اِنَّهَا سَٓاءَتْ مُسْتَقَراًّ وَمُقَاماً

İsim cümlesidir.  اِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder.

هَا  muttasıl zamir  إِنَّ ’nin ismi olarak mahallen mansubdur. 

سَٓاءَتْ  fiili,  إِنَّ ’nin haberi olarak mahallen merfûdur.  مُسْتَقَراًّ  temyiz olup fetha ile mansubdur.  مُقَاماً  atıf harfi و ‘la makabline matuftur. 

Temyiz; kendisinden önce geçen mübhem (manası açık olmayan) bir ismin manasına açıklık getiren camid, nekre bir isimdir. Yani; çeşitli manalar kastedilmeye elverişli önceki isim veya cümleden asıl maksadın ne olduğunu açıklamak üzere zikredilen camid (türememiş), mansub ve nekre isme temyiz denir. Temyizin manasını açıkladığı önceki isme veya cümleye de mümeyyez denir. Temyiz harf-i cerli ve izafetle gelmediği müddetçe mansubdur. Mümeyyezin îrabı ise cümledeki yerine göredir. Temyiz Türkçeye “bakımından, …yönünden” şeklinde tercüme edilebilir. Temyizi bulmak için “ne bakımdan, hangi açıdan?” soruları sorulur. Temyiz ikiye ayrılır:

1. Melfûz mümeyyez: Söylenmiş, cümlede görülen mümeyyez.

2. Melhûz mümeyyez: Düşünülen, cümlede açık olarak görülemeyen mümeyyez. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

مُسْتَقَراًّ  kelimesi sülâsî mücerrede üç harf ilave edilerek mezid yapılan istif’âl babının ism-i mef’ûludur.

اِنَّهَا سَٓاءَتْ مُسْتَقَراًّ وَمُقَاماً

Ta’liliyye olarak fasılla gelen cümlenin fasıl sebebi şibh-i kemâl-i ittisâldir. Ta’lil cümleleri ıtnâb sanatı babındandır. Azaptan uzaklaşmanın diğer bir sebebini bildirmektedir.

اِنَّ  ile tekid edilmiş, sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber inkârî kelamdır.

Yalnızca bir isim cümlesi bile devam ve sübut ifade ettiğinden,  اِنَّ , isim cümlesi ve isnadın tekrarı olmak üzere üç tekid içeren bu ve benzeri cümleler çok muhkem/sağlam cümlelerdir.

İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karinelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

اِنَّ ‘nin haberi  سَٓاءَتْ مُسْتَقَراًّ وَمُقَاماً  cümlesi, gayrı  talebî inşâî isnaddır. Cümlede îcâz-ı hazif sanatı vardır. Nakıs fiil  سَٓاءَتْ ’in mahsusu mahzuftur. Takdiri;  جَهَنَّمُۜ ’dir. Temyiz olan  مُسْتَقَراًّ     dolayısıyla cümlede ıtnâb vardır.

Cehennemin makam ve barınak yeri olması ifadesinde istiare vardır. Barınılacak yer insanın sıkıntılardan kaçarak kurtulduğu yerdir. Cehennemin korkunçluğunu ifadede mübalağa için istiare yapılmıştır.

مُسْتَقَراًّ  ve  مُقَاماً  kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.

سَٓاءَتْ  kelimesi  بأسة  hükmünde olup  مُسْتَقَراًّ  (karargah olarak) kelimesinin açıkladığı gizli bir zamir vardır. Zemmedilmesi kastedilen kelime mahzuf olup cümle  سَٓاءَتْ مُسْتَقَراًّ وَمُقَاماً  (O, karargâh olarak da ikametgâh olarak da kötüdür) şeklindedir. Bu zamir cümleyi  اِنَّ ’nin ismine bağlayan ve onu ona haber yapan şeydir.  سَٓاءَتْ kelimesi  أحزن  (üzdü) anlamında da olabilir ki faili  اِنَّ ’nin ismi olan zamirdir (yani Cehennem Ateşi). Bu durumda  مُسْتَقَراًّ  hal veya temyiz olur. Bu iki gerekçelendirmenin mütedahil /iç içe olması da eş anlamı olması da mümkündür. Ayrıca bu söz, Allah’ın sözü de onların sözlerinin hikâyesi de olabilir. (Keşşâf)