“Allah’ın rızâsını elde eden Allah’ın gazabına uğrayan gibi olur mu hiç” sorusu bir önceki âyette geçen, “Sonra, herkese kazanmış olduğunun karşılığı kendileri haksızlığa uğratılmaksızın tastamam ödenir” meâlindeki cümlenin açıklaması mahiyetindedir. Yani “Allah’ın emir ve yasaklarına uyan, doğruluğu ve dürüstlüğü sayesinde Allah’ın rızâsını kazanmış olanla emir ve yasak dinlemeyen, devlet ve millet malını zimmetine geçirdiği için Allah’ın gazabına uğrayan kimse hiç eşit olur mu?” denilmektedir. Elbette Allah’ın rızâsını kazanan cennette her türlü güzel nimetlere kavuşurken, diğeri cehenneme gönderilecektir. 162. âyetin son cümlesi buranın ne kadar kötü bir yer olduğunu vurgulamaktadır. 163. âyet de bu iki grubun Allah katındaki derecelerinin farklı olduğunu, âhirette farklı muamele göreceklerini ifade buyurmaktadır. Bu farkın dünya hayatında beşerî ilişkilere, istihdamda ehliyet ve önceliğe yansıması da tabiidir. Bununla birlikte âyette söz konusu edilen derece farklılığının Allah’ın rızâsını kazananlarla ilgili olma ihtimali de vardır. Bu takdirde Allah’ın rızâsını kazananların da eşit olmadıklarına, onların da Allah katındaki derecelerinin amellerine göre değişeceğine işaret edilmiş demektir.

(Kur’ân Yolu, Diyanet Tefsiri)

اَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللّٰهِ كَمَنْ بَٓاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّٰهِ وَمَأْوٰيهُ جَهَنَّمُۜ وَبِئْسَ الْمَص۪يرُ

Hemze istifham harfi,  فَ  istînâfiyyedir. Müşterek ism-i mevsûl  مَنْ , mübteda olarak mahallen merfûdur. İsm-i mevsûlun sılası  اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللّٰهِ ‘dir. Îrabtan mahalli yoktur.

اتَّبَعَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri  هُو ’dir.  رِضْوَانَ  mef’ûlun bihtir.  اللّٰهِ  lafza-i celâli, muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur.

مَنْ  müşterek ism-i mevsûlu,  كَ  harf-i ceriyle birlikte mübtedanın mahzuf haberine müteallıktır. İsm-i mevsûlun sılası  بَٓاءَ بِسَخَطٍ ’dir. Îrabtan mahalli yoktur.

بَٓاءَ  fetha üzere mebni mazi fiildir.  Faili müstetir olup takdiri  هُو ’dir.  بِسَخَطٍ  car mecruru  بَٓاءَ  fiiline veya  بَٓاءَ  fiilinin failinin mahzuf haline müteallıktır. Takdiri;  ملتبسا بسخط şeklindedir.  مِنَ اللّٰهِ  car mecruru  سَخَطٍ  mahzuf sıfatına müteallıktır.

وَ  atıf harfidir.  مَأْوٰيهُ  mübteda olup elif üzere mukadder damme ile merfûdur. Muttasıl zamir  هُ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.  جَهَنَّمُ  haberdir.    

وَ  istinâfiyyedir.  بِئْسَ , zem anlamı taşıyan camid fildir.  الْمَص۪يرُ  failidir.  بِئْسَ  fiilinin mahsusu mahzuftur. Takdiri;  جهنّم  şeklindedir.

Dönüş manasındaki الْمَص۪يرُ kelimesi mimli masdardır.

اَفَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللّٰهِ كَمَنْ بَٓاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّٰهِ وَمَأْوٰيهُ جَهَنَّمُۜ

İstifham üslubunda talebî inşâî isnad olan ayette  فَ  istînâfiyyedir. Mahzufa atıf için geldiği de söylenmiştir.

Mübteda olan müşterek ism-i mevsulün sılası mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

اتَّبَعَ  fiili iftiâl babında gelerek Allah’ın rızasına tâbi olmanın birden bire değil, aşama aşama gerçekleştiğine işaret etmiştir.

Az sözle çok anlam ifade etmesi için gelen  رِضْوَانَ اللّٰهِ  izafetinde  رِضْوَانَ , lafza-i celâle muzâf olmaktan ötürü şan ve şeref kazanmıştır.

Teşbih harfi  كَ  sebebiyle mecrur mahalde bulunan ikinci ism-i mevsûl  مَنْ , mübtedanın mahzuf haberine müteallıktır. Dolayısıyla ayette îcâz-ı hazif sanatı vardır.

Sıla cümlesi  بَٓاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّٰهِ , mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Tezayüfle makabline atfedilen  وَمَأْوٰيهُ جَهَنَّمُۜ , mübteda ve haberden müteşekkil olup sübut ifade eder. İsim cümlesi formunda faide-i haber ibtidaî kelam olan cümlede müsnedün ileyhin izafetle gelmesi tahkir içindir. 

اتَّبَعَ رِضْوَانَ اللّٰهِ  cümlesi ile  بَٓاءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّٰهِ  cümlesi arasında mukabele sanatı vardır.

رِضْوَانَ -  بِسَخَطٍ  kelimeleri arasında tıbâk-ı îcab sanatı vardır.

وَبِئْسَ الْمَص۪يرُ

وَ istînâfiyyedir. Cümle gayrı talebî inşâî isnaddır. Zem fiili بِئْسَ ’nin mahsusunun mahzuf oluşu, îcâz-ı hazif sanatıdır. Takdiri; عذاب النار ’dır. Zem fiili mahsusuyla birlikte tekid ifade eder.  

بِئْسَ  zem fiili bir şahsı veya nesneyi yermek maksadıyla kurulan cümlelerde olur. Cümleye kattığı genel anlam hayret ve mübalağa ifadesidir.