istifhamdan murad, Musa’ya büyüyüp yetişmesini hatırlatmaktır. Tebliğ ettiği risaletten ve Allah Teâlâ’nın Rabb olduğu iddiasından vazgeçirme amacı vardır. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

Seni bir çocukken himayemizde büyütmedik mi? Hayatının bir kaç senesini aramızda geçirmedin mi? anlamında soru mahiyetinde görünürken, aslında ‘’tabii ki büyüttük, elbette birkaç seneyi aramızda geçirdin. Bunda şüphe yok. Bunları inkâr edemezsin anlamında tahkik ve tespit’’ amaçlanmıştır. İstifham-ı takririnin bu çeşidi lafız olarak inşâ, anlamca haberdir. Lafzen inşâdır, çünkü istifham sıygası inşânın bölümlerindendir. Mana yönünden ise haberdir, çünkü haberin tespit ve tahkiki anlamında kullanılmıştır. اَلَمْ نُرَبِّكَ (Seni yetiştirmedik mi?) sorusunun anlamı: (Elbette seni yetiştirdik) şeklindedir. (Mustafa Kayapınar, Belâgatta Talebî İnşâ)

 

 وَلَبِثْتَ ف۪ينَا مِنْ عُمُرِكَ سِن۪ينَ

 

Bu cümle, mekulü’l-kavl cümlesine matuftur. Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. Bu cümlenin atfı, önceki cümlenin haber manalı olması sebebiyle mümkün olmuştur. Ayrıca cümleler arasında hükümde ortaklık mevcuttur. 

فِینَا ’da  istiare vardır. Müstear lafız  فِی  harfidir.  نَا  (Biz) zamiri zarfa benzetilmiş,  فِی  harfi عند  harfi yerine, ‘yanımızda’ manasında kullanılmıştır.