كَيْفَ  istifham ismi,  ضَرَبَ  fiilinin mef’ûlünden hal olarak nasb mahallindedir. 

Fasılla gelen … ضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً  cümlesi iki mef’ûle müteaddi olan  تَرَ  fiilinin mef’ûlü yerindedir. Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

ضَرَبَ  fiili iki mef’ûle müteaddidir. Ayette birinci mef'ûl  كَلِمَةً , ikinci mef’ûl ise  مَثَلاً kelimeleridir. (Mahmud Sâfî)

Müsnedün ileyhin bütün esma-i hüsnaya ve kemâl sıfatlara şamil olan lafza-i celâlle  marife olması telezzüz, teberrük ve haşyet duyguları uyandırmak içindir.

Ayette mütekellim Allah Teâlâ olduğu halde  اللّٰهُ  isminin zikredilmesi  tecrîd sanatıdır.

طَيِّبَةً  lafzı,  كَلِمَةً  için sıfattır. Cümledeki ikinci  طَيِّبَةٍ  lafzı,  كَشَجَرَةٍ  için sıfattır. Kelimenin tekrarında reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatı vardır. 

اَصْلُهَا ثَابِتٌ  cümlesi,  كَشَجَرَةٍ  için sıfattır. İsim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Aynı üslupta gelerek makabline tezat sebebiyle atfedilen  وَفَرْعُهَا فِي السَّمَٓاءِۙ  cümlesinde îcâz-ı hazif sanatı vardır.  فِي السَّمَٓاءِۙ  mahzuf habere müteallıktır.

Sıfat, tabi olduğu kelimenin sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan ıtnâb sanatıdır.

اَصْلُ - فَرْعُ  kelimeleri arasında tıbak-ı hafî  طَيِّبَةٍ - خَب۪يثَةٍ  lafızları arasında tıbâk-ı îcab sanatı vardır.

كَشَجَرَةٍ - اَصْلُ - فَرْعُ  kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.

اَصْلُهَا ثَابِتٌ  cümlesi ile  وَفَرْعُهَا فِي السَّمَٓاءِۙ  cümlesi arasında mukabele sanatı vardır.

اَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللّٰهُ مَثَلاً  [Allah’ın nasıl misal getirdiğini görmedin mi?]  cümlesi hayret ifade eder. (Safvetü't Tefasir) 

اَلَمْ تَرَ  hitabıyla başlayan bu ayetteki darb-ı meselin iki unsurundan biri  كَلِمَةً طَيِّبَةً [tertemiz bir söz] ifadesinden kast edilen, ”Kelime-i tevhîd, tesbîh, tevbe, istiğfâr ve duâ” gibi güzel sözler ve onlara karşılık verilen sevaplardır. Müşebbehün bih  كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ  [tertemiz ve bereketli bir ağaç gibidir] ifadesinden kastedilen mana ise, “verimli bir toprağa dikili, kök salan, dalları semaya yükselen, Rabbinin izniyle her mevsim meyve veren” çok faydalı bir ağaca benzetilen “kelime-i tevhîd, tesbîh, tevbe, istiğfâr ve dua” gibi güzel sözlerin sevabının ne ölçüde çok olduğunu, temsîlî bir örnekle anlatmaktır. (Ebüssuûd,İrşâd, V, 43-44)

Bu açıklamalardan anlaşıldığına göre, ayetteki temsîlî teşbihin uygulanışı şöyle olabilir: Teşbihin taraflarından müşebbeh  كَلِمَةً طَيِّبَةً  [tertemiz bir söz] müfred, müşebbehün bih olan كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ  [tertemiz ve bereketli bir ağaç gibidir] ise, birden çok kelimeden oluştuğu için mürekkebtir. Teşbihin taraflarından birinin aklî, diğerinin hissî öğeler olması, “kelime-i tayyibe” olarak nitelenen güzel sözleri ve onlara verilen sevabının çokluğu; “şecere-i tayyibe” olarak nitelenen yeşil yapraklı, gür dallı, üzerinden meyvesi hiç eksik olmayan çok faydalı ağacın bereketi ve bolluğu, temsîlî teşbihin ortak özelliklerini ortaya koyarlar. Soyut manalara, zihinde suret verilip temsil yoluyla canlandırılarak anlatılması, duyu organlarıyla algılanan bir duruma gelmesini sağlar ve sanki göz önüne konulan canlı bir tablo durumunu yansıtması, mananın net olarak ortaya konulmasını sağlar. Bu teşbih, benzetme edatı anıldığından mürsel teşbih olur; benzetme yönü anılmadığı için de, mücmel teşbih türünden sayılır.

Ebussuûd, teşbihin benzetme yönünü açıklarken, müşebbehün bih yerinde olan كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ  [tertemiz ve bereketli bir ağaç gibidir] ifadesini, gerçekte böyle bir ağacın olduğu yolunda hatalı bir anlayışa düşülmemesine vurguda bulunur, dikkat çeker ve bunun gözden uzak tutulmamasına özen gösterilmesini belirtir. (Ebussuûd,İrşâd, V, 43; el-Beydâvî, a.g.e., I, 653; Zemahşeri, el-Keşşâf, II, 553)

Güzel ağacın bütün özelliklerinin sayılması, taksim sanatıdır.