فَادْخُلُٓوا اَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِد۪ينَ ف۪يهَاۜ 

فَ  sebebi müsebbebe bağlayan rabıta harfidir.  ادْخُلُٓوا  fiili  ن ’un hazfıyla mebni emir fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur. اَبْوَابَ  mef’ûlun bih olup lafzen mansubdur.

جَهَنَّمَ  muzâfun ileyh olup gayri munsarif olduğu için cer alameti fethadır. Çünkü kendisinde hem alemlik (özel isim olma vasfı) ve hem de ucmelik vasfı (yani Arapça olmama vasfı) bulunmaktadır.

Gayri munsarif isimler: Kesra (esre) ve tenvini alamayan isimlerdir. Gayri munsarif isimler esre yerine fetha alırlar. Yani bu isimler ref halinde damme, nasb halinde fetha, cer halinde yine fetha alırlar.

Gayri munsarife “memnu’un mine’s-sarf (اَلْمَمْنُوعُ مِنَ الصَّرفِ)” da denir.

Arapçada kullanılmakla birlikte Arapça kökenli olmayan alem (özel) isimler (yer, ülke, kişi adları vb. gibi isimler) de gayri munsariftir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

خَالِد۪ينَ  kelimesi  ادْخُلُٓوا ’deki failin hali olup nasb alameti  ي ’dir. Cemi müzekker salim kelimeler  ي  ile nasb olurlar.

ف۪يهَا  car mecruru  خَالِد۪ينَ ’e müteallıktır.

خَالِد۪ينَ  kelimesi, sülâsî mücerred olan  خلد  fiilinin ism-i failidir.

İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

  فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّر۪ينَ

فَ  istînâfiyyedir.  لَ  ibtidâiyyedir. Tekid ifade ifade eder.  بِئْسَ  zem anlamı taşıyan camid fildir.  مَثْوَى  fail olup elif üzere mukadder damme ile merfûdur.  الْمُتَكَبِّر۪ينَ   muzâfun ileyh olup cer alameti  ى  harfidir. Çünkü cemi müzekker salimler harfle îrablanırlar.

بِئْسَ  fiilinin mahsusu mahzuftur. Takdiri;  جهنّم  şeklindedir.

بِئْسَ  zem fiili bir şahsı veya nesneyi yermek maksadıyla kurulan cümlelerde olur. Cümleye kattığı genel anlam hayret ve mübalağa ifadesidir. Zem fiili ile kurulan cümlelerde fail; marife veya gizli zamir olur, ondan sonra da mahsus gelir. Fail zamir ise temyizle yahut  مَا  ile belirtilir. Bu fiilin failinin geliş şekilleri şunlardır: 

1. Failinin  ال ’lı gelmesi 

2. Failinin  ال ’lı isme muzâf olarak gelmesi 

3. Bu fiillerin  مَا  harfine bitişik olarak gelmesi

4. Failinin ism-i mevsûl olarak gelmesi

Burada  بِئْسَ  fiilinin faili  ال’lı isme muzâf olarak gelmiştir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

الْمُتَكَبِّر۪ينَ  kelimesi,sülâsî mücerrede iki harf ilave edilerek mezid yapılan  تَفَعَّلَ  babının ism-i failidir.

İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

فَادْخُلُٓوا اَبْوَابَ جَهَنَّمَ خَالِد۪ينَ ف۪يهَاۜ 

فَ  sebebi müsebbebe bağlayan rabıta harfidir. Ayet … اِنَّ اللّٰهَ عَل۪يمٌ  cümlesine matuftur. Emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.

ادْخُلُٓوا  fiilinin failinden hal olan  خَالِد۪ينَ , anlamı kuvvetlendirmek için gelen ıtnâb sanatıdır.

Cenab-ı Hak bu cezayı açıkça zikrederek [“O halde içinde ebedi kalıcı olarak girin cehennemin kapılarından…”] buyurmuştur. Bu, onların cezalarının farklı farklı olacağına, böylece de bazısının cezasının bazısınınkinden daha büyük olacağına delalet eder. Cenab-ı Allah, kederleri ve hüzünlerinin daha büyük olması için bu ifadesinde,  خلود  (uzun bir süre) kelimesini açıkça zikretmiştir. (Fahreddin er-Râzî)

خلد  aslında yetmiş yıl kaldı demektir. Kuran-ı Kerimde çokluktan kinaye olarak sonsuzluk anlamında kullanılır. Ayette  ادْخُلُٓوا  fiilinin failinin hali olarak mansubdur.

  فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّر۪ينَ

Ayetin fasılası olan  فَلَبِئْسَ مَثْوَى الْمُتَكَبِّر۪ينَ  cümlesinde  فَ  istînâfiyye,  لَ  tekid harfidir. Cümle gayrı talebî inşâî isnaddır. Zem fiili olan  بِئْس ’nin mahsusu, mahzuftur. Bu hazif îcâz-ı hazif sanatıdır. Takdiri;  جهنّم ‘dir. 

Fiilin faili olan  مَثْوَى الْمُتَكَبِّر۪ينَ , izafet formunda gelerek az lafızla çok anlam ifade etmiştir. 

Zem fiili mahsusuyla birlikte tekid ifade eder. 

فَ  harfinden sonra gelen şeyler zemmi ve önlerinde bulunan durumun çirkinliğini artıran şeylerdir. Bu da cehenneme giriş halidir ve onlar kendi kendilerini cehenneme sokarlar. Burada zem ifade eden lafızların esası olan  بِئْسَ  lafzı seçilmiştir.  مدخل  yerine de  مَثْوَى  lafzı seçilmiştir. Halbuki  مدخل  gelseydi,  فَادْخُلُٓوا  sözüne daha uygun olurdu. Bunun sebebi  مَثْوَى   kelimesinin “ikamet etmek” manasında olmasıdır. Böylece onların bir  مَدْخَل ’e (hol, giriş yeri) değil, ikamet yurduna yani devamlı kalacakları yurda girdikleri manasını vurgular. (Muhammed Ebu Musa, Hâ-Mîm Sureleri Belâgî Tefsiri Gâfir/64, S. 360)

بِئْسَ  zem fiillerindendir ve tekid içerir.

Nahl Suresinde 30. ayeti kerimede zikredilen  ولَنِعْمَ دارُ المُتَّقِينَ  ifadesinde olduğu gibi burada  دارُ  kelimesinin hazfi onları tahkir içindir. Yani cehennemde onlar bir evde yaşayanlar gibi değildir, aksine onlar cehennemde istif gibi yığılmışlardır ama orası onlar için bir dinlenme ve ikamet yeridir. (Âşûr)