قُلْ جَٓاءَ الْحَقُّ وَمَا يُبْدِئُ الْبَاطِلُ وَمَا يُع۪يدُ

Fiil cümlesidir.  قُلْ  sükun üzere mebni emir fiildir. Faili müstetir olup takdiri  أنت ‘dir.

Mekulü’l-kavli  جَٓاءَ الْحَقُّ ‘dir.  قُلْ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur. 

جَٓاءَ  fetha üzere mebni mazi fiildir.  الْحَقُّ  fail olup lafzen merfûdur.  

وَ  atıf harfidir. İtiraziyye olması da caizdir.  مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır. 

يُبْدِئُ  merfû muzari fiildir.  الْبَاطِلُ  fail olup lafzen merfûdur. 

مَا يُع۪يدُ  atıf harfi  وَ ‘la makabline matuftur.

قُلْ جَٓاءَ الْحَقُّ وَمَا يُبْدِئُ الْبَاطِلُ وَمَا يُع۪يدُ

Ayet istînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.  Mütekellim Allah Teâlâ, muhatap Hz. Peygamber’dir. 

قُلِ  fiilinin mekulü’l-kavli olan  جَٓاءَ الْحَقُّ  cümlesi, müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Mazi fiil sebata, temekkün ve istikrara işaret eder. (Hâlidî, Vakafât, S.107) 

Batılın,  يُبْدِئُ  fiiline isnadı mecaz-ı aklîdir. Veya  يُبْدِئُ  fiili, hatırlanmaktan kinayedir.

وَمَا يُبْدِئُ الْبَاطِلُ  cümlesi mekulü’l-kavle matuftur. Atıf sebebi tezattır. Menfi muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Mazi fiille muzari fiil arasında iltifat sanatı vardır.

Bu cümlede fiil  لَمْ  ile değil  مَا  ile olumsuzlanmıştır. Çünkü bu harf daha kuvvetlidir. ما فعل sözü, لقد فعل (Yemin olsun ki muhakkak yaptı) cümlesini,  لم يفعل  sözü  فعل (Yaptı) cümlesini olumsuzlar.  مَا  harfi mazi fiili olumsuzladığı zaman kasemin cevabı menzilindedir. (Kitâbü Sîbeveyhi, 2/593)

Rûhu'l Meânî'de başına olumsuzluk ifade eden  مَا  harfi gelen muzari fiilin teceddüdî istimrara delalet ettiği yazılıdır. (Fâdıl Sâlih Sâmerrâî, Beyânî Tefsir Yolu, C.2, Yasin/ 49)

Aynı üslupta gelen  مَا يُبْدِئُ  cümlesi, hükümde ortaklık nedeniyle, makabline atfedilmiştir.. Cümlede nefy harfinin tekrarı olumsuzluğu tekid eder.

مَا يُبْدِئُ الْبَاطِلُ [batıl, bir şey ortaya çıkaramaz] dedikten sonra sadece  مَا يُع۪يدُ  lafzıyla yetinilmiş,  الْبَاطِلُ  hazf edilmiştir. Bu, ihtibâk sanatıdır.

İhtibâk, sözden düşürülmüş olan kelime veya ifadelerin, zikredilen kelime veya ifadeden hareketle tespit edilerek yerine konulmasıdır. (Suyûtî, İtkân, II, 831)

Bilinen ve tahmini kolay olan hususları zikrederek ibareyi uzatmamak, dikkati asıl önemli yere yönlendirmek, karineye dayanarak terk edilen şeyleri muhatabın düşünce ve hayal gücüne bırakarak anlam zenginliği kazanmak gibi sebeplerle hazfe başvurulur. (TDV İslam Ansiklopedisi Îcâz Bah.) 

يُبْدِئُ الْبَاطِلُ  (ilk defa yaratan) -  يُع۪يدُ  (tekrar di­rilten) kelimeleri arasında tıbâk-ı hafî sanatı, بَاطِلُ - حَقُّ  kelimeleri arasında tıbâk-ı îcab sanatı vardır.

جَٓاءَ الْحَقُّ  cümlesiyle  مَا يُبْدِئُ الْبَاطِلُ  cümlesi mukabele sanatı vardır.

وَمَا يُبْدِئُ الْبَاطِلُ وَمَا يُع۪يدُ  [Artık batıl, ne bir şey ortaya çıkarabilir, de geliştirebilir.] cümlesi, batılın yok olup izinin silinişinden latif bir kinayedir. (Sâbûnî, Safvetü't Tefasir)

Bu ayet 48. Ayetin tekidi makamında gelmiştir. (Âşûr)