Kehf Sûresi 99. Ayet
وَتَرَكْنَا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ ف۪ي بَعْضٍ وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعاًۙ 
| Sıra | Kelime | Anlamı | Kökü |
|---|---|---|---|
| 1 | وَتَرَكْنَا | biz bırakırız |
|
| 2 | بَعْضَهُمْ | birbirlerini |
|
| 3 | يَوْمَئِذٍ | o gün |
|
| 4 | يَمُوجُ | dalgalanır bir halde |
|
| 5 | فِي | içinde |
|
| 6 | بَعْضٍ | birbiri |
|
| 7 | وَنُفِخَ | ve üflenir |
|
| 8 | فِي |
|
|
| 9 | الصُّورِ | Sur’a |
|
| 10 | فَجَمَعْنَاهُمْ | ve onları toplarız |
|
| 11 | جَمْعًا | hepsini |
|
وَتَرَكْنَا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ ف۪ي بَعْضٍ
Fiil cümlesidir. وَ istînâfiyyedir. تَرَكْنَا sükun üzere mebni mazi fiildir. Mütekellim zamir نَا fail olarak mahallen merfûdur.
بَعْضَهُمْ mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur. Muttasıl zamir هُمْ muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.
يَوْمَئِذٍ zaman zarfı, إذ için muzâftır. تَرَكْنَا fiiline müteallıktır. إذ mahzuf cümleye muzâftır. Kelimenin sonundaki tenvin mahzuf muzâfun ileyhten ivazdır. Takdiri; إذ خرجوا من وراء السدّ (Settin arkasına geçtikleri zaman) şeklindedir.
يَمُوجُ ف۪ي بَعْضٍ cümlesi تَرَكْنَا ‘nın ikinci mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur.
يَمُوجُ merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir. ف۪ي بَعْضٍ car mecruru يَمُوجُ fiiline müteallıktır.
وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعاًۙ
Fiil cümlesidir. وَ atıf harfidir. نُفِخَ fetha üzere mebni, meçhul mazi fiildir. Naib-i fail müstetir olup takdiri هو ‘dir. فِي الصُّورِ car mecruru نُفِخَ fiiline müteallıktır.
فَ atıf harfidir. جَمَعْنَاهُمْ sükun üzere mebni mazi fiildir. Mütekellim zamir نَا fail olarak mahallen merfûdur. Muttasıl zamir هُمْ mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur.
جَمْعاً mef’ûlu mutlak olup fetha ile mansubdur.
Mef’ûlu mutlak: Fiil ile aynı kökten gelen masdardır. Mef’ûlu mutlak harf-i cer almaz. Harf-i cer alırsa hal olur. Mef’ûlu mutlak cümle olmaz. Mef’ûlu mutlak üçe ayrılır:
1) Tekid (Kuvvetlendirmek) İçin: Fiilin manasını kuvvetlendirir. Masdar olur. Daima müfreddir. Fiilinden sonra gelir. Türkçeye “muhakkak, şüphesiz, gerçekten, çok, iyice, öyle ki” diye tercüme edilir.
2) Nev’ini (Çeşidini) Belirtmek İçin: Fiilin nasıl meydana geldiğini ve nev’ini bildirir. Nev’ini bildiren mef’ûlu mutlak umumiyetle sıfat veya izafet terkibi halinde gelir. Tesniye ve cemi de olabilir. Fiilinin önüne geçebilir. Türkçeye “gibi, şeklinde, aynen, tıpkı, tam” diye tercüme edilir.
3) Adedini (Sayısını) Belirtmek İçin: Failin yaptığı işin sayısını belirtir. Adedini belirten mef’ûlu mutlak فَعْلَةً vezninden gelen bina-ı (masdar-ı) merreden yapılır.
مَرَّةً kelimesi de mef’ûlu mutlak olur. Fiilinin önüne geçebilir. Türkçeye “kere, defa” diye tercüme edilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
وَتَرَكْنَا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ ف۪ي بَعْضٍ
İstînâfiyye olarak fasılla gelen ayette mütekellim Allah Teâlâ’dır.
Ayetin birinci cümlesi olan وَتَرَكْنَا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ , müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.
Fiilin azamet zamirine isnadı tazim ifade etmiştir.
Müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelam olan يَمُوجُ ف۪ي بَعْضٍ cümlesi, تَرَكْنَا fiilinin ikinci mef’ûlü yerindedir. Cümle muzari fiil sıygasında gelerek teceddüt ve tecessüm ifade etmiştir. Muzari fiil tecessüm özelliği sayesinde, muhatabın muhayyilesini harekete geçirerek olayı daha iyi anlamasını sağlar.
Muzari fiilin geldiği hallerde çoğunlukla bu gaye mevcuttur. Muzari fiilin kullanımıyla sahne muhatabın gözünde sanki o anda canlanır. Bu da insanı etkiler. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)
يَوْمَئِذٍ ; kıyamet gününden kinayedir.
يَمُوجُ ف۪ي بَعْضٍ (Birbirine çarparak çalkalanır) cümlesinde istiare vardır. Müstear lafız مَوْج ‘dir. Bilindiği gibi denizdeki suyun hareketini ifade eder. Bu kelime; ba’s günündeki insanların heyecan, telaş, koşuşturma hareketini ifade etmek için kullanılmıştır. Kalabalık oldukları ve korku içinde oldukları için dalga gibi birbirlerine girmişlerdir. Câmi’; açıkça görünen dalgalanma şeklindeki hareket halidir. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kuran Işığında Belagat Dersleri Beyân İlmi, Safvetü’t Tefasir)
وَنُفِخَ فِي الصُّورِ فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعاًۙ
Cümle istînâf cümlesine وَ ’la atfedilmiştir. Atıf sebebi iki cümle arasında manen ve lafzen bulunan ittifaktır. Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.
Fiil meçhul bina edilmiştir. Meçhul bina edilen fiillerde mef’ûle dikkat çekme kastı vardır. Çünkü malum bina edildiğinde mef'ûl olan kelime meçhul binada naib-i fail olur. Ayrıca bu bina naib-i failin bu fiilde bir dahli olmadığına da işaret eder. (Dr. Adil Ahmet Sâbir er-Ruveynî, Teemmülat fi Sûreti İbrahim, s. 127)
Ayetin son cümlesi فَجَمَعْنَاهُمْ جَمْعاًۙ , makabline matuftur. Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber talebî kelamdır. Mef’ûlu mutlak olan جَمْعاًۙ , cümleyi tekid etmiştir.
Fiilin azamet zamirine isnadı tazim ifade etmiştir.
جَمَعْنَا - جَمْعاًۙ kelimeleri arasında cinas-ı iştikak, reddü’l-acüz ale’s-sadr, بَعْضٍ kelimesinin tekrarında reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatı vardır.
