اَمْ حَسِبْتَ اَنَّ اَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّق۪يمِ كَانُوا مِنْ اٰيَاتِنَا عَجَباً
Kehefe كَهْف : كهف dağda bulunan mağara demektir. Çoğulu كُهُوف şeklinde gelir. (Müfredat) Kuran’ı Kerim’de sadece isim olarak 6 ayette geçmiştir. (Mucemul Müfehres) Türkçede kullanılan şekli Ashab-ı Kehf'dir. (Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi)
Raqame الرَّقْم : رقم Kalın hat. Kalın bir şekilde iz/işaret bırakmak, çizmek veya yazmak. Bu kelimenin yazıyı noktalamak olduğu da söylenmiştir. Yüce Allah’ın şu sözü her iki anlama da hamledilmiştir: Mutaffifin, 83/9 كِتَابٌ مَرْقُومٌۜ (Müfredat)
Kelimedeki asıl anlam hangi konuda olursa olsun alamet ve izlerin mevcudiyetidir. Denilir ki: رَقَمْتُ الكِتابَ ‘Kitabı rakamladım yani onu yazdım.’ Yine رَقَمْتُ الثَّوْبَ yani ‘Elbiseyi işledim.’ Özetle bir şeyi rakamlamak onu bir işaretle ayırdetmektir (temyiz etmek). رَقِيم Oyarak ve yontarak yazılan/rakamlanan şeydir.
Nakış نَقْش - Resim رَسْم - Kitâbe كِتابَة - Hat خَطّ kelimeleri arasındaki farklara gelince:
خَطّ’da bizzat çizgilerin kendisi göz önüne alınır. Yani doğru ya da eğri çekilmiş, yazılmış ya da doğal bir izdir.
كِتابة ise, anlaşılır bir mana için lafız ve kelimeleri kayıt altına almaktır.
رَسم ‘e gelince bu mefhumda eser özelliğinin korunması yönü mülahaza edilir.
نَقْش ‘da da renklendirme ve süslemeye dikkat çekilir. (Tahqiq)
رَقَمَ :Yazmak, harflerin fonetik değerini işaret etmek. رَقِيم; Rakîm anlamı tartışmalı bir kelimedir. Bir rivayete göre yedi uyurların isimlerinin yazılı olduğu levhanın ismidir. مَرْقُومYazılmış.(John Penrice)
Kuran’ı Kerim’de iki isim formunda toplam 3 ayette geçmiştir. (Mucemul Müfehres) Türkçede kullanılan şekillerirakam, rakım ve Erkam'dır. (Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi)
اَمْ حَسِبْتَ اَنَّ اَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّق۪يمِ كَانُوا مِنْ اٰيَاتِنَا عَجَباً
اَمْ munkatı’dır. بل ve hemze manasındadır. Yani بل أحسبت demektir.
حَسِبْتَ sükun üzere mebni mazi fiildir. Muttasıl zamir تَ sükun üzere mebni, fail olarak mahallen merfûdur.
اَنَّ masdar harfidir. İsim cümlesine dahil olur. İsmini nasb haberini ref yapar, cümleye masdar anlamı verir.
اَنَّ ve masdar-ı müevvel, حَسِبْتَ fiilinin iki mef’ûlu yerinde olup mahallen mansubdur. حَسِبْتَ sanmak manasına gelen kalp fiillerindendir. Kalp fiilleri (iki mef’ûl alan fiiller); bir mef’ûl ile manası tamamlanamayıp ikinci mef’ûle ihtiyaç duyan fiillerdir. Bu fiiller isim cümlesinin önüne gelirler, mübtedayı ve haberi iki mef’ûl yaparak nasb ederler. 3 gruba ayrılırlar:
1. Bilmek manasında olanlar.
2. Sanmak manası ifade edenler, kesine yakın bilgi ifade ederler. “Sanmak, zannetmek, saymak, kendisine öyle gelmek” gibi manalara gelir.
3. Değiştirme manası ifade edenler. Aynı anlama gelmedikleri halde görevleri itibariyle onlara benzerliklerinden kalp fiilleri adı altına girmişlerdir.
Değiştirme manasına gelen fiiller “etti, yaptı, kıldı, edindi, dönüştürdü, değişik bir hale getirdi” gibi manalara gelir.
Bilgi ve zan fiillerinden sonra bazen اَنَّ ’li ve اَنْ ’li cümleler gelir, bu cümleler iki mef’ûl kabul edilir. Bilmek, sanmak ve değiştirme manasına gelen bu fiiller 3 şekilde gelebilir: 1) İki mef’ûl alanlar, 2) İki mef’ûlünü masdar-ı müevvel cümlesi olarak alanlar, 3) İki mef’ûlü hazif olanlar. Kalp fiilleri iki mamûlü arasında olduğunda amel etmeleri de etmemeleri de caizdir.
Bu ayette حَسِبْتَ fiili sanmak manasına gelen fiillerdendir ve iki mef’ûlünü masdar-ı müevvel cümlesi olarak almıştır. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
اَصْحَابَ kelimesi اَنَّ ’nin ismi olup fetha ile mansubdur. الْكَهْفِ muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur.
الرَّق۪يمِ kelimesi atıf harfi وَ ’la الْكَهْفِ ’ye matuftur. Atıf harflerinden biri kullanılarak iki kelimeyi veya iki cümleyi birbirine bağlamaya atf-ı nesak denir. Atıf harfinden önce gelene matufun aleyh, sonra gelene matuf denir. Matuf ve matufun aleyh arasında îrab bakımından, sıyga bakımından, cümlelerin haberî veya inşâî olması bakımından uyum olur. Mana bakımından aralarında uygunluk varsa fiil isme atfedilebilir. Müstetir zamir atıf olmaz.
Matufun îrabı her zaman için matufun aleyhe uyar.
و : Matuf ve matufun aleyhin hükümde ortak olduğunu belirtir. İkisi arasında tertip olduğunu göstermez. Vav ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştirebilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
كَانُوا مِنْ اٰيَاتِنَا عَجَباً cümlesi اَنَّ ’nin haberi olarak mahallen merfûdur.
كَانُوا isim cümlesinin önüne geldiğinde ismini ref haberini nasb eder. كَانُوا damme üzere mebni nakıs fiildir.
كَانُوا ’nun ismi, cemi müzekker olan و muttasıl zamir olarak mahallen merfûdur.
مِنْ اٰيَاتِنَا car mecruru عَجَباً ’in mahzuf haline müteallıktır. Mütekellim zamiri نَا muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.
مِنْ harf-i ceri mecruruna ibtidaiye, ba’z, tebyin, karşılaştırma, zaid, sebep, bedel – karşılık, iki şeyi birbirinden ayırt etmek gibi manalar kazandırabilir. Burada baz manasındadır. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
عَجَباً kelimesi, كَانُوا ’nun haberi olup lafzen mansubdur. Mastar olduğu için tekil olarak gelmiştir.اَمْ حَسِبْتَ اَنَّ اَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّق۪يمِ كَانُوا مِنْ اٰيَاتِنَا عَجَباً
İstînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Mütekellim Allah Teâlâ, muhatap Hz. Peygamberdir. Ayete dahil olan اَمْ edatı, بل ve hemze manasındadır. (Âşûr)
Cümle istifham üslubunda talebî inşâî isnaddır. İstifham üslubunda olmasına rağmen soru manası taşımayıp ikaz ve inkâr anlamına geldiği için mecaz-ı mürsel mürekkebdir. Ayette tecâhül-i ârif sanatı vardır.
اَنَّ ve akabindeki اَصْحَابَ الْكَهْفِ وَالرَّق۪يمِ كَانُوا مِنْ اٰيَاتِنَا عَجَباً cümlesi, masdar teviliyle iki mef’ûle müteaddi olan حَسِبْتَ fiilinin birinci mef’ûlüdür. İkinci mef’ûlün hazfi, îcâz-ı hazif sanatıdır. Masdar-ı müevvel, sübut ifade eden isim cümlesi, faide-i haber inkârî kelamdır.
الرَّق۪يمِ, bizim kitabe dediğimiz yazılı taş veya maden veya diğer şeylerden levha demektir. Yani kıssaları anlatılacak olan Kehf ve Rakîm sahipleri garip mucizelerden midir? (Elmalılı)
اَنَّ ’nin ismi olan اَصْحَابَ الْكَهْفِ , veciz ifade kastıyla izafet formunda gelmiştir.
اَنَّ ’nin haberi olan كَانُوا مِنْ اٰيَاتِنَا عَجَباً cümlesi, كَانَ ’nin dahil olduğu isim cümlesi olup faide-i haber ibtidaî kelamdır.
عَجَباً kelimesi كَان ’nin haberidir. كَان ’nin haberi isim olarak geldiğinde, haberi isminin içine karışır ve adeta onun mahiyetinden bir cüz olur. (Muhammed Ebu Musa, Hâ-Mîm Sureleri Belâğî Tefsiri 5, Duhan) Mastar olduğu için tekil olarak gelmiştir.
مِنْ اٰيَاتِنَا izafetinde takdiri جملة [bütün] olan muzaf mahzuftur. Mecrur konumdaki bu terkip, كَانَ ’nin haberi عَجَباً ’in mahzuf haline müteallıktır. Muzâfın ve müteallakın hazfi, îcâz-ı hazif sanatıdır.
مِنْ اٰيَاتِنَا sözündeki مِنْ harf-i ceri teb’iz (bir kısım) manasındadır. Yani Kehf ehlinin kıssası diğer mucizeler arasından şaşılacak tek şey değil demektir. (Âşûr)
Bu hitap, Resulullah içindir; bundan murat ise Peygamberimizin ümmetinin, bunca büyük ayetten sadece bunun ibrete şayan olduğunu sanmamalarıdır. (Ebüssuûd)
اٰيَاتِنَا izafeti, Allah Teâlâ’ya ait zamire muzâf olan اٰيَاتِ için tazim ifade eder.
اٰيَاتِنَا kelimesindeki نَا zamiri, Allah’a ait azamet zamiridir.
Allah Teâlâ, Kur'an'da ne zaman kendisinden azamet zamiriyle bahsetse hemen öncesinde veya sonrasında vahdaniyetinin bilinmesi için kendisine ait tekil bir zamir gelir. (Samerrâî, Beyânî Tefsîr Yolu, c. 2, s. 467)
اَصْحَابَ الْكَهْفِ - الرَّق۪يمِ kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.