Evrendeki varlıklar ve bunların düzeni, işleyişi, fonksiyonları, aklını ve bilgisini kullanarak sonuç çıkaranlar ve bu sonuca inananlar için çok şey ifade etmekte, âdeta okumakla bitmez bir kâinat kitabı oluşturmaktadır. 

Canlıların rızkı olan hemen her şey ile yağmur arasındaki sebep-sonuç vb. tabii ilişkilerden dolayı âyette yağmura “rızık” denilmiştir.

وَف۪ي خَلْقِكُمْ وَمَا يَبُثُّ مِنْ دَٓابَّةٍ اٰيَاتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَۙ

ف۪ي خَلْقِكُمْ  car mecruru, atıf harfi وَ ‘la istînâfa matuf olup, mahzuf mukaddem habere mütealliktir. Muttasıl zamir  كُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

Matuf ve matufun aleyhin hükümde ortak olduğunu belirtir. İkisi arasında tertip (sıra) olduğunu göstermez. Vav ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştirebilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi) 

Müşterek ism-i mevsûl  مَا , atıf harfi وَ ‘la mukadder muzaf ile  خَلْقِكُمْ ‘e matuf olup mahallen mecrurdur. Takdiri, خلق ما يبثّ  (Yaydığı mahlukat) şeklindedir. İsm-i mevsûlun sılası  يَبُثُّ ‘dür. Îrabdan mahalli yoktur. 

يَبُثُّ  damme ile merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir.  مِنْ دَٓابَّةٍ  car mecruru  مَا ‘nın temyizi veya mukadder ait zamirin mahzuf haline mütealliktir.

Temyiz; kendisinden önce geçen müphem (manası açık olmayan) bir ismin manasına açıklık getiren camid, nekre bir isimdir. Yani; çeşitli manalar kastedilmeye elverişli önceki isim veya cümleden asıl maksadın ne olduğunu açıklamak üzere zikredilen camid (türememiş), mansub ve nekre isme temyiz denir. Temyizin manasını açıkladığı önceki isme veya cümleye de mümeyyez denir. Temyiz harfi cerli ve izafetle gelmediği müddetçe mansubdur. Mümeyyezin îrabı ise cümledeki yerine göredir. Temyiz Türkçeye “bakımından, …yönünden” şeklinde tercüme edilebilir. Temyizi bulmak için “ne bakımdan, hangi açıdan?” soruları sorulur. Temyiz ikiye ayrılır:

1. Melfûz mümeyyez: Söylenmiş, cümlede görülen mümeyyez.

2. Melhûz mümeyyez: Düşünülen, cümlede açık olarak görülemeyen mümeyyez.

(Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

اٰيَاتٌ  muahhar mübteda olup lafzen merfûdur.  لِقَوْمٍ  car mecruru  اٰيَاتٌ ‘nin mahzuf sıfatına mütealliktır. يُوقِنُونَ  kelimesi  قَوْمٍ ‘in sıfatı olup mahallen mecrurdur.

Varlıkları niteleyen kelimelere sıfat denir. Arapça’da sıfatın asıl adı na’t ( النَّعَتُ )dır. Sıfatın nitelediği isme de men’ut ( المَنْعُوتُ ) denir. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata hakiki sıfat, dolaylı olarak niteleyen sıfata da sebebi sıfat denir.

Sıfat ile mevsuftan oluşan tamlamaya sıfat tamlaması denir. Sıfat tek kelime (isim), cümle ve şibh-i cümle olabilir. Ve sıfat birden fazla gelebilir.

Sıfat mevsûfuna: cinsiyet, adet, marifelik - nekrelik ve îrab bakımından uyar.

Sıfat iki kısma ayrılır: 1. Hakiki sıfat  2. Sebebi sıfat

Hakiki sıfat: 1- Müfred olan sıfatlar  2- Cümle olan sıfatlar olmak üzere ikiye ayrılır.

1. Müfred olan sıfatlar : Müfred olan sıfatlar genellikle ism-i fail, ism-i mef’ûl, mübalağalı ism-i fail, sıfat-ı müşebbehe, ism-i tafdil, masdar, ism-i mensub ve sayı isimleri şeklinde gelir.

Gayrı akil (akılsız çoğullar) mevsûf olarak geldiğinde sıfatını müfred müennes olarak da alır.

2. Cümle olan sıfatlar: 1- İsim cümlesi olan sıfatlar, 2 - Fiil cümlesi olan sıfatlar, 3 - Şibh-i cümle olan sıfatlar. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

يُوقِنُونَ  fiili  نَ ‘un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ‘ı fail olarak mahallen merfûdur.

يُوقِنُونَ  fiili sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Fiil if’âl babındandır. Sülâsîsi  يقن ’dir.

İf’al babı fiile tadiye (geçişlilik), kesret, haynunet (zamanı gelmesi), sayruret, izale, zamana ve mekâna duhul, temkin (imkân sağlamak), vicdan (bir vasıf üzere bulmak), mutavaat (tef’il babının dönüşlülüğü), tariz (arz etmek, maruz bırakmak) manaları katar. Bazen de fiilin mücerret manasını ifade eder. 

وَف۪ي خَلْقِكُمْ وَمَا يَبُثُّ مِنْ دَٓابَّةٍ اٰيَاتٌ لِقَوْمٍ يُوقِنُونَۙ

Ayet, atıf harfi  وَ ‘la önceki ayete atfedilmiştir. Atıf sebebi hükümde ortaklıktır. 

Bu atıf, hususun umuma atfı cinsindendir. Çünkü bizi ve arzda bulunan bütün canlıları yaratması; semâvât ve arzda bulunan ayetlere dahildir. Bizi ve arzda bulunan canlıları yaratma ayeti, semâvât ve arzda bulunan ayetlerin yanında gerçekten çok küçük sayılır. (Muhammed Ebu Musa, Hâ-Mîm Sureleri Belâgî Tefsiri, C. 6, s.45)

Sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Cümlede takdim-tehir ve îcâz-ı hazif sanatları vardır.  ف۪ي خَلْقِكُمْ , mahzuf mukaddem habere mütealliktir.  اٰيَاتٌ  muahhar mübtedadır. 

خَلْقِكُمْ ’a matuf olan müşterek ism-i mevsûl  مَٓا ‘nin sılası olan  يَبُثُّ مِنْ دَٓابَّةٍ  cümlesi, müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.  

Hudûs, istimrar ve teceddüt ifade eden muzari fiil tecessüm özelliği sayesinde muhatabın muhayyilesini harekete geçirerek olayı daha iyi anlamasını sağlar. 

Muzari fiilin geldiği hallerde çoğunlukla bu gaye mevcuttur. Muzari fiilin kullanımıyla sahne muhatabın gözünde sanki o anda canlanır. Bu da insanı etkiler. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

يَبُثُّ   Kelimesinin muzari olarak gelişinin sebebi; hareketli canlıların farklı türlerinin yayılma olayını sürekli yenilenerek, tekrarlayarak devam ettiğine dikkat çekmek içindir. (Âşûr)

لِقَوْمٍ  için sıfat olan  يُوقِنُونَ  cümlesi, anlamı zenginleştirmek için yapılan ıtnâb sanatıdır. 

Müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

لِقَوْمٍ ‘in nekreliği, herhangi bir anlamında nev ve tazim,  دَٓابَّةٍ ‘in nekreliği nev ve kesret ifade eder.

Şayet, وَمَا يَبُثُّ (ve yeryüzüne yaydığı) ifadesi neye atıftır? Muzâf durumundaki  خَلْقِ kelimesine mi yoksa muzâfun ileyh konumundaki  كُمْ  zamirine mi? dersen şöyle derim:  Muzâfa matuftur; çünkü muzâfun ileyh, kendisine atıf yapılması hoş görülmeyen mecrur muttasıl bir zamirdir. Araplar “Sana ve Zeyd’e uğradım.” anlamında  مَرَرْتُ بِكَ وَ ذيدٍ , denmesini; “Bu, senin ve Amr’ın babasıdır.” anlamında هذا أبُوك وَ عمرٍ  denmesini çirkin görmüşlerdir. Yine, ifadeyi pekiştirmek istediklerinde  مَرَرْتُ بِكَ أنتَ وَ زيدٍ  demeyi de çirkin görmüşlerdir. (Keşşâf)