قَالُوا يَا مُوسٰٓى اِنَّ ف۪يهَا قَوْماً جَبَّار۪ينَۗ

Fiil cümlesidir.  قَالُوا  damme üzere mebni mazi fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

Mekulü’l-kavli,  يَا مُوسٰٓى ’dır.  قَالُوا  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubtur.  يَا nida harfidir.  مُوسٰٓى  münadadır. Müfret alem olup damme üzere mebni mahallen mansubtur.

Nidanın cevabı,  اِنَّ ف۪يهَا قَوْماً جَبَّار۪ينَ ’dir.  إِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir, ismini nasb haberini ref eder.

ف۪يهَا  car mecruru  اِنَّ ’nin mahzuf haberine müteallıktır.  قَوْماً  kelimesi  اِنَّ ’nin muahhar ismidir.

جَبَّار۪ينَ  kelimesi  قَوْماً ’in sıfatı olup asb alameti  ي ’dir. Cemi müzekker salim kelimeler  ي  ile nasb olurlar.

 وَاِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا حَتّٰى يَخْرُجُوا مِنْهَاۚ 

وَ  atıf harfidir. İsim cümlesidir.  اِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir, ismini nasb haberini ref eder.

نَا  mütekellim zamiri  اِنَّ ’nin ismi olarak mahallen mansubtur.  لَنْ نَدْخُلَهَا  fiili  اِنَّ ’nin haberi olarak mahallen merfûdur.

لَنْ  muzariyi nasb ederek manasını olumsuz müstakbele çeviren harftir. Tekid ifade eder.

نَدْخُلَهَا  mansub muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  نحن ’dur. Muttasıl zamir  هَا  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.

حَتّٰى  gaye bildiren cer harfidir.  يَخْرُجُوا  muzari fiilini gizli  اَنْ ’le nasb ederek anlamını masdara çevirmiştir.  اَنْ  ve masdar-ı müevvel, cer mahallinde  نَدْخُلَهَا  fiiline müteallıktır.

مِنْهَا  car mecruru  يَخْرُجُوا  fiiline müteallıktır.

يَخْرُجُوا  fiili,  نَ’un hazfıyla mansub muzari fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

 فَاِنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا فَاِنَّا دَاخِلُونَ

فَ  atıf harfidir.  اِنْ  şart harfi iki muzari fiili cezm eder.  يَخْرُجُوا  fiili  نَ ’un hazfiyle meczum muzari fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

مِنْهَا  car mecruru  يَخْرُجُوا  fiiline müteallıktır.

فَ  şartın cevabının başına gelen rabıta harfidir.  اِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir, ismini nasb haberini ref eder.

نَا  mütekellim zamiri  اِنَّ ’nin ismi olarak mahallen mansubtur.  دَاخِلُونَ  fiili  اِنَّ ’nin haberi olup ref alameti  وَ ’dır. Cemi müzekker kelimeler harfle îrablanır.

قَالُوا يَا مُوسٰٓى اِنَّ ف۪يهَا قَوْماً جَبَّار۪ينَۗ

Fasılla gelmiş istînaf cümlesidir. Müspet mazi fiil sıygasındaki  قَالُوا  fiilinin mekulü’l-kavli, nida üslubunda talebî inşâî isnaddır.

Nidanın cevabı ise  اِنَّ  ile tekid edilmiş isim cümlesidir. Sübut ifade eden bu cümle faide-i haber inkârî kelamdır. Cümlede takdim-tehir ve îcâz-ı hazif sanatları vardır.  اِنَّ  ,ف۪يهَا ’nin mahzuf mukaddem haberine müteallıktır.  اِنَّ ‘nin muahhar ismi olan  قَوْماً جَبَّار۪ينَۗ sıfat tamlaması olarak gelmiştir. Dolayısıyla cümlede ıtnâb vardır. Kelimedeki tenvin tahkir içindir.

جَبّر۪; “Kırık kemik kaynadı.” demektir. Kemiğin kaynaması zordur. “Zor” manası buradan kaynaklanır.  جَبَّار۪; zorla yaptıran demektir.

Bu istînâf cümlesi, kelamın siyakından doğan “Pekiyi, onlar, Musa’nın emir ve yasaklarına ne karşılık verdiler?” sualine cevaptır. (Ebüssuûd)

 وَاِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا حَتّٰى يَخْرُجُوا مِنْهَاۚ 

Nidanın cevabına matuf cümle,  اِنَّ  ile tekid edilmiş isim cümlesidir. Sübut ifade eden bu cümle faide-i haber inkârî kelamdır. 

اِنَّ ’nin haberi menfi muzari fiil sıygasında gelmiştir. Gaye bildiren cer harfi  حَتّٰى’nın dahil olduğu  يَخْرُجُوا مِنْهَاۚ  cümlesi, gizli  أن  sebebiyle, masdar tevilindedir.  لَنْ نَدْخُلَهَا  fiiline müteallıktır.

نَدْخُلَهَا - يَخْرُجُوا  arasında tıbâk-ı îcab vardır. Bu fiiller ikişer kere gelmiştir. Bunun için tekrîr ve reddü’l-acüz ale’s-sadr vardır.

فَاِنْ يَخْرُجُوا مِنْهَا فَاِنَّا دَاخِلُونَ

Ayetin son cümlesi  وَاِنَّا لَنْ نَدْخُلَهَا  cümlesine  فَ  ile atfedilmiştir. Şart üslubunda haberî isnaddır.  يَخْرُجُوا  şart fiilidir.

Cevap cümlesi sübut ifade eden isim cümlesidir.  اِنَّ  ile tekid edilmiş faide-i haber inkârî kelamdır.

Şart ve cevap cümlelerinden müteşekkil terkip, faide-i haber inkârî kelamdır.