قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَاِنَّكَ رَج۪يمٌۚ
قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا فَاِنَّكَ رَج۪يمٌۚ
Fiil cümlesidir. قَالَ fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir takdiri هُوَ ‘dir.
فَ mukadder şartın cevabının başına gelen rabıta veya fasihadır. Takdiri; إن أبيت السجود (Eğer secde etmezsen) şeklindedir. Mekul’ül-kavl, mukadder şart cümlesi olarak mahallen mansubdur.
اخْرُجْ sükun üzere mebni emir fiildir. Faili müstetir takdiri أنت ‘dir. مِنْهَا car mecruru اخْرُجْ fiiline mütealliktir.
İsim cümlesidir. فَ ta’liliyyedir. اِنَّ tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir, ismini nasb haberini ref eder. كَ muttasıl zamiri اِنَّ ‘nin ismi olarak mahallen mansubdur. رَج۪يمٌ kelimesi اِنَّ ‘nin haberi olup merfûdur.
قَالَ فَاخْرُجْ مِنْهَا
İstînâfiye olarak fasılla gelen ayetin fasıl sebebi şibh-i kemâl-i ittisâldir. Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.
Bu ilâhi emir, o lanetli İblisten zahir olan ilâhî emre muhalefet etmesine ve ona batıl gerekçeler ileri sürmesine, terettüp etmektedir. Yani ‘Cennetten, yahut melekler zümresi arasından çık’ demektir. (Ebüssuûd)
Ayetteki مِنْهَا (buradan) ifadesi, ya cennetten yahut göklerden defol manasındadır. (Fahreddin er-Râzî)
فَاِنَّكَ رَج۪يمٌۚ
فَ , ta’liliyyedir. Ta’lil cümleleri ıtnâb sanatı babındandır. اِنَّ ile tekid edilmiş sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber inkârî kelamdır.
Müsned olan رَج۪يمٌۚ sıfat-ı müşebbehe vezninde gelerek mübalağa ve bu vasfın mübtedada sürekli varlığına ifade etmiştir. Bu kalıp, sıfatın, mevsufun bir parçası gibi ondan ayrılmayan bir özelliği olduğuna işaret eder
İsim cümleleri, mübteda ve haberden oluşur. Zaman ifade etmez. Asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa, asıl konulduğu mana olan sübutu (sabit olması) veya bazı karînelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meâni İlmi)
Burada رَج۪يمٌۚ kelimesi مرجوم ‘taşlanıp kovulmuş, uzaklaştırılmış’ manasınadır. (Fahreddin er-Râzî)