اَبْصَارُهَا خَاشِعَةٌۢ
Yüce Allah’ın önceki âyetlerde yemin ederek gerçekleşeceğini haber verdiği kıyamet ve öldükten sonra dirilme olayları anlatılmaktadır. “O gün sarsılan şiddetle sarsılır, onu ikinci sarsıntı izler” meâlindeki 6 ve 7. âyetleri de müfessirler farklı anlamlarda yorumlamışlardır:
a) Burada, kıyamet gününde şiddetle sarsılacak olan yerküresi ile bunun ardından sarsılacak olan göklerden söz edilmektedir. Bu sarsıntıda gökler çatlar, yarılır ve parçalanır. 8-9. âyetlerde yeniden diriltilen insanoğlunun kıyamet olayı sırasında ve mahşerde içine düşeceği derin korku, dehşet, kaygı gibi olağanüstü psikolojik haller özetlenmiştir.
b) 6. âyette, sûra birinci üflemede, 7. âyette ise ikinci üflemede meydana gelecek seslerden söz edilmektedir. Sûra ilk defa üflendiğinde tamamen kâinat sarsılır, toz duman olur, kıyamet kopar; ikinci defa üflendiğinde ise yeniden dirilme olayı gerçekleşir (bilgi için bk. Şevkânî, V, 432-433).
Kaynak : Kur'an Yolu Tefsiri Cilt: 5 Sayfa: 547اَبْصَارُهَا خَاشِعَةٌۢ
اَبْصَارُهَا خَاشِعَةٌۢ cümlesi önceki ayetteki قُلُوبٌ ‘nün haberi olup lafzen merfûdur. İsim cümlesidir. اَبْصَارُهَا ikinci mübteda olup lafzen merfûdur. Muttasıl zamir هَا muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. خَاشِعَةٌۢ haber olup lafzen merfûdur.
خَاشِعَةٌ kelimesi, sülâsi mücerredi خشع olan fiilin ism-i failidir.
İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
اَبْصَارُهَا خَاشِعَةٌۢ
Kemâl-i ittisâl nedeniyle fasılla gelen ayette اَبْصَارُهَا , ikinci mübteda, خَاشِعَةٌۢ haberdir. Sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır.
Müsnedün ileyhin izafetle marife olması, veciz ifadenin yanında tahkir içindir.
خَاشِعَةٌۢ , ism-i fail vezninde gelerek bu özelliğin istimrar ve istikrarına işaret etmiştir. Sıfat mevsûfunun sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan tetmim ıtnâbı sanatıdır.
İsim cümlesindeki ism-i fail istimrar ifade eder. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)
İsm-i fail sübuta, istikrara ve sıfatın mevsûfa olan bağlılığına delalet eder. (Halidî, Vakafat, s. 80)
İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karinelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)
خَاشِعَةٌۢ - وَاجِفَةٌۙ ve اَبْصَارُهَا - قُلُوبٌ gruplarındaki kelimeler arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.
[Gözleri yerdedir.] [O gün kalpler titremektedir] çok titrer, bu da وجيف 'ten gelir ki, o da kalplerin sıfatıdır, haber de [gözleri yerdedir] kavlidir, yani kalp sahiplerinin gözleri yerdedir, sinmiştir. Bunun içindir ki, kalplere izafe edilmiştir. (Beyzâvî)
اَبْصَارُهَا خَاشِعَةٌۢ [Gözleri zilletle eğilenler] cümlesi, korkan, kalbi hoplayan kimsenin bakışlarının, başına gelecek o büyük belayı gözleyen, eğilmiş, zelil olmuş bir bakış olduğu malumdur. (Fahreddin er-Râzî)