Yâsin Sûresi 20. Ayet
وَجَٓاءَ مِنْ اَقْصَا الْمَد۪ينَةِ رَجُلٌ يَسْعٰى قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَل۪ينَۙ 
وَجَٓاءَ مِنْ اَقْصَا الْمَد۪ينَةِ رَجُلٌ يَسْعٰى قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَل۪ينَۙ
وَ istînâfiyyedir. جَٓاءَ fetha üzere mebni mazi fiildir. مِنْ اَقْصَا car mecruru جَٓاءَ fiiline mütealliktir.
اَقْصَا maksur isimlerdendir. Sondan bir önceki harfi fethalı olup son harfi (ى) olan isimlere “maksur isimler” denir. Maksur isimler genellikle (ى) ile biter. Fakat çok az olarak (ا) ile biten maksur isimler de vardır. Maksur isimlerin sonunda yer alan bu harflere “elif-i maksure” denir. اَلْفَتَى – اَلْعَصَا gibi…
Maksur isimlerin îrab durumu şöyledir: Merfu halinde takdiri damme ile, mansub halinde takdiri fetha ile, mecrur halinde takdiri kesra ile îrab edilir. Yani maksur isimler merfû, mansub, mecrur hallerinde hep takdiri olarak (takdiren) îrab edilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
الْمَد۪ينَةِ muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur. رَجُلٌ fail olup lafzen merfûdur. يَسْعٰى fiili رَجُلٌ ‘nün sıfatı olup mahallen merfûdur.
Nekre isimden sonra gelen cümle veya şibh-i cümle sıfat olur. Marife isimden sonra gelen cümle veya şibh-i cümle hal olur. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
يَسْعٰى elif üzere mukadder damme ile merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir.
قَالَ fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir. Mekulü’l-kavli يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا ‘dir. قَالَ fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur.
يَا nida harfi, قَوْمِ münadadır. Kelimenin sonundaki kesra muzâfun ileyhten ivazdır. Mütekellim يَ ’sı mahzuftur.
Münada; kendisine seslenilen ve seslenen kişiye yönelmesi istenilen kişidir. Münada, fiili hazfedilmiş mef’ûlün bihtir. Münadaya “ey, hey!” anlamlarına gelen nida harfleri ile seslenilir. En yaygın kullanılan nida edatı يَا ’dır.
Münada îrab yönünden mureb münada ve mebni münada olmak üzere 2 kısma ayrılır.
Mureb münada lafzen mansub olur ve 3 şekilde gelir: 1) Muzâf, 2) Şibh-i muzâf, 3) Nekre-i gayrı maksude.
Mebni münada merfû üzere mebni, mahallen mansub olur 3 şekilde gelir: 1) Müfred alem, 2) Nekre-i maksude, 3) Harf-i tarifli isim. Burada münada müfred alem olarak geldiği için mebni münadaya girer ve merfû üzere mebni, mahallen mansubdur. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
Nidanın cevabı اتَّبِعُوا الْمُرْسَل۪ينَ ‘dır.
اتَّبِعُوا fiili نَ ‘un hazfıyla mebni emir fiildir. Zamir olan çoğul و ‘ı fail olarak mahallen merfûdur. الْمُرْسَل۪ينَ mef’ûlun bih olup nasb alameti ي ‘dir. Cemi müzekker salim kelimeler harfle îrablanır.
اتَّبِعُوا fiili, sülâsî mücerrede iki harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Fiil iftiâl babındadır. Sülâsîsi تبع ’dir.
İftiâl babı fiile mutavaat (dönüşlülük), ittihaz (edinmek, bir şeyi kendisi için yapmak), müşareket (ortaklık), izhar (göstermek), ihtiyar (seçmek), talep ve çaba göstermek manaları katar. İfteale kalıbı hem soyut hem somut anlamlı fiiller için kullanılır.
مُرْسَل۪ينَ kelimesi; sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan if’al babının ism-i mef’ûlüdür.
وَجَٓاءَ مِنْ اَقْصَا الْمَد۪ينَةِ رَجُلٌ يَسْعٰى
وَ , istînâfiyyedir. Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.
Mazi fiil sebata, temekkün ve istikrara işaret eder. (Hâlidî, Vakafat, S.107)
Cümlede takdim-tehir sanatı vardır. Car mecrur مِنْ اَقْصَا الْمَد۪ينَةِ , konudaki önemine binaen fail olan رَجُلٌ ‘e takdim edilmiştir. رَجُلٌ ’daki tenvin muayyen olmayan cins ve tazim ifade eder.
يَسْعٰى cümlesi رَجُلٌ için sıfattır. Muzari fiil sıygasında gelerek hudûs ve tecessüm ifade etmiştir. Sıfat, mevsûfunun sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan tetmim ıtnâbı sanatıdır.
يَسْعٰى - جَٓاءَ kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.
مِنْ اَقْصَا الْمَد۪ينَةِ 'nin رَجُلٌ ‘e takdim edilmesi, şehrin en uzağındaki kişilerin övüldüğünü gösterir. (Âşûr)
Bu ayette bahsedilen zat, Allah katında bilinen birisi olmasına rağmen, رَجُلٌ (adam) kelimesinin nekre getirilmesinin şöyle iki faydası var:
a) Bu, o kimsenin kıymetinin çok fazla olduğunu gösteren bir şey olup, "O, adam olma bakımından mükemmel bir zat idi" demektir.
b) Elçilerin gerçeği tam manasıyla tebliğ ettiklerini gösterir. Zira, hiç tanımadıkları bir kimse bile tebliği duyup iman etmiştir. Onların onunla anlaşmış oldukları da ileri sürülemez. Ayette bahsedilen o adam, Habib-i Neccâr'dır ki, o, put yapıyordu. Hazret-i Muhammed (sav) dünyaya gelmeden önce, ona iman etmişti; zira Allah'ın kitaplarını okuyan ve onu anlayan birisi idi. Dolayısıyla da, o kitaplarda Hazret-i Peygamber (sav)'le alakalı vasıfları ve onun, peygamber olarak gönderileceği haberini görmüş, okumuştu. (Fahreddin er-Râzî)
قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَل۪ينَۙ
Beyanî istînâf olarak fasılla gelen cümlenin fasıl sebebi şibh-i kemâl-i ittisâldir.
Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.
قَالَ fiilinin mekulü’l-kavli olan يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَل۪ينَۙ cümlesi, nida üslubunda talebî inşâî isnaddır. Münada olan قَوْمِ ’deki mütekellim zamirinin hazfi nida edenin münadaya yakın olma isteğine işarettir.
Nidanın cevabı olan اتَّبِعُوا الْمُرْسَل۪ينَ cümlesi, emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.
الْمُرْسَل۪ينَ 'deki marifelik, ahd içindir. (Âşûr)
Önceki ayette zikredilen karye kelimesi yerine bu ayette medine lafzının kullanılması tefennün sanatıdır. Sözün belâgat üslubunca ifade edilmesi için aynı anlam farklı ifade ile dile getirilmiştir.
Son dönem çalışmalarda tefennün kavramı “bir defa söylenmiş olan bir sözü ikinci defa söylemek gerekince, o sözü tekrarlamamak için başka türlü ifade etmek” şeklinde tanımlanmıştır. (Ahmet Sait Sıcak, Kur’an’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi)
Bu ayet üzerinden davetçinin nasıl olması gerektiğini açıklamaktadır. O şöyle demektedir: Tehdit ve korkutmanın yoğun olduğu böylesine kritik bir durumda, bir adam, başlarına geleceklere aldırış etmeden elçilere bağlılığını ve imanını ilan etmek ve kavminin sapkınlığını ortaya koymak için şehrin en uzağından koşup gelmiştir. Ayetteki مِنْ اَقْصَا الْمَد۪ينَةِ [şehrin en uzağından] ibaresinin işaret ettiği önemli hususlar şunlardır:
1- Ayette bu şahsın şehrin en uzak yerinden gelmesi, onun herşeyi göze alarak ve davetin sorumluluğunu taşıyarak geldiğini göstermektedir.
2- Ayetteki مِنْ اَقْصَا الْمَد۪ينَةِ [şehrin en uzağından] ibaresi مِنْ اَقْصَا الْقرية (Karyenin en uzağından) şeklinde gelmemiştir. Halbuki kıssa وَاضْرِبْ لَهُمْ مَثَلاً اَصْحَابَ الْقَرْيَةِۢ [Sen onlara, o şehir halkını misal olarak anlat.] (Yasin/13) ifadesiyle başlamaktadır. قَرْيَةِۢ , eğer geniş ise مَد۪ينَةِ olarak da adlandırılır. Burada davetin genişliğine işaret etmek için قَرْيَةِۢ ’den sonra مَد۪ينَةِ zikredilmiştir. Bir adamın uzak bir yerden gelmesi ise benimsediği yeni dine verdiği önemin büyüklüğünü ortaya koymaktadır.
3- Şehrin en uzağından koşarak gelen bu adam gibi, günümüz davetçileri de Allah yolunda durmadan ve yılmadan ilerlemelidir.
4- Şehrin en uzağından koşarak gelen bu adam, hakkı gizlememiştir. İltifat ve uzlaşma yolunu da izlememiştir. Bilakis kavmini, elçilerin getirdiklerine iman etmeye davet etmiş; kendisi de imanını herkesin önünde ilan etmiştir.
5- Bu zatın şehrin en uzağından gelmesi, davetin, elçiler tarafından büyük bir ciddiyet içerisinde şehrin en uzak noktasına kadar ulaştırıldığını göstermektedir. Böylece onlar وَمَا عَلَيْنَٓا اِلَّا الْبَلَاغُ الْمُب۪ينُ [Bizim görevimiz ancak, size açıkça tebliğ etmek/gerçeği iletmektir.] (Yasin/17) şeklindeki sözlerini doğrulamış olmaktadırlar. (Fâdıl Sâlih Sâmerrâî, Beyânî Tefsir Yolu, c.2, s. 79-80.)
Ayette من أقصى المدينة [Şehrin en ucundan ibaresi], رجل (Bir adam) kelimesine takdim edilmiştir. Halbuki Kasas/20. ayette رجل (Bir adam) kelimesi من أقصى المدينة [Şehrin en ucundan] ibaresine takdim edilmiştir.
Bunun sebebi Yâ-Sîn Suresindeki amacın, adamın şehrin en uzak yerinden geldiğini açıklamak olmasıdır. Kasas Suresinde ise ifade edilen şey bu adamın şehrin uzak bir yerinden olduğu yani oralarda oturan biri olduğudur.
Rûhu'l Meânî'de şöyle yazılıdır: وجاء من أقصى المدينة [O şehrin en uc(kenar)undan] ibaresi, şehrin en uzak yerlerini ifade eder. رجل , Allah katında bir adam demektir, tenvinli oluşu yüceltmek içindir. Bu tenvin rasûllerin onu tanımadığını ve onunla bir anlaşma yapmadıklarını da ifade edebilir. (Fâdıl Sâlih Sâmerrâî, Beyânî Tefsir Yolu, C.2, s.97)
يسعى (Koşarak), kavmine nasihat etmek için acele ile geldiğini ve hırslı olduğunu ifade eder. Kavmin bu resulleri öldürmeye azmettiklerini duyduğu ve Allah rızası için bunu engellemek için geldiği de söylenmiştir.
Kasas sûresindeki ayetin aksine burada من أقصى المدينة sözü رجل sözüne takdim edilmiştir. Ebû Hayyân bunun belâgî bir sanat olan tefennün (farklı ifade şekli) için olduğunu söylemiştir.
Hafâcî, car mecrûrun, hakkı öncelik olan faile takdim edilmesinin, faziletini beyan için olduğunu söylemiştir. Çünkü uzaklığa rağmen Allah Teâlâ ona hidayet etmiştir, uzaklık hidayetine engel olmamıştır. Burada şehrin genişliğine işaret etmek için قَرْيَةِۢ yerine مدينة kelimesi kullanılmıştır. Allah Teâlâ uzak da olsa, yakın da olsa dileyene hidayet eder.
Bu takdimin önem için olduğu da söylenmiştir. Yani resullerin tebliği şehrin en uzak kısımlarına kadar uzanmış, böylece apaçık tebliğ yerine gelmiştir.
Tehir edilseydi يسعى fiiline müteallik olduğu vehmedilebilirdi. O zaman bu adamın şehrin uzak kısmında yaşamakta olduğu ifade edilmezdi ki, asıl maksat budur, denilmiştir.
Burada resullerin يَا قَوْمِ (Ey kavmim!) diye hitap etmesi kalplerini yumuşatmak içindir. (Fâdıl Sâlih Sâmerrâî, Beyânî Tefsir Yolu, c.2, s.
