Müşrikler Kur’an’ın ya tamamen veya kısmen değiştirilmesini istemekle çelişkili, anlamsız bir teklifte bulunmuş oluyorlar; çünkü onların isteklerini yerine getirmesi halinde Hz. Peygamber, Kur’an’ın Allah’tan geldiği iddiasında yalancı durumuna düşecektir, ayrıca Allah’tan geldiği iddia edilen bir Kur’an’a iman etmeyenler, Peygamber tarafından yenilenen veya değiştirilen bir kitaba hiç inanmayacaklardır. Allah’ın, Hz. Peygamber aracılığı ile müşriklere verdiği cevap, tutarlı ve şartlanmamış insanlar için ikna edicidir; çünkü topluluğun içinde yıllarca yaşamış bir kimsenin düşünceleri ve üslûbu ile bir başka içerik ve üslûbun birbirinden ayrılması kolaylıkla mümkün olacaktır. Âyet, Kur’an’ın lafız ve muhtevasında Hz. Peygamber’in hiçbir katkı ve etkisinin bulunmadığı konusunda son derecede açıktır.

Kaynak : Kur’an Yolu Tefsiri 

Cilt: 3 Sayfa: 90

قُلْ لَوْ شَٓاءَ اللّٰهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلَٓا اَدْرٰيكُمْ بِه۪ۘ فَقَدْ لَبِثْتُ ف۪يكُمْ عُمُراً مِنْ قَبْلِه۪ۜ

Fiil cümlesidir.  قُلْ  sükun üzere mebni emir fiildir. Fail ise müstetir zamir  أنت ’dir. Mekulü’l-kavli,  لَوْ شَٓاءَ اللّٰهُ ’dur.  قُلْ  fiilinin mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur. 

لَوْ  gayrı cazim şart harfidir. Cümleye muzâf olur. 

شَٓاءَ  şart fiili olup fetha üzere mebni mazi fiildir. Mahallen meczumdur.  اللّٰهُ  lafza-i celâli, fail olup lafzen merfûdur.

Şartın cevabı  مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ ’dur. 

مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır.  تَلَوْتُهُ  sükun üzere mebni mazi fiildir. Muttasıl zamir  تُ  fail olarak mahallen merfûdur.

Muttasıl zamir  هُ mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur. 

عَلَيْكُمْ car mecruru  تَلَوْتُهُ  fiiline  müteallıktır. 

وَ  atıf harfidir.  لَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır. 

اَدْرٰيكُمْ  elif üzere mukadder fetha ile mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir. Muttasıl zamir  كُمْ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur.  

بِه۪  car mecruru  اَدْرٰيكُمْ  fiiline müteallıktır.

فَ   ta’liliyyedir.  قَدْ  tahkik harfidir. Tekid ifade eder.  لَبِثْتُ  sükun üzere mebni mazi fiildir. Muttasıl zamir  تُ  fail olarak mahallen merfûdur.

ف۪يكُمْ  car mecruru  لَبِثْتُ  fiiline müteallıktır.  عُمُراً  zaman zarfı, لَبِثْتُ  fiiline müteallıktır.  مِنْ قَبْلِه۪  car mecruru  لَبِثْتُ  fiiline müteallıktır. 

اَفَلَا تَعْقِلُونَ

Hemze inkârî istifhamdır.  فَ  atıf harfidir.  لَا nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır.  تَعْقِلُونَ  muzari fiili  نَ ’un sübutuyla merfûdur. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

قُلْ لَوْ شَٓاءَ اللّٰهُ مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ وَلَٓا اَدْرٰيكُمْ بِه۪ۘ 

İstînâfiyye olarak fasılla gelen ayet, emir üslubunda talebî inşâî isnaddır. 

قُلْ  fiilinin mekulü’l-kavli şart üslubunda haberî isnaddır.  شَٓاءَ اللّٰهُ  müspet mazi fiil sıygasında şart fiilidir. Cevap cümlesi  مَا تَلَوْتُهُ عَلَيْكُمْ  ise menfi mazi fiil sıygasında gelmiştir. Aynı üsluptaki  لَٓا اَدْرٰيكُمْ  cümlesi, şart cümlesine tezâyüf sebebiyle atfedilmiştir.

Cümledeki iki mazi fiil farklı harflerle olumsuzlanmıştır.

مَا  harfi mazi fiili olumsuzladığı zaman kasemin cevabı menzilindedir. (Kitâbu Sîbeveyhi 2/593)  لَٓا , daha çok istikbal ifade eden muzari fiile dahil olur, hatta nahivcilere göre bu harf sadece gelecek manasına mahsustur. (Fâdıl Sâlih Sâmerrâî, Beyânî Tefsir Yolu, c. 2, s. 281)

قُلْ  emri, ayetin muhtevasına son derece önem verildiğini göstermek içindir. Çünkü bu kelam, Kur’an'ın, Allah'ın emir ve iradesine dayandığının açık delilidir. 

Kıraat değil, tilavet fiilinin kullanılmış olması da bunu destekler niteliktedir. (Ebüssuûd)

Çoğunlukla olduğu gibi burada da cezanın delaleti sebebiyle  شَٓاءَ  fiilinin mef’ûlu hazf edilmiştir. (Âşûr)

  فَقَدْ لَبِثْتُ ف۪يكُمْ عُمُراً مِنْ قَبْلِه۪ۜ

فَ  ta’liliyye,  قَدْ  tekid harfidir. Cümle müspet muzari fiil sıygasında, lâzım-ı faide-i haber talebî kelamdır. 

عُمُراً ’daki tenvin kesret ifade eder.

ف۪يكُمْ  ibaresinde, zarfiyye anlamındaki  ف۪ي  harf-i cerinde istiare vardır.

Ta’lil cümleleri ıtnâb sanatıdır.

 اَفَلَا تَعْقِلُونَ

Ayetin fasılası mukadder istînâfa matuftur. Takdir şöyle olabilir:  أغاب عنكم ذلك فلا تعقلون   (O sizin gözünüzün önünde olmadığı için akletmiyor musunuz?)

Menfi muzari fiil cümlesi, istifham üslubunda talebî inşâî isnaddır.

Cümle istifham üslubunda gelmiş olmasına rağmen inkâr, taaccüp ve tevbih manasında olduğu için mecaz-ı mürsel mürekkebtir.

Ayette mütekellim Allah Teâlâ’dır. Dolayısıyla istifhamda tecâhül-i ârif sanatı vardır.

اَفَلَا تَعْقِلُونَ  cümlesi çok büyük bir kınama ifadesidir. Anlam ise “Yaptığınız şeyin çirkin olduğuna akıl erdiremiyor musunuz ki bu fiillerin kötülüğü sizi onları yapmaktan alıkoymuyor? Âdeta akılları örtülmüş kimseler gibisiniz. Çünkü akıl bu tür şeylerden kaçınır, bunları reddeder.” şeklindedir. (Keşşâf, Araf Suresi, 169)