فَمَا اسْطَاعُٓوا اَنْ يَظْهَرُوهُ وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْباً

فَ  atıf harfidir.  مَا اسْطَاعُٓوا  cümlesi mahzuf istînâfa matuftur.Takdiri; فجاء القوم يقصدون ثقبه فما استطاعوا (İnsanlar onu delmek için geldiler ama yapamadılar.) şeklindedir.

مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır. 

اسْطَاعُٓوا  damme üzere mebni mazi fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur. 

اَنْ  ve masdar-ı müevvel mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur.  يَظْهَرُوهُ  fiili نْ ’u hazfıyla mansub muzari fildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

Muttasıl zamir  هُ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur. 

مَا اسْتَطَاعُوا   cümlesi atıf harfi  وَ ’la makabline matuftur.  مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır.  اسْتَطَاعُوا  damme üzere mebni mazi fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.  

لَهُ  car mecruru  نَقْباً ’e müteallıktır.  نَقْباً  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur.

اسْطَاعُٓوا  fiili, sülâsî mücerrede üç harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. İstif’âl babındadır. Sülâsîsi  طوع ’dir.

Bu bab fiile talep, tehavvül, vicdan, mutavaat, ittihaz ve itikat gibi anlamlar katar.

فَمَا اسْطَاعُٓوا اَنْ يَظْهَرُوهُ وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْباً

فَ  ile takdiri  فجاء القوم يقصدون ثقبه  (İnsanlar onu delmek için geldiler ama yapamadılar.) olan mahzuf istînafa atfedilmiş ayet, menfi mazi fiil sıygasında, faide-i haber, ibtidaî kelamdır. 

Masdar harfi  اَنْ  ve akabindeki  يَظْهَرُوهُ  cümlesi, masdar tevilinde  مَا اسْطَاعُٓوا  fiilinin mef’ûlüdür.

Aynı üslupta gelen ikinci cümle olan  وَمَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْباً  birinciye matuftur. 

Ayette birlikte kullanılan  مَا اسْطَاعُٓوا   ve  مَا اسْتَطَاعُوا  fiillerinden ilki salt olarak bir işi yapamamayı ifade ederken ikincisi elinden gelen gayreti gösterdikten sonra gücün yetmemesini ifade eder. (Hasan Uçar, Kur'an-ı Kerim’deki Anlamsal Bedî‘ Sanatları)

Bu ayette geçen  اسْطَاعُٓوا - اسْتَطَاعُوا  fiilleri, iki fiil sıygası arasındaki beyanî farklılık sebeplerini açıklamaktadır. Ordu için seddi aşmak, onu delip geçmekten daha kolay olması sebebiyle aşmanın önündeki fiilden bir harf hazf edilerek  فَمَا اسْطَاعُٓوا اَنْ يَظْهَرُوهُ  buyurulmuştur. Oysa benzer bir hazif, uzun ve meşakkatli fiilde gerçekleşmemiş; aksine delip geçmenin önündeki fiile daha uzun bir sıyga verilerek  مَا اسْتَطَاعُوا لَهُ نَقْباً  buyrulmuştur. (İzzet Marangozoğlu , Fâdıl Sâlih es-Sâmerrâî’nin Beyânî Tefsir Anlayışı)

اسْتَطَاعُوا  fiili  استفعال  babındadır. Bu bâba giren fiiller taleb, tahavvül, itikat ve vicdan gibi anlamlar kazanır.

نَقْباً  kelimesindeki tenvin azlık ifade eder.