“Allah’a güzel bir borç verme” ifadesi mecazi olup İslâmî literatürde âyetteki terkip esas alınarak “karz-ı hasen “şeklinde terimleştirilmiştir (bilgi için bk. Bakara 2/245). 

   Qarada قرض :

  قَرْضٌ bir tür kesmedir. Bir mekanın kat' edilmesi ve geçilmesi kat' etmek (قَطْعٌ) olarak adlandırıldığı gibi bu sözcükle de ifade edilebilir.

  Bedelinin geri verilmesi şartıyla bir insana verilen mala da قَرْضٌ denmiştir. (Müfredat) 

  Kuran’ı Kerim’de çeşitli formlarda 13 defa geçmiştir. (Mu'cemu-l Mufehres)

  Türkçede kullanılan şekilleri karz (karzı hasen), ikraz, takriz, inkıraz, istikraz ve kredidir. (Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi) 

مَنْ ذَا الَّذ۪ي يُقْرِضُ اللّٰهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضَاعِفَهُ لَهُ 

İsim cümlesidir. İstifham ismi  مَنْ  mübteda olarak mahallen merfûdur. İşaret zamiri  ذَا  mübtedanın haberi olarak mahallen merfûdur. 

الَّذ۪ي  müfred müzekker has ism-i mevsûl, işaret isminden bedel olup mahallen merfûdur.  İsm-i mevsûlun sılası يُقْرِضُ ‘dur. Îrabdan mahalli yoktur.

Bedel: Metbuundaki kapalılığı açıklamak ve pekiştirmek gibi sebeplerle getirilen ve irab bakımından metbuuna uyan tabidir. Bedelden önce gelen ve bedelin irabını almış olduğu kelimeye “mübdelün minh” denir. Bedel 3 gruba ayrılır: 1. Bedel-i kül, 2. Bedel-i ba’z, 3. Bedel-i iştimâl. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

يُقْرِضُ  damme ile merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir.  اللّٰهَ  lafza-i celâl mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur.  قَرْضاً  mef’ûlü mutlak olup fetha ile mansubdur. 

Mef’ûlu mutlak: Fiil ile aynı kökten gelen masdardır. Mef’ûlu mutlak harf-i cer almaz. Harf-i cer alırsa hal olur. Mef’ûlu mutlak cümle olmaz. Mef’ûlu mutlak üçe ayrılır:

1. Tekid (Kuvvetlendirmek) İçin: Fiilin manasını kuvvetlendirir. Masdar olur. Daima müfreddir. Fiilinden sonra gelir. Türkçeye “muhakkak, şüphesiz, gerçekten, çok, iyice, öyle ki” diye tercüme edilir.

2. Nev’ini (Çeşidini) Belirtmek İçin: Fiilin nasıl meydana geldiğini ve nev’ini bildirir. Nev’ini bildiren mef’ûlu mutlak umumiyetle sıfat veya izafet terkibi halinde gelir. Tesniye ve cemi de olabilir. Fiilinin önüne geçebilir. Türkçeye “gibi, şeklinde, aynen, tıpkı, tam” diye tercüme edilir.

3. Adedini (Sayısını) Belirtmek İçin: Failin yaptığı işin sayısını belirtir. Adedini belirten mef’ûlu mutlak  فَعْلَةً  vezninden gelen bina-ı (masdar-ı) merreden yapılır.

مَرَّةً  kelimesi de mef’ûlu mutlak olur. Fiilinin önüne geçebilir. Türkçeye “kere, defa” diye tercüme edilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

حَسَناً  kelimesi  قَرْضاً ‘nın sıfatı olup fetha ile mansubdur. 

Varlıkları niteleyen kelimelere sıfat denir. Arapça’da sıfatın asıl adı na’t ( النَّعَتُ )dır. Sıfatın nitelediği isme de men’ut ( المَنْعُوتُ ) denir. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata hakiki sıfat, dolaylı olarak niteleyen sıfata da sebebi sıfat denir.

Sıfat ile mevsuftan oluşan tamlamaya sıfat tamlaması denir. Sıfat tek kelime (isim), cümle ve şibh-i cümle olabilir. Ve sıfat birden fazla gelebilir.

Sıfat mevsûfuna: cinsiyet, adet, marifelik - nekrelik ve îrab bakımından uyar.

Sıfat iki kısma ayrılır: 1. Hakiki sıfat  2. Sebebi sıfat. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata “hakiki sıfat”, dolaylı olarak niteleyen sıfata da “sebebi sıfat” denir.(Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi) 

فَ  sebebiyyedir. Muzariyi gizli  اَنْ ’le nasb ederek anlamını masdara çevirmiştir. Fâ-i sebebiyyeden önce nefy ,talep bulunması gerekir. 

اَنْ  ve masdar-ı müevvel önceki istifham cümlesinden oluşan masdara matuftur. Takdiri, أثمّة إقراض منكم للَّه فمضاعفه منه لكم في الأداء (Sizden Allah’a verilmiş bir borç mu var ki Allah Teâlâ onu sizin için kat kat yapsın.) şeklindedir.

يُضَاعِفَ  fetha ile mansub muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir. Muttasıl zamir  هُ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur. لَهُ  car mecruru  يُضَاعِفَ  fiiline mütealliktir. 

يُقْرِضُ  fiili sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Fiil if’âl babındandır. Sülâsîsi  قرض ’dir.

İf’al babı fiile tadiye (geçişlilik) kesret, haynunet (zamanı gelmesi), sayruret, izale, zamana ve mekâna duhul, temkin (imkân sağlamak), vicdan (bir vasıf üzere bulmak) mutavaat (tef’il babının dönüşlülüğü), tariz (arz etmek, maruz bırakmak) manaları katar. Bazan da fiilin mücerret manasını ifade eder.  

يُضَاعِفَهُ  fiili sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Mufâale babındandır. Sülâsîsi  ضعف ’dir. 

Mufâale babı fiile müşareket (ortaklık), bir işi peşpeşe yapmak, teksir (çokluk, bir işi çok yapmak) gibi anlamlar katar. Müşareket (İşteşlik – ortaklık): Bir işin iki kişi veya iki grup arasında yapıldığını anlatır. Fail ile mef’ûl aynı işi yapmıştır. Ayrıca fail işi başlatan ve galip gelendir. (sonuçlandırandır). Bazen de müşareket olmayıp tek taraflı olur. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)  

 وَلَهُٓ اَجْرٌ كَر۪يمٌۚ

وَ  atıf harfidir. Matuf ve matufun aleyhin hükümde ortak olduğunu belirtir. İkisi arasında tertip (sıra) olduğunu göstermez. Vav ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştirebilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

İsim cümlesidir.  لَهُٓ  car mecruru mahzuf mukaddem habere mütealliktir. اَجْرٌ  muahhar haber olup lafzen merfûdur.  كَر۪يمٌ  kelimesi  اَجْرٌ ‘nun sıfatı olup damme ile merfûdur. 

Varlıkları niteleyen kelimelere sıfat denir. Arapça’da sıfatın asıl adı na’t ( النَّعَتُ )dır. Sıfatın nitelediği isme de men’ut ( المَنْعُوتُ ) denir. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata hakiki sıfat, dolaylı olarak niteleyen sıfata da sebebi sıfat denir.

Sıfat ile mevsuftan oluşan tamlamaya sıfat tamlaması denir. Sıfat tek kelime (isim), cümle ve şibh-i cümle olabilir. Ve sıfat birden fazla gelebilir.

Sıfat mevsûfuna: cinsiyet, adet, marifelik - nekrelik ve îrab bakımından uyar.

Sıfat iki kısma ayrılır: 1. Hakiki sıfat  2. Sebebi sıfat. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata “hakiki sıfat”, dolaylı olarak niteleyen sıfata da “sebebi sıfat” denir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

مَنْ ذَا الَّذ۪ي يُقْرِضُ اللّٰهَ قَرْضاً حَسَناً فَيُضَاعِفَهُ لَهُ وَلَهُٓ اَجْرٌ كَر۪يمٌۚ

İstînâfiye olarak fasılla gelmiştir. Ayetin ilk cümlesi, istifham üslubunda talebî inşâî isnaddır.

İstifham üslubunda gelmiş olmasına rağmen takrir ve teşvik amacı taşıyan cümle mecaz-ı mürsel mürekkebdir. Ayrıca soruda tecâhül-i ârif sanatı vardır.  

İstifham edatı  مَنْ  mecazen kışkırtmak anlamında kullanılmıştır. Çünkü eylemi azmettirecek kişi bunu yapacak birini arar ve bu işi kendisine emanet edecek veya ödüllendirecek birinin tayin etmek ister. (Âşûr) 

Soru harfi  مَنْ  mübteda, ذَا الَّذ۪ي يُقْرِضُ اللّٰهَ قَرْضاً حَسَناً  haberdir. İşaret ismi  ذَا ’nın haber olması işaret edilenin önemini belirtir. İşaret isminden bedel olan müfred müzekker has ism-i mevsûl  الَّذ۪ي ‘nin sılası olan  يُقْرِضُ اللّٰهَ قَرْضاً حَسَناً  cümlesi, müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber talebî kelamdır.  

Hudûs, istimrar ve teceddüt ifade eden muzari fiil tecessüm özelliği sayesinde muhatabın muhayyilesini harekete geçirerek olayı daha iyi anlamasını sağlar. 

Muzari fiilin geldiği hallerde çoğunlukla bu gaye mevcuttur. Muzari fiilin kullanımıyla sahne muhatabın gözünde sanki o anda canlanır. Bu da insanı etkiler. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

حَسَناً , mef’ûlü mutlak olan  قَرْضاً  için sıfattır. Sıfat, tabi olduğu kelimenin sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan ıtnâb sanatıdır.

Allah Teâlâ bu ayetle, insanları, mallarını İslâm'a yardım etme, kâfirlerle savaşma ve müslüman fakirleri destekleme hususunda harcamaları konusunda yaptığı teşviki tekid etmiştir. Böylece de sayesinde cennet vaad edildiği için, قَرْضاً (ödünç verilen parçaya) benzetilerek, bu infaka  قَرْض  denilmiştir. (Fahreddin er-Râzî)  

قَرْضاً  sadaka demektir. حَسَناً  ise herhangi bir minnet (başa kakmak) ve eziyet söz konusu olmaksızın içinden gelerek (samimiyetle) ve ecrini Allah'tan bekleyerek vermek demektir. (Kurtubî)

Fa-i sebebiyye’nin dahil olduğu  فَيُضَاعِفَهُ لَهُ  cümlesi, masdar teviliyle, istifham cümlesinden oluşan masdara matuftur. Takdiri, أثمّة إقراض منكم للَّه فمضاعفه منه لكم في الأداء (sizden Allah’a verilmiş bir borç mu var ki Allah Teâlâ onu sizin için kat kat yapsın.) şeklindedir. Masdar-ı müevvel cümlesi, müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. 

لَهُٓ  car mecruru  يُضَاعِفَهُ  fiiline mütealliktir.

قَرْضاً - يُقْرِضُ  kelimeleri arasında iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

مَنْ ذَا الَّذ۪ي يُقْرِضُ اللّٰهَ قَرْضاً حَسَناً [Allah'a güzel bir ödünç verecek olursa] ifadesinde istiâre-i temsîliyye vardır. Yüce Allah, amelinde sami­mi olarak, kendi rızasını kazanmak için malını harcayan kimseyi istiâre-i temsîliyye yoluyla, Rabbine, ödenmesi gereken bir borç veren kimseye ben­zetti. (Safvetü’t Tefâsir-Elmalılı)

Karz-ı hasenin şu on vasfı taşıdığı ifade edilmiştir. 

1. Sarf edilecek malın, helal maldan olması lazımdır. Çünkü Allah Teâlâ temizdir, temiz olmayanı sevmez. 

2. Kişinin sahip olduğu malın en iyisinden olmalıdır. 

3. Karz-ı hasen sahibi sıhhatli, yaşama ümidi besleyen, fakirlik korkusu içinde tutumlu hareket eden birisi olmalıdır.

4. Malı, en muhtaç ve en uygun olana vermelidir. 

5. Verdiği malı, gizlemeli, açığa vurmamalıdır. 

6. Arkasından başa kakmamalı, eziyet etmemelidir. 

7. Maksadı, sırf Allah rızası olmalıdır. 

8. Verdiği çok olsa da az ve ehemmiyetsiz görmelidir. 

9. En sevdiği malından vermelidir. 

10. Malı, fakire evine götürerek vermek suretiyle onu en fazla memnun edecek yöntemi seçmelidir. (Elmalılı)

وَلَهُٓ اَجْرٌ كَر۪يمٌۚ  cümlesi atıf harfi  وَ ‘la  فَيُضَاعِفَهُ لَهُ  cümlesine atfedilmiştir. Sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır. Cümlede, takdim-tehir ve îcâz-ı hazif sanatları vardır. 

لَهُٓ , mahzuf mukaddem habere mütealliktir.  اَجْرٌ  muahhar mübtedadır.

Müsnedün ileyh olan  اَجْرٌ  kelimesinin nekre gelmesi tazim, kesret ve nev içindir. 

اَجْرٌ  için sıfat olan  كَر۪يمٌۚ , mübalağalı ism-i fail kalıbı olan sıfat-ı müşebbehe vezninde gelerek mübalağa ifade etmiştir. Bu kalıp bu vasfın mevsûfta sürekli varlığına, sıfatın mevsûfun bir parçası gibi ondan ayrılmayan bir özelliği olduğuna işaret eder. Sıfat, tabi olduğu kelimenin sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan ıtnâb sanatıdır. 

Bunu kendisine kat kat fazlasıyla geri ödeyeceği; yani yaptığı harcama karşılığında lutfundan mükâfatını kat kat vereceği “kimse için değerli bir mükâfat vardır.” Yani kat kat vermenin kendisine eklendiği bu mükâfat özünde de değerlidir. (Keşşâf)