Allah Teâlâ, müslümanların ya kervanı ele geçireceklerini veya savaştıkları takdirde düşmanı yeneceklerini, böylece iki kazançtan birinin müslümanlara ait olacağını vaad etmiş, bunu Peygamber’ine bildirmiş, o da müminlere müjdelemişti. Bedir’e geldiklerinde kervanın kaçıp kurtulduğunu, onu korumak üzere yola çıkan düşman kuvvetinin de oraya geldiğini öğrendiler. İlâhî vaad ile bu bilgi yan yana getirildiğinde ihtimal teke inmiş, savaşıldığı takdirde zaferin Allah tarafından garanti edilmiş bulunduğu açıkça ortaya çıkmıştı. Artık yenilgiye ve ölüme sürülen kimselerin korku ve ümitsizlik psikolojisini yaşamak müminlere yakışmazdı; onlara düşen büyük bir şevk ve heyecan, güçlü bir moral içinde düşmanın üzerine yürümekti.

 İnsanların can ve mallarına düşkün olmaları ve bunları korumak için gerekeni yapmaları tabiidir. Ancak can ve malın, uğrunda feda edilebileceği başka değerler de vardır; din, namus, vatan, kamu yararı, insan hakları bunlar arasındadır. Kolaya kaçarak, bedel ödemeden değerleri korumak mümkün olmuyorsa zor olan, nefse hoş gelmeyen hareket tarzı tercih edilecek, gereken maddî ve mânevî bedel ödenecektir. İslâm’ın hedefi, müslümanların haklı-haksız servet elde edip zillet ve adaletsizliğe düşülse bile refah içinde yaşamaları değildir. Amaç kendi ülkelerinden başlamak üzere bütün dünyada hakkın, hukukun ve erdemin hâkim olması, zulüm ve baskının ortadan kalkması, dini yaşama ve tebliğ etme imkânının elde edilmesidir. Bedir olayında bu amaca uygun karar ve davranış ise kervanı kovalamak, olmazsa düşmana arkasını dönüp Medine’ye gelmek değil, şeref ve şanla savaşmaktır. Ancak bu takdirde Allah’ın muradı gerçekleşecek, bâtıl yıkılacak ve hak ayakta kalacaktır.

Kaynak : Kur’an Yolu Tefsiri

 Cilt: 2 Sayfa: 668-669

يُجَادِلُونَكَ فِي الْحَقِّ بَعْدَ مَا تَبَيَّنَ

Fiil cümlesidir.  يُجَادِلُونَكَ  fiili,  نَ ’un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul  و’ı  fail olup mahallen merfûdur.

Muttasıl zamir  كَ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.

فِي الْحَقِّ  car mecruru  يُجَادِلُونَكَ  fiiline müteallıktır.  بَعْدَ  zaman zarfı,  يُجَادِلُونَكَ  fiiline müteallıktır. 

مَا  ve masdar-ı müevvel,  بَعْدِ ‘nin muzâfun ileyhi olarak mahallen mecrurdur.

تَبَيَّنَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri  هُو ’dir.

يُجَادِلُونَكَ  fiili sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Mufâale babındandır. Sülâsîsi  جدل ’dur.

Mufâale babı fiile, müşareket (ortaklık), bir işi peşpeşe yapmak, teksir (çokluk, bir işi çok yapmak) gibi anlamlar katar.

تَبَيَّنَ  fiili, sülâsî mücerrede iki harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir.  تَفَعَّلَ babındadır. Sülâsîsi  بين ’dir.

Bu bab fiile mutavaat, tekellüf, ittihaz, sayruret, tecennüb (sakınma) ve talep anlamları katar. 

 كَاَنَّمَا يُسَاقُونَ اِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ يَنْظُرُونَۜ

كَاَنَّمَا  kâffe ve mekfûfe’dir. Kâffe; men eden, alıkoyan anlamında olup buradaki  مَا  harfidir,  اَنَّ  harfinden sonra gelmiş ve onun amel etmesine mani olmuştur.  اَنَّ ’nin ameli ise engellenmiştir yani mekfûfedir.

يُسَاقُونَ  fiili,  نَ ’un sübutuyla meçhul merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı naib-i fail olup mahallen merfûdur.

اِلَى الْمَوْتِ  car mecruru  يُسَاقُونَ  fiiline müteallıktır.

وَهُمْ يَنْظُرُونَ  cümlesi naib-i failin hali olarak mahallen mansubtur.

Munfasıl zamir  هُمۡ  mübteda olarak mahallen merfûdur.  يَنْظُرُونَ  fiili haber olarak mahallen merfûdur.

يَنْظُرُونَ  fiili,  نَ ’un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ’ı  fail olup mahallen merfûdur.

يُجَادِلُونَكَ فِي الْحَقِّ بَعْدَ مَا تَبَيَّنَ كَاَنَّمَا يُسَاقُونَ اِلَى الْمَوْتِ وَهُمْ يَنْظُرُونَۜ

Fasılla gelen ayet müstenefedir.  لَكَارِهُونَۙ  lafzının zamirden hal olması da mümkündür. Müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

بَعْدَ ’nin muzafun ileyhi olup, mecrur mahaldeki masdar harfi  مَٓا ‘nın sılası  تَبَيَّنَ , mazi fiil sıygasında gelerek sebat ve temekkün ifade etmiştir.

Müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelam olan cümle hal konumundadır. Cümleye dahil olan  كَاَنَّمَا, kâffe ve mekfufedir. 

يُسَاقُونَ  fiili meçhul bina edilerek, mef’ûle dikkat çekilmiştir.

يُسَاقُونَ  fiilinin failinden hal olan  وَهُمْ يَنْظُرُونَ  cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır. Bu isim cümlesinde haberin muzari fiil olarak gelmesi hükmü takviye, hudûs ve teceddüt ifade eder. 

Muzari fiilin tercih edilmesi tecessüm özelliği sayesinde olayın zihinde daha kolay canlandırılması için de olabilir. Muzari fiilin geldiği hallerde çoğunlukla bu gaye mevcuttur. Muzari fiilin kullanımıyla sahne muhatabın gözünde sanki o anda canlanır. Bu da insanı etkiler.(Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

İsim cümleleri sübut ifade eder.İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa, asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karinelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

Ayette teşbih vardır. Hak konusunda mücadele etmek; koşarak ölüme gitmeye benzetilmiştir. Buradaki teşbih, teşbihi temsiliyedir. [Safvetü't Tefasir]

Allah Teâlâ, bu insanların -zafer ve ganimete götürülmelerine rağmen- böylesine korkup tırsma hallerini “savaşa zorla götürülen, burnu sürtüle sürtüle mutlak ölüme sürüklenen, ölüm sebeplerini şüphe etmeyecek derecede gören, onlara bakan birinin durumuna” benzetmiştir. (Keşşâf)

Cenab-ı Hakk'ın, “gözleri göre göre” ifadesi, katiyet ve kesinlikten kinaye olan (bile bile anlamında) bir ifadedir. (Fahreddin er-Râzî)

Savaşmayı istememek, “Çünkü müminlerden bir zümre muhakkak ki isteksizdirler " ifadesinin deliliyle, müminlerin tamamı için değil, ama bir kısmı için söz konusu olmuştur. Kendisi için Allah'ın Resulü ile mücadele edip tartıştıkları “hak” ise kervanı tercih ettikleri için Kureyş ordusunu karşılama hususundaki mücadeleleri idi. Cenab-ı Hakk'ın, “Hak, apaçık meydana çıktıktan sonra” sözünden maksat “Allah'ın Resulüne, ashabın yardım göreceklerini bildirmektir.” Onların mücadele etmeleri ise: “Biz ancak kervanı karşılamak için çıkarız. Sen bize, savaş için hazırlık yapabilmemiz ve Kureyş ordusunu karşılayabilmemiz için bunu baştan söylemeli değil miydin?” şeklindeki sözleridir. Bu böyledir, zira onlar, savaşmayı uygun bulmuyorlardı. Sonra Allah Teâlâ, ashabın aşırı feryat ve korku içindeki durumunu, ölümün sebeplerini müşahede ederek ve ölüme sebebiyet verecek olan şeyleri görerek öldürülmeye sürüklenen ve ölüme götürülen kişilerin durumuna benzetmiştir.

Bil ki ashabın korku ve endişesi şunlardan kaynaklanıyordu:

a. Sayıca az olmaları.

b. Yaya olmaları; rivayet olunduğuna göre onların içinde sadece iki tane süvari bulunuyordu.

c. Silahlarının az olması. (Fahreddin er-Râzî)