وَالَّيْلِ اِذْ اَدْبَرَۙ

Ayet atıf harfi وَ ‘la önceki ayetteki  الْقَمَرِ ‘e matuf olup mahallen mecrurdur.

Matuf ve matufun aleyhin hükümde ortak olduğunu belirtir. İkisi arasında tertip (sıra) olduğunu göstermez. Vav ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştirebilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi) 

اِذْ  zaman zarfı mahzuf kasem fiiline mütealliktir. اَدْبَرَ  ile başlayan fiil cümlesi muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. 

اَدْبَرَ  fetha üzere mebni mazi fiildir.Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir.  

اَدْبَرَ  fiili sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Fiil if’âl babındandır. Sülâsîsi دبر ’dir.

İf’al babı fiile tadiye (geçişlilik) kesret, haynunet (zamanı gelmesi), sayruret, izale, zamana ve mekâna duhul, temkin (imkân sağlamak), vicdan (bir vasıf üzere bulmak) mutavaat (tef’il babının dönüşlülüğü), tariz (arz etmek, maruz bırakmak) manaları katar. Bazan da fiilin mücerret manasını ifade eder.

وَالَّيْلِ اِذْ اَدْبَرَۙ

Ayet, atıf harfi  وَ ‘la önceki ayete atfedilmiştir. Atıf sebebi hükümde ortaklıktır. Cümleler arasında manen ve lafzen mutabakat mevcuttur.

وَ , kasem harfidir. Ayette, îcâz-ı hazif sanatı vardır.  Muksemun bih olan  الَّيْلِ  car mecruru, takdiri  اقسم (Yemin ederim) olan mahzuf fiile mütealliktir.

Cümle, mahzuf kasem ve cevapla birlikte kasem üslubunda gayrı talebî inşâî isnaddır. Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelam olan  اَدْبَرَ  cümlesi,  اِذْ ’in muzâfun ileyhidir.  اِذْ  zaman zarfı, takdiri  أقسم  olan, mahzuf kasem fiiline mütealliktir.

Mazi fiil sebata, temekkün ve istikrara işaret eder. (Hâlidî, Vakafat, S.107)