ثُمَّ لَنَنْزِعَنَّ مِنْ كُلِّ ش۪يعَةٍ اَيُّهُمْ اَشَدُّ عَلَى الرَّحْمٰنِ عِتِياًّۚ

Fiil cümlesidir.  ثُمَّ  tertip ve terahi ifade eden atıf harfidir.  

ثُمّ : Matuf ve matufun aleyh arasında hem sıra olduğunu hem de fiillerin meydana gelişi arasında uzun bir sürenin bulunduğunu gösterir. Süre bakımından  فَ   harfinin zıttıdır.  ثُمَّ  ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştiremez. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi) 

لَ  harfi, mahzuf kasemin cevabının başına gelen muvattie harfidir.

نَنْزِعَنَّ  fetha üzere mebni muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  نحن ’dur.

Fiilin sonundaki  نَّ , tekid ifade eden nûn-u sakîledir.

مِنْ كُلِّ  car mecruru  نَنْزِعَنَّ  fiiline müteallıktır.  ش۪يعَةٍ  muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur.

اَيُّ  müşterek ismi mevsûl,  نَنْزِعَنَّ ’nin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur. İsm-i mevsûlun sılası  اَشَدُّ ’dur. Îrabdan mahalli yoktur. 

اَشَدُّ  mahzuf mübtedanın haberi olup lafzen merfûdur. Takdiri; هو şeklindedir. 

عَلَى الرَّحْمٰنِ  car mecruru  عِتِياًّ ’ya müteallıktır.  عِتِياًّ  temyiz olup fetha ile mansubdur. 

Temyiz; kendisinden önce geçen mübhem (manası açık olmayan) bir ismin manasına açıklık getiren camid, nekre bir isimdir. Yani çeşitli manalar kastedilmeye elverişli önceki isim veya cümleden asıl maksadın ne olduğunu açıklamak üzere zikredilen camid (türememiş), mansub ve nekre isme temyiz denir. Temyizin manasını açıkladığı önceki isme veya cümleye de mümeyyez denir. Temyiz harf-i cerli ve izafetle gelmediği müddetçe mansubdur. Mümeyyezin îrabı ise cümledeki yerine göredir. Temyiz Türkçeye “bakımından, …yönünden” şeklinde tercüme edilebilir. Temyizi bulmak için “ne bakımdan, hangi açıdan?” soruları sorulur.

Temyiz ikiye ayrılır:

1. Melfûz mümeyyez: Söylenmiş, cümlede görülen mümeyyez.

2. Melhûz mümeyyez: Düşünülen, cümlede açık olarak görülmeyen mümeyyez.

(Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

ثُمَّ لَنَنْزِعَنَّ مِنْ كُلِّ ش۪يعَةٍ اَيُّهُمْ اَشَدُّ عَلَى الرَّحْمٰنِ عِتِياًّۚ

… ثُمَّ لَنُحْضِرَنَّهُمْ  cümlesine matuf bu ayette  ثُمَّ , sıralı düzenlemeyi ifade eder.

لَ  harfi, mahzuf kasemin cevabının başına gelen muvattiedir. … لَنَنْزِعَنَّ مِنْ كُلِّ ش۪يعَةٍ , kasemin cevap cümlesidir. Fiilin sonundaki  نَّ  tekid ifade eden nûn-u sakiledir. Müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber inkârî kelam olan cümlede fiil, azamet zamirine isnadla tazim edilmiştir.

لَنَنْزِعَنَّ  fiilinin mef’ûlü konumundaki ism-i mevsûl  اَيُّهُمْ ’ün sılası olan  اَشَدُّ عَلَى الرَّحْمٰنِ عِتِياًّۚ  cümlesinde îcâz-ı hazif sanatı vardır. Takdiri  هُمْ  olan mübteda mahzuftur. Haber olan  اَشَدُّ  ism-i tafdil kalıbında gelerek, mübalağa ifade etmiştir. Cümle, sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

İsim cümleleri sübut ifade eder. İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa, asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karînelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

Ayette mütekellim Allah Teâlâ olduğu halde Rahman isminin zikredilmesi tecrîd sanatıdır.

ش۪يعَةٍ ’deki tenvin kesret ve tahkir ifade eder.

اَيُّهُمْ  mübteda,  اَشَدُّ  haberdir.  اَيُّ  lâfzı Sîbeveyhi’ye göre damme üzere mebnidir, hakkı diğer mevsûller gibi mebni olmaktır. Ancak  كُلِّ  ve بعض  kelimelerine kıyasla mureb kılınmıştır, çünkü onlar gibi hep izafetle kullanılır. (Beyzâvî) 

عِتِياًّۚ temyizdir. 

Arapçada bir kelime veya cümle ifade edilişi itibarıyla bir ek açıklamaya ihtiyaç duyabilir. Açıklanmaya ihtiyaç duyan müphem isim veya cümleye yapılan ek izahat, o müphem kelime veya cümlenin açıklayıcısı manasında temyizi, başka bir deyişle mümeyyezi olur. (Halil İbrahim Karaöz, Arap Dili Gramerinde Temyiz, Y.L. Tez.)

Burada  اَشَدُّ  denilmesi, Allah'ın bazı günahkârları affedeceğine dikkat çekmektedir. (Ebüssuûd)

النَّزْعُ ; bir şeyi başkalarından çıkarmak, ayırmak demektir. Kuyudan su çıkarmak için kullanılır. (Âşûr)