اِلَّا تَذْكِرَةً لِمَنْ يَخْشٰىۙ

اِلَّا  istisna edatıdır.  تَذْكِرَةً  önceki ayette geçen  اَنْزَلْنَا  fiilinin mef’ûlun lieclihi olup fetha ile mansubdur. 

مَنْ  müşterek ism-i mevsûl,  لِ  harf-i ceriyle birlikte  تَذْكِرَةً ‘e müteallıktır. İsm-i mevsûlun sılası يَخْشٰى ‘dır. Îrabdan mahalli yoktur. 

يَخْشٰى  fiili,  ى  üzere mukadder damme ile merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir.

Fiilin oluş sebebini bildiren mef’ûldür. “Mef’ûlün lieclihi” veya “Mef’ûlün min eclihi” de denir. Mef’ûlün leh mansubdur. Fiile, “neden, niçin?” soruları sorularak bulunur.

Türkçede “için, -den dolayı, sebebiyle, -sın diye, ta ki zira, maksadıyla, uğruna” gibi manalara gelir. Mef’ûlün leh fiilinin önüne geçebilir.

2 tür kullanımı vardır: 1) Harf-i cersiz kullanımı. 2) Harf-i cerli kullanımı

Harf-i cersiz olması için şu şartlar gereklidir:

a. Mef’ûlün leh, cümledeki fiilin masdarı dışında bir masdar olmalıdır.

b. Nekre (belirsiz) olmalıdır.

c. Mef’ûlün leh olacak masdarın (iç duygularımızı ifade ettiğimiz, “saygı göstermek, küçümsemek, korkmak, bilmek, bilmemek” gibi) kalbî fiillerden olması gerekir.

d. Fiilin faili ile mef’ûlün faili aynı olmalıdır.

e. Fiilin oluş zamanı ile mef’ûlün lehin oluş zamanı aynı olmalıdır.

Not: Mef’ûlün lehin harf-i cersiz kullanılabilmesi için yukarıdaki 5 şartın beraber bulunması gerekir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

اِلَّا تَذْكِرَةً لِمَنْ يَخْشٰىۙ

Bu ayet önceki ayetin devamıdır. اِلَّا  istisna edatı, mef’ûlün lieclih olan  تَذْكِرَةً  müstesnadır.  تَذْكِرَةً  ’in takdiri  أنزلناه  [Onu indirdik] olan amili mahzuftur.  تَذْكِرَةً ’in hal yerinde masdar olmasına veya amili mahzuf bir mef’ûlü mutlak olması da caizdir.

İstisna munkatı’ dır. Yani aynı cinsten olmayan bir şey istisna edilmiştir.  إلا  asıl olan istisna manasında değil  لكن  manasındadır.  تَذْكِرَةً , masdar-ı müevvel olan  لِتَشْقٰىۙ ‘dan müstesnadır. Yani:  ما أَنْزَلْنا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقى إِلَّا تَذْكِرَةً لِمَنْ يَخْشى  demektir. (Mahmud Sâfî)

Mecrur mahaldeki  مَنْ  müşterek ism-i mevsûlu,  لِ  harfiyle birlikte  تَذْكِرَةً ‘e müteallıktır. Sılası olan  يَخْشٰى  cümlesi, müspet muzari fiil olarak gelmiştir. Faide-i haber ibtidaî kelamdır. Muzari fiil hudûs, tecessüm ve teceddüt ifade eder.

تَذْكِرَةً لِمَنْ يَخْشٰىۙ  müstesna-i munkatı’ olarak mansubdur,  لِتَشْقٰىۙ 'nın mahallinden bedel olması caiz değildir, çünkü iki cins farklıdır;  اَنْزَلْنَا 'nın mef'ûlu olması da caiz değildir, çünkü bir fiil iki illete etki edemez. Bunun  عَلَيْكَ 'deki  كَ ’den veya Kur'an'dan hal yerinde masdar (mef’ûlu mutlak) olduğu da söylenmiştir. Ya mef’ûlün leh'tir, o zaman  لِتَشْقٰىۙ  Kur’an'a sıfat düşen mahzûf bir şeye müteallik olur, yani; ‘’İndirilen Kur'an'ı tebliğ etmekle yorulasın diye indirmedik, ancak öğüt vermen için indirdik.’’ (Beyzâvî)

الْقُرْاٰنَ - تَذْكِرَةً  kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr sanatı sanatı vardır. 

Bu tebliğ ve öğüt, umumi olduğu halde burada korkanlara tahsis edilmiş, çünkü ondan faydalananlar bu insanlardır. (Ebüssuûd)