لِيَحْمِلُٓوا اَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً يَوْمَ الْقِيٰمَةِۙ 

Fiil cümlesidir. ل  harfi, يَحْمِلُٓوا  fiilini gizli  اَنْ ’le nasb ederek manasını sebep bildiren masdara çeviren cer harfidir.  اَنْ  harfi 6 yerde gizli olarak gelebilir: 

1) Harf-i cer olan (حَتّٰٓى)’dan sonra, 2) Atıf olan اَوْ ’den sonra, 3) Lam-ı cuhûddan sonra, 4) Lam-ı ta’lilden (sebep bildiren لِ) sonra, 5) Vav-ı maiyye (وَ)’ den sonra, 6) Sebep fe (فَ)’sinden sonra. Burada harf-i cerden sonra geldiği için gizlenmiştir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

اَنْ  ve masdar-ı müevvel,  لِ  harf-i ceriyle birlikte  قَالُٓوا  fiiline müteallıktır. 

يَحْمِلُٓوا  mansub muzari fiildir.  Zamir olan çoğul و ’ı fail olup mahallen merfûdur. 

اَوْزَارَ  mef’ûlün bih olup fetha ile mansubdur. Muttasıl zamir  هُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

كَامِلَةً  hal olup fetha ile mansubdur. 

Hal, cümlede failin, mef’ûlun veya her ikisinin durumunu bildiren lafızlardır (kelime veya cümle). Hal, “nasıl?” sorusunun cevabıdır. Halin durumunu açıkladığı kelimeye “zül-hal” veya “sahibu’l-hal” denir. Umumiyetle hal nekre, sahibu’l hal marife olur. Hal mansubdur. Türkçeye “…rek, …rak, …dığı, halde  iken, olduğu halde” gibi ifadelerle tercüme edilir. Sahibu’l hal açık isim veya zamir olduğu gibi müstetir (gizli) zamir de olabilir. Hali sahibu’l hale bağlayan zamire rabıt zamiri denir. Bu zamir bariz (açık), müstetir (gizli) veya mahzuf (hazf edilmiş) olarak gelir.

Hal sahibu’l hale ya  و (vav-ı haliye) ya zamirle veya her ikisi ile bağlanır. Hal üçe ayrılır: 1. Müfred olan hal (Müştak veya camid), 2. Cümle olan hal (İsim veya fiil), 3. Şibh-i cümle olan hal (Harf-i cerli veya zarflı isim). Burada müfred hal olarak gelmiştir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi) 

يَوْمَ  zaman zarfı olup  يَحْمِلُٓوا  fiiline müteallıktır. Aynı zamanda muzâftır.  الْقِيٰمَةِ  muzâfun ileyh olarak kesre ile mecrurdur.

يَوْمَ  hem cümleye, hem de tek kelimeye (müfrede) muzâf olan zarflardandır. Cümleye muzâf olduğunda, muzâfun ileyh cümlesinin başında ( اَنْ ) bulunmaz. Bu duruma pratikte çok rastlanılmaktadır. Burada tek kelimeye (müfrede) muzâf olarak gelmiştir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

وَمِنْ اَوْزَارِ الَّذ۪ينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍۜ 

وَ  atıf harfidir. Matuf ve matufun aleyhin hükümde ortak olduğunu belirtir. İkisi arasında tertip olduğunu göstermez. Vav ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştirebilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

مِنْ اَوْزَارِ  car mecruru  يَحْمِلُٓوا  fiiline müteallıktır.  مِنْ  teb’izdir. 

مِنْ  harf-i ceri mecruruna ibtidaiyye, ba’z, tebyin, karşılaştırma, zaid, sebep, bedel – karşılık, iki şeyi birbirinden ayırt etmek gibi manalar kazandırabilir. Burada ba’z manasında gelmiştir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

Cemi müzekker has ism-i mevsûl  الَّذ۪ينَ , muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

İsm-i mevsûlün sılası  يُضِلُّونَهُمْ ‘dir. Îrabtan mahalli yoktur.

يُضِلُّونَ  fiili,  نَ ‘un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ’ı fail olup mahallen merfûdur. 

Muttasıl zamir  هُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.  

بِغَيْرِ  car mecruru  يُضِلُّونَ ‘deki failin mahzuf haline müteallıktır. Aynı zamanda muzâftır.

 عِلْمٍ  muzâfun ileyh olarak kesre ile mecrurdur.

اَلَا سَٓاءَ مَا يَزِرُونَ۟

اَلَا  tenbih harfidir.  سَٓاءَ  zem anlamı taşıyan camid fiildir. Faili müstetir olup takdiri  هُو ’dir.

مَا  harfi,  سَٓاءَ  kelimesinin failini tefsir eden (açıklayan) nekre-i mevsûfedir.  سَٓاءَ  fiilinin mahsusu mahzuftur. Takdiri, هو  şeklindedir. İsm-i mevsûlün sılası  يَزِرُونَ۟ ‘dur.  Îrabtan mahalli yoktur.

سَٓاءَ  zem fiili bir şahsı veya nesneyi yermek maksadıyla kurulan cümlelerde olur. Cümleye kattığı genel anlam hayret ve mübalağa ifadesidir. Zem fiili ile kurulan cümlelerde fail, marife veya gizli zamir olur, ondan sonra da mahsus gelir. Fail zamir ise temyizle yahut  مَا  ile belirtilir. Bu fiilin failinin geliş şekilleri şunlardır: 

1. Failinin  ال ’lı İsme Muzâf Olarak Gelmesi 

2. سَاءَ ’nin Temyiz Alması

3. سَاءَ  Fiilinin  مَا  Harfi ile Gelmesi (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

 يَزِرُونَ۟  fiili  نَ ‘un subutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

لِيَحْمِلُٓوا اَوْزَارَهُمْ كَامِلَةً يَوْمَ الْقِيٰمَةِۙ وَمِنْ اَوْزَارِ الَّذ۪ينَ يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍۜ 

Sebep bildiren harf-i cer  لِ ‘nin gizli  أنْ ‘le masdar yaptığı  يَحْمِلُٓوا  cümlesi, mecrur mahalde olup  لِ  harfiyle birlikte  قَالُٓوا  fiiline müteallıktır. Masdar-ı müevvel cümlesi, müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

كَامِلَةً  haldir. Hal cümleleri anlamı zenginleştiren ıtnâb sanatıdır. 

لِيَحْمِلُوا أوْزارَهُمْ  cümlesindeki lâm, قالُوا  fiili için talildir, ama sebep değil, varılan sonucu bildirir. Çünkü onlar  أساطِيرُ الأوَّلِينَ  [evvelkilerin masalları] dedikleri zaman sözlerinin, aldattıkları kişilerin günah yükünü taşımalarının sebebi olmasını istemediler. İşte bu yüzden buradaki lâm, onların akıbetleri hakkında haber verme amacıyla,              فالتَقَطَهُ آلُ فِرْعَوْنَ لِيَكُونَ لَهم عَدُوًّا وحَزَنًا (Kasas/7) ayetindeki gibi mecazî olarak     kullanılmıştır. (Âşûr)

Bu ifadenin başındaki  لِ , lâmu’l-âkibedir. (Fahreddin er-Râzî)

لِيَحْمِلُٓوا  fiilinin müteallıkı  اَوْزَارِ ‘ya dahil olan  مِنْ  harfi, ba'diyet içindir. (Tafsir App, Îrab Kitapları) 

Râzî ise bu görüşte değildir. Vahidî şöyle demiştir: "Ayetteki, مِنْ اَوْزَارِ " kelimesindeki مِنْ  teb'iz için değildir. Çünkü bu kelime bu manada olsaydı o zaman, tabi olanların günahlarının bir kısmı hafifletilirdi ki bu caiz değildir. Zira Hz. Peygamber, "Onların günahlarından herhangi bir şey eksilmeksizin" buyurmuştur. Aksine, bu ifadenin başındaki  مِنْ , cins ifade etmektedir. Yani "Onlar, kendilerine uyanların günahlarının cinsinden olan günahları taşımak için" demektir.(Fahreddin er-Râzî)

ومِن أوْزارِ الَّذِينَ يُضِلُّونَهُمْ  sözündeki  مِنْ  sebep içindir. (Âşûr)

مِنْ اَوْزَارِ ’nın muzâfun ileyhi olan  الَّذ۪ينَ ’nin sılası olan  يُضِلُّونَهُمْ بِغَيْرِ عِلْمٍۜ  cümlesi, muzari fiil sıygasında gelerek hudûs ve teceddüt ifade etmiştir. Ayrıca muzari fiil olayı zihinde canlandırmayı sağlayarak muhatabı etkiler.

Muzari fiilin geldiği hallerde çoğunlukla bu gaye mevcuttur. Muzari fiilin kullanımıyla sahne muhatabın gözünde sanki o anda canlanır. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi) 

وِزر  kelimesinde istiare vardır. Çünkü gerçek anlamda اَوْزَارَ , ‘’yükler‘’ demek olup tekili وِزر ‘dir. Burada bunlarla kastedilen hata ve günahlardır. Zira günahlar sırtları çökerten ağır yükler konumundadır. Arapların فلانٌ خفيف الظهر  (Falanca hafif sırtlıdır) sözleri bu anlamdadır. Onlar bir kimseyi evladü iyal azlığı veya hata ve günah azlığı ile tanıtmak istediklerinde böyle nitelerler. (Şerîf er-Radî, Kur'an Mecazları) 

الأوْزارُ  kelimesinin asıl manası yüktür. Burada suç ve günah manasında kullanılmıştır. Çünkü failini kurtuluştan uzaklaştırıp acı ve ızdırap yükü bindirir. Bu yüzden ağırlığı suç ve günaha benzetme yoluyla istiare olarak kullanılır. Bu istiare yaygındır. (Âşûr)

بِغَيْرِعِلْمٍ  ifadesi,  يُضِلُّونَهم  fiilindeki mansub zamirden haldir. Yani onlar, saptırıldıkları halde bunu anlamayan ve kendilerine doğru yol gösterildiğini zanneden bilgisiz insanları saptırırlar. Bu sebeple buradaki ifadeden maksat, saptırma eyleminin küllî manadaki çirkinliğini bildirmek olup onu belirli şeylerle sınırlamak değildir. Nitekim saptırılmak, ancak tamamen veya kısmen olan bir bilgisizlik durumundan kaynaklanır. (Âşûr)

 اَلَا سَٓاءَ مَا يَزِرُونَ۟

İstînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Cümlede  اَلَا  tenbih harfidir.  Zem anlamı taşıyan camid fiil  سَاۤءَ ’nin dahil olduğu cümle, gayrı talebî inşâî isnaddır. 

سَٓاءَ  fiilinin, هو  şeklinde takdir edilen mahsusunun hazfi, îcâz-ı hazif sanatıdır.  مَا  harfi,  سَٓاءَ  fiilinin failini tefsir eden (açıklayan) nekre-i mevsûfedir.

يَزِرُونَ  fiili,  مَا ’nın sıfatı olarak mahallen mansubtur. Muzari sıygada gelen fiil hudûs, teceddüt, istimrar ve tecessüm ifade etmiştir.

Sıfat, mevsufunun bir özelliğini açıklamak için yapılan ıtnâb sanatıdır.

اَوْزَارَهُمْ  -  اَوْزَارِ  -  يَزِرُونَ۟  kelimeleri arasında iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr vardır.

ألا ساءَ ما يَزِرُونَ  cümlesi tezyîldir. Tenbih harfiyle başlaması taşıdığı mananın önemi sebebiyledir. (Âşûr)