Târık Sûresi 5. Ayet
فَلْيَنْظُرِ الْاِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَۜ 
فَلْيَنْظُرِ الْاِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَۜ
فَ istînâfiyyedir. Fiil cümlesidir. لْ , emir lam’ıdır. يَنْظُرِ sukün üzere mebni emir fiildir. الْاِنْسَانُ fail olup lafzen merfûdur. مِمَّ car mecruru خُلِقَۜ fiiline mütealliktir.
مِمَّ cer harfi مِنْ ile istifham harfi ما ‘nın bileşimi olan bu edatın anlamı, ‘neden?’ şeklindedir. Cer harfinden sonra istifham harfi geldiğinde elif hazf edilir. (Arap Dilinde Edatlar, Hasan Akdağ)
مِمَّ خُلِقَ cümlesi amili يَنْظُرِ ‘un mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur.
خُلِقَۜ fetha üzere mebni meçhul mazi fiildir. Naib-i faili müstetir olup takdiri هو ’dir.فَلْيَنْظُرِ الْاِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَۜ
فَ istînâfiyye, لْ emr-i gaib harfidir. Ayet, emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.
Emir üslubunda olmasına rağmen cümle, gerçek manada emir değildir. Cümle vaz edildiği anlamdan çıkarak tenbih ve uyarı anlamına gelmesi nedeniyle mecaz-ı mürsel mürekkebdir.
Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelam olan مِمَّ خُلِقَۜ cümlesi لْيَنْظُرِ fiilinin iki mef’ûlu yerindedir. Cümlede takdim-tehir sanatı vardır. Bütün mamullerin cümledeki yeri, aslında amilinden sonra gelmesidir. Car mecrur مِمَّ , sadaret hakkı sebebiyle, amili olan خُلِقَۜ ‘ya takdim edilmiştir.
Car mecrur مِمَّ ’nin aslı مِنْ - ما ’dır. Harf-i cerle birleştiğinde soru harfinden elif düşmüştür.
خُلِقَ fiili meçhul bina edilmiştir. Meçhul bina edilen fiillerde mef’ûle dikkat çekme kastı vardır. Çünkü malum bina edildiğinde mef’ûl olan kelime meçhul binada naib-i fail olur.
Kur’an-ı Kerim’de tehdit, uyarı ve korkutma manası olan fiiller genellikle meçhul sıyga ile gelir.
Meçhul bina, naib-i failin bu fiilde bir dahli olmadığına işaret eder. (Dr. Adil Ahmet Sâbir er-Ruveynî, Teemmülat fi Sûret-i İbrahim, s. 127)
İstifham, مِن أيِّ شَيْءٍ خَلَقَهُ şeklindeki Abese/8 ayetinde de olduğu gibi bilinmesi gereken durumlarda tenbih ve uyarı olarak kullanılır. Burada da bu şekilde gelmiş mecaz-ı mürsel mürekkebdir. (Âşûr)
الْاِنْسَانُ ile özellikle ba’sı inkar edenler kastedilmiştir.(Âşûr)
Öyleyse insan neden yaratıldığına bir baksın. Mizanı, haşri ve neşri inkâr eden, cehalet ve unutma ile iç içe olan insan, neden yaratıldığını bir düşünsün de asla hayat kokusu koklamayan maddelerden kendisini yaratan Allah Teâlâ’nın onu tekrar diriltmeye kādir olduğunu, hatta akıl ölçüsüne göre daha kadir olduğunu anlasın ve ahiret günü için kendisine faydalı olacak şeyleri yapsın, kendisini uçuruma götürecek günahları meleğe yazdırmasın. (Rûhu’l Beyân)
مِمَّ خُلِقَ [Neden yaratılmış?] lafzı bir sorudur. "Hangi şeyden yaratılmış" demektir. (Kurtubî)
