Kişinin amel defterinin sol tarafından verilmesi onun dünya hayatında Allah’ın emrine uygun hareket etmediğini, dürüst ve erdemli bir hayat yaşamadığını, dolayısıyla sicilinin bozuk olduğunu gösterir. Bu durumdaki biri dünyada yaptıklarını amel defterinde görünce kendisinin cezalandırılacağını anlar, bu sebeple amel defterinin kendisine verilmesini ve içinde yazılmış olanları görmek istemez, ölümle her şeyin bitmiş olmasını temenni eder. Böyle bir temenni orada bir işe yaramayacağı gibi, dünyada helâl haram demeden biriktirmiş olduğu malı da kendisine verilecek cezayı önlemeyecektir. Artık mal, mülk, saltanat, makam, güç vb. dünyaya ait ne varsa hepsi yok olup gitmiş, sadece insanın olumlu veya olumsuz inanç ve amelleri kalmıştır.

يَا لَيْتَهَا كَانَتِ الْقَاضِيَةَۚ

يَا  tenbih harfidir. لَيْتَ  temenni ifade eden harfdir.  اِنَّ  gibi isim cümlesine dahil olur, ismini nasb haberini ref yapar.  هَا  muttasıl zamir  لَيْتَ ‘nin ismi olup mahallen mansubdur. 

كَانَتِ ‘in dahil olduğu cümle  لَيْتَ ‘nin haberi olarak mahallen merfûdur. 

كَانَ  nakıs, mebni mazi fiildir. İsim cümlesinin önüne geldiğinde, ismini ref haberini nasb eder.  تْ  te’nis alametidir.  كَانَ ‘nin ismi müstetir olup takdiri  هى ‘dir.  الْقَاضِيَةَ  kelimesi  كَانَ ‘ nin haberi olup lafzen mansubdur.  الْقَاضِيَةَ  kelimesi sülâsî mücerred olan  قضي  fiilinin ism-i failidir.

İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

يَا لَيْتَهَا كَانَتِ الْقَاضِيَةَۚ

İstînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Amel defteri sol taraftan verilenlerin sözlerinin devamıdır. Cümleye dahil olan  يَا  harfi tenbihdir.  لَيْتَ ’nin dahil olduğu isim cümlesi, temenni üslubunda talebî inşâî isnaddır.  لَيْتَ ‘nin haberi, nakıs fiil  كان ’nin dahil olduğu sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesidir.

Temenni: Husûlü arzu edilmekle ve sevilmekle birlikte imkânsız ya da ihtimali çok zayıf bir şeyin olmasını istemektir. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)  

كَانَ ’nin haberi olan  الْقَاضِيَةَۚ , ism-i fail vezninde gelerek bu özelliğin istimrar ve istikrarına işaret etmiştir.

İsim cümlesindeki ism-i fail istimrar ifade eder. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

İsm-i fail sübuta, istikrara ve sıfatın mevsûfa olan bağlılığına delalet eder. (Halidî, Vakafat, s. 80)

كَان ’nin haberi isim olarak geldiğinde, haberi isminin içine karışır ve adeta onun mahiyetinden bir cüz olur. (Muhammed Ebu Musa, Hâ-Mîm Sureleri Belâgî Tefsiri, c. 5, s.124)

يَا لَيْتَهَا  [keşke o] yani ölüm. O kişi şöyle diyecektir: “Keşke yaşadığım ölüm, işimi bitirmiş olsaydı; ondan sonra tekrar dirilmeseydim ve şu karşılaştığım şeylerin hiçbiriyle karşılaşmasaydım!” Veya zamirle, kişinin içinde bulunduğu durum kastedilmiştir; yani “Keşke şu içinde bulunduğum durum, dünyadaki işimi bitiren ölüm olsaydı!” Çünkü o an yaşadığı durumun, tatmış olduğu ölümden ve onun şiddetinden daha kötü ve acı olduğunu görmekte ve bu sebeple ölümü temenni etmektedir. (Keşşâf)

الْقَاضِيَةَۚ , Bir işi tamamiyle kesip atmak, kesin hükmü verip uygulamaktır. Yani, keşke o ilk ölüm işi bitirip herşeyi kesip atan olaydı da beni bu felaketten, bu dehşetli olaydan kurtaraydı. Bu yalnız, "keşke ölmekle iş biteydi," diye geçmişle ilgili bir temenni değil, ölümden kaçan o adamın, gördüğü bu felaket içinde bir daha ölmeye razı olup da onu şimdi bir kurtuluş çaresi olmak üzere hasretle arzuladığını ve bu şekilde Hâkka denilen o kıyametin ölümden çok şiddetli olacağını ifade eder. O artık ne ölür, ne dirilir, sade hasret ve pişmanlık duyar. (Elmalılı, Âşûr)