اِنَّهُ كَانَ ف۪ٓي اَهْلِه۪ مَسْرُوراً

İsim cümlesidir.  اِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder.  هُ  muttasıl zamiri  اِنَّ ’nin ismi olarak mahallen mansubdur.  كَانَ ‘nin dahil olduğu cümle  اِنّ ‘nin haberi olarak mahallen merfûdur. 

كَانَ  nakıs, mebni mazi fiildir. İsim cümlesinin önüne geldiğinde, ismini ref haberini nasb eder. 

كَانَ ’nin ismi, müstetir olup takdiri هُو ’dir.  ف۪ٓي اَهْلِه۪  car mecruru  مَسْرُوراً ‘e mütealliktir. Muttasıl zamir  ه۪  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.  مَسْرُوراً  kelimesi  كَانَ ’nin haberi olup lafzen mansubdur.

مَسْرُوراً  kelimesi, sülâsi mücerredi سرر  olan fiilin ism-i mef’ûlüdür.

اِنَّهُ كَانَ ف۪ٓي اَهْلِه۪ مَسْرُوراً

Ta’liliyye olarak gelen cümlenin fasıl sebebi, şibh-i kemâli ittisâldir. Ta’lil, kelamın bir sebebe bağlanarak ifade edilmesidir. Kastedilen mananın nedenini ve sebebini beyan etmek maksadıyla ziyade sözlerle yapılan ıtnâb sanatıdır.

Âşûr ise itiraz cümlesi olduğu görüşündedir.

اِنَّ  ile tekid edilmiş, sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi faide-i haber inkârî kelamdır. 

Yalnızca bir isim cümlesi bile devam ve sübut ifade ettiğinden,  اِنَّ  ve isim cümlesi sebebiyle tekit ifade eden çok muhkem cümlelerdir.

اِنّ ’nin haberi,  كَانَ ’nin dahil olduğu isim cümlesi faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Cümlede takdim-tehir sanatı vardır. Bütün mamullerin cümledeki yeri, aslında amilinden sonra gelmesidir. كَانَ ‘nin haberi  مَسْرُوراً ’a müteallik olan car mecrur  ف۪ٓي اَهْلِه۪ , dünya haline vurgu için amiline takdim edilmiştir.

كَان ’nin haberi isim olarak geldiğinde, haberi isminin içine karışır ve adeta onun mahiyetinden bir cüz olur. (Muhammed Ebu Musa, Hâ-Mîm Sureleri Belâgî Tefsiri 5, Duhan)

مَسْرُوراًۜ ‘in ism-i mef’ûl vezninde  gelmesi bu fiilin, başkası tarafından o kişinin üzerinde gerçekleştirilmiş olduğuna işaret eder.

ف۪ٓي اَهْلِه۪  ibaresindeki  ف۪ي  harfinde istiare vardır. Bilindiği gibi  فِی  harfi zarfiye manası içerir. Ayette ehline verdiği önem, içi olan bir şeye benzetilerek istiare yapılmıştır. Câmi’, her ikisindeki mutlak irtibattır. Bu istiareyle, kişinin içinde bulunduğu durumun ne kadar etkili olduğu, onu kapalı bir mekan gibi tamamen kuşattığı ifade edilerek vurgulanmıştır. 

Çünkü o, ailesi içinde neşeliydi. Yani dünyada iken aile ve dostları arasında, işin sonunu düşünmeyen, ahiret işlerini akıllarının köşesinden geçirmeyen azgınların yaptığı gibi şımarıklık ve zevk-safa gösterisi yapıyordu. (Rûhu’l Beyân) 

إنَّهُ كانَ في أهْلِهِ مَسْرُورًا  sözü hallerindeki taaccübü ifade etmek için kullanılmıştır. (Âşûr)