Evrendeki varlıklar ve bunların düzeni, işleyişi, fonksiyonları, aklını ve bilgisini kullanarak sonuç çıkaranlar ve bu sonuca inananlar için çok şey ifade etmekte, âdeta okumakla bitmez bir kâinat kitabı oluşturmaktadır. 

Canlıların rızkı olan hemen her şey ile yağmur arasındaki sebep-sonuç vb. tabii ilişkilerden dolayı âyette yağmura “rızık” denilmiştir.

وَاخْتِلَافِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ مِنَ السَّمَٓاءِ مِنْ رِزْقٍ فَاَحْيَا بِهِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا

Ayet, atıf harfi وَ ‘la önceki ayetteki  ف۪ي خَلْقِكُمْ ‘a matuf olup mahallen mecrurdur. Matuf ve matufun aleyhin hükümde ortak olduğunu belirtir. İkisi arasında tertip (sıra) olduğunu göstermez. Vav ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştirebilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)  

الَّيْلِ  muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur. النَّهَارِ  atıf harfi  وَ ‘la makabline matuftur.  مَٓا اَنْزَلَ  atıf harfi  وَ ‘la makabline matuftur. İsm-i mevsûlun sılası  اَنْزَلَ ‘dir. Îrabdan mahalli yoktur. 

اَنْزَلَ  fetha üzere mebni mazi fiildir.  اللّٰهُ  lafza-i celâl fail olup lafzen merfûdur.  مِنَ السَّمَٓاءِ  car mecruru  اَنْزَلَ  fiiline mütealliktir.  مِنْ رِزْقٍ  car mecruru  اَنْزَلَ  fiiline mütealliktir.  

اَحْيَا  atıf harfi  فَ  ile  اَنْزَلَ ‘ye matuftur. Matuf ve matufun aleyh arasında hiç zaman geçmediğini, işin hemen yapıldığını ifade eder.  فَ  ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştiremez. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi) 

اَحْيَا  elif üzere mukadder fetha ile mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir. بِهِ  car mecruru  اَحْيَا  fiiline mütealliktir.  الْاَرْضَ  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur.

بَعْدَ  zaman zarfı olup,  اَحْيَا  fiiline mütealliktir.  مَوْتِهَا  muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur. Muttasıl zamir  هَا  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

اَنْزَلَ  fiili sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Fiil if’âl babındandır. Sülâsîsi نزل ’dir.

اَحْيَا  fiili sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Fiil if’âl  babındandır. Sülâsîsi  حيي ‘dir.

İf’al babı fiile tadiye (geçişlilik), kesret, haynunet (zamanı gelmesi), sayruret, izale, zamana ve mekâna duhul, temkin (imkân sağlamak), vicdan (bir vasıf üzere bulmak), mutavaat (tef’il babının dönüşlülüğü), tariz (arz etmek, maruz bırakmak) manaları katar. Bazen de fiilin mücerret manasını ifade eder. 

وَتَصْر۪يفِ الرِّيَاحِ اٰيَاتٌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ

Cümle, atıf harfi وَ ‘la  اخْتِلَافِ الَّيْلِ ‘e matuf olup, mahallen mecrurdur.  الرِّيَاحِ  muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur.  اٰيَاتٌ  muahhar mübteda olup lafzen merfûdur. 

لِقَوْمٍ  car mecruru  اٰيَاتٌ ‘nin mahzuf sıfatına mütealliktir.  يَعْقِلُونَ  kelimesi  قَوْمٍ ‘in sıfatı olup kesra ile mecrurdur.

يَعْقِلُونَ  fiili  نَ ‘un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ‘ı fail olarak mahallen merfûdur.

وَاخْتِلَافِ الَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَمَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ مِنَ السَّمَٓاءِ مِنْ رِزْقٍ فَاَحْيَا بِهِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَتَصْر۪يفِ الرِّيَاحِ اٰيَاتٌ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ

Ayet, وَ  ile önceki ayete atfedilmiştir. Atıf sebebi hükümde ortaklıktır. Cümleler arasında manen ve lafzen mutabakat mevcuttur. Sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır. 

Cümlede takdim-tehir ve îcâz-ı hazif sanatları vardır.  اخْتِلَافِ الَّيْلِ , takdir edilen ف۪ي  harfiyle birlikte mahzuf mukaddem habere mütealliktir. اٰيَاتٌ  muahhar mübtedadır. 

وَالنَّهَارِ  gibi  اخْتِلَافِ ’ye matuf olan müşterek  ism-i mevsûl  مَٓا ‘nın sılası olan  اَنْزَلَ اللّٰهُ مِنَ السَّمَٓاءِ مِنْ رِزْقٍ  cümlesi, müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Mazi fiil sebata, temekkün ve istikrara işaret eder. (Hâlidî, Vakafat, S.107)

Müsnedün ileyhin bütün esma-i hüsnaya ve kemâl sıfatlara şamil olan lafza-i celâlle marife olması telezzüz, teberrük ve haşyet duyguları uyandırmak içindir.

Ayette mütekellim Allah Teâlâ olduğu halde  اللّٰهِ  isminin zikredilmesi tecrîd sanatıdır.

رِزْقٍ ‘in nekre gelmesi teksir, nev ve tazim,  لِقَوْمٍ ‘in nekreliği, herhangi bir anlamında nev ve tazim ifade eder.

 الرِّزْقُ  Kelimesi burada mecâz-ı mürsel yoluyla yağmur manasında gelmiştir.(YAĞMUR SEBEP, RIZIK MÜSEBBEBDİR.) çünkü yağmur kuvvetlerin varlığının sebebidir.(Âşûr)

Aynı üslupla gelerek hükümde ortaklık nedeniyle sıla cümlesine atfedilen  فَاَحْيَا بِهِ الْاَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا  cümlesi faide-i haber ibtaidaî kelamdır.

Cümlede takdim-tehir sanatı vardır. Car mecrur  بِهِ , ihtimam için mef’ûl olan الْاَرْضَ ’ya takdim edilmiştir.

تَصْر۪يفِ الرِّيَاحِ  izafeti, mahzuf habere müteallik olan  اخْتِلَافِ الَّيْلِ ’ye matuftur.  لِقَوْمٍ  car mecruru  اٰيَاتٌ ‘ün mahzuf sıfatına mütealliktir.

Müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelam olan  يَعْقِلُونَ  cümlesi  لِقَوْمٍ  için sıfattır. Sıfat, tabi olduğu kelimenin sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan ıtnâb sanatıdır. Muzari fiil teceddüt, istimrar ve tecessüm ifade etmiştir. Muzari fiil tecessüm özelliği sayesinde muhatabın muhayyilesini harekete geçirerek olayı daha iyi anlamasını sağlar.

[Yeryüzünün ölümünden sonra hayat bulması] ifadesinde mecazî isnad vardır. Hayat bulan yeryüzü değil, yeryüzünde yaşayan bitkilerdir. Sebep-müsebbep alakasıyla mecaz-ı mürsel sanatıdır.

Allah Teâlâ’nın insanlara lütfettiği bir kısım nimetlerin zikredilmesi ile Allah'ın yaratıcı kudretinin yüceliği sergilenmektedir. Asıl amaç yüce kudretini muhataba göstermektir.

Kevnî ayetlerin sayılmasının altında bu yüceliği vurgulama amacı vardır. Bu, idmâc sanatıdır.

السَّمٰوَاتِ - الْاَرْضِ  ve الَّيْلِ - النَّهَارِ  ve  اَحْيَا  -  مَوْتِ  gruplarındaki kelimeler arasında mürâât-ı nazîr ve tıbâk-ı îcab sanatları vardır.

وَمَٓا اَنْزَلَ اللّٰهُ مِنَ السَّمَٓاءِ مِنْ رِزْقٍ  [Allah'ın gökten indirdiği rızıkta..] cüm­lesinde mecâz-ı mürsel vardır. Rızıktan maksat yağmurdur. Bu mecâz-ı mürselin alakası, müsebbebiyet (sonuç) tir. Çünkü gökten rızık inmez. Fa­kat gökten, bitki ve rızkın çıkmasına sebep olan yağmur iner. (Sâbûnî, Safvetü’t Tefâsir)

Yağmur, rızık sebebidir; rızık olarak ifade edilmesi, onun kudret cihetinden de rahmet cihetinden de bir ayet olduğuna dikkat çekmek içindir. (Ebüssuûd)

Belâgat, 3. ayette fasılanın  لِلْمُؤْمِن۪ينَۜ  şeklinde gelmesini gerektirir. Çünkü Allah, “gökler ve yer” diyerek bütün alemi zikretmiştir. Yaratıcı’nın kâdir, âlim ve hakîm olduğuna delalet eden âlemdeki alametlerin bilinmesi, öncelikle bu sıfatlara sahip Yaratıcı bir varlığa inanılmasına bağlıdır. Bu yüzden burada fasılanın  لِلْمُؤْمِن۪ينَ  şeklinde gelmesi gerekmektedir. 4. ayetteki  يُوقِنُونَ  ve 5. âyetteki  يَعْقِلُونَ  fasılaları da makama (bağlama) en uygun fasılalardır. (Dr. Mustafa Aydın, Arap Dili Belâgatında Bedî’ İlmi ve Sanatları)

Rüzgârların çeşitli yönlerden estirilmesi, vücud (gerçekleşmek) olarak yağmurdan önce olduğu halde yağmurdan sonra zikredilmesi, onun da ayrı bir ayet olduğunu bildirmek içindir. Zîra eğer gerçekleşme sırasına riayet edilmiş olsa, rüzgârların estirilmesi ile yağmurun yağdırılmasının hepsinin tek bir ayet olduğu vehm edilebilirdi.

Yahut anılan sıraya riayet edilmemesi, rüzgârların estirilmesi yalnız yağmurun başlangıcı olduğu için değil fakat hem onun için hem de diğer faydaları için ve ezcümle gemilerin, denizlerde seyretmesinin faydası ayet olduğunu bildirmek içindir. (Ebüssuûd)

Cenab-ı Hak, Bakara Suresinde sekiz çeşit delilden bahsetmiş, burada ise bunlardan altısına yer vermiş, gemiler ve bulutlardan bahsetmemiştir. Bunun sebebi şudur: Geminin ve bulutun hareketinin dayandığı şey, farklı farklı rüzgârlardır. Binaenaleyh, adeta bir sebep gibi olan rüzgârlardan bahsetmek, gemiyi ve bulutu zikretmeye gerek bırakmamıştır. (Fahreddin er-Râzî)