Bakara Sûresi 45. Ayet
وَاسْتَع۪ينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلٰوةِۜ وَاِنَّهَا لَكَب۪يرَةٌ اِلَّا عَلَى الْخَاشِع۪ينَۙ 
Allah’tan yardım isteyeceğiniz namaz, gerçekten çok ağır ve zor bir konudur. Allah’a bağlanmanın özünü kavrayamamış, Allah’ın ulûhiyeti ve rubûbiyeti karşısında tam teslimiyet gösterememiş insanlara namaz ağır gelir, zor gelir. Lâkin huşû erbabı için zor değildir namaz. Yâni kalpleri Allah’ı ve Allah’ın âyetlerini anmakla yumuşamış, Allah’ı ve Allah’ın âyetlerini hatırlamaktan zevk alan huşû sahipleri için zor gelmez.
Namaz demek ki, Allah’tan yardım isteme konusuymuş. Ebu Dâvûd’un rivâyetinde şöyle buyurulur:
"Allah’ın Rasûlü ne zaman bir şeye üzülürse hemen namaza dururdu."
Bir başka rivâyette de hadîseler onu üzüp, bitkin hale getirince:
"Bizi serinlet ey Bilal!"
Yâni bir ezan oku ey Bilal! Bir namaza duralım da rahatlayalım buyururdu. İbni Cerir rivâyet eder: Allah’ın Rasûlü karnı ağrıyan bir adam gördü de ona şöyle buyurdu: "Kalk namaz kıl! Çünkü onun şifası namazdır" Buyurdu. Yine rivâyet edilir ki İbni Abbas’a kardeşinin vefat haberi verilince önce istirca etti, sonra da hemen bir kenara çekilip iki rekat namaz kıldı. Böyle bir durumda Allah’tan yardım dilemeyi ihmâl etmedi. (Besairul Kur’ân- Ali Küçük)
Sabrın asıl mânâsı, nefsi, sevdiği şeylerden alıkoymak ve heva ve hevesinden el çektirmektir. Bu bakımdan, felaketler karşısında kendisini frenleyene "Sabreden" denilmiş. Ramazan ayına da, yeme ve içmeye karşı sabredildiğinden dolayı "Sabır" ayı" denilmiştir. Bir kısım âlimler, buradaki "sabır" kelimesinden maksadın, oruç tutmak olduğunu ve bu âyet-i kerimenin "Oruç tutarak namaz kılarak sabredin" demek istediğini söylemişlerdir. Taberi ise, Allah tealanın, bu âyet-i kerimede insanları Allah´ın emir ve yasaklarından, nefislerine ağır gelenlere karşı sabretmelerini istedigini söylemiştir.
Burada, Allah´tan yardım dilerken yapılacak şeylerden özellikle namaz zikredilmektedir. Çünkü onda Allah´ın kitabını okuma, dünya zevklerini terketme, âhireti ve orada Allah’ın insanlar için hazırlamış olduğu şeyleri hatırlatma vardır.
Rasûlullah (s.a.v.) herhangi bir sıkıntı ile karşılaştığında hemen namaz kılmaya başlardı.
Abdurrahman diyor ki: "Abdullah b. Abbas, bir yolculuk yaparken kendisine kardeşi Kussem´in ölüm heberi ulşatı. Abdullah b. Abbas, "Şüphesiz biz, Allah içiniz ve mutlaka ona döneceğiz’’ dedikten sonra yolun kenarına çekildi, devesini çöktürdü, iki reka namaz kıldı ve namazı uzattı. Bitirdikten sonra kalkıp bineğine doğru yürüdü ve "Sabırla ve namazla yardım isteyin. Şüphesiz ki namaz, Allaha boyun eğenlerden başkasına ağır gelir" âyetini okudu. (Taberi tefsiri)
Sabır (oruç) ve namaz ile yardım isteyin. Muhakkak ki o (namaz) ağırdır / zordur / büyüktür; huşû’ duyanlar müstesna.
Yukarıda iki kere namaz geçmişti, burada tekrar geçiyor. Namazın önemi, Allah ile olan bağımızı güçlendiriyor oluşu dolayısıyla bu tekrarlar yapılmıştır.
İnneha’daki “ha” zamiri namaza aittir.
Sabır: ibadetlere devam etmek için, günahları işlememek için ve musibetlere sabır (direnmek) olmak üzere üç çeşittir.
Sabır, lugatte sabretmek, taş, bir şeyin en üstün hali manalarına gelir. Sabırda bunların hepsi vardır. Musibet veya zorluklar karşısında taş gibi sağlam durmak, namaz ve oruç gibi ibadetlerde nefsin isteklerini hapsetmek, insanın en üstün halde olmasıdır. Oruç tutarken mesela yemek içmek olmaması dolayısıyla meleklere yaklaşıyor olmamız.
Namazın bir nevi şükür olduğunu düşünürsek, burada sabır ve şükür konu edilmiş ki bunlar İslam’ın iki yarısıdır. İslam sabır ve şükürden ibarettir. İslam’ın iki temelidir. Sabırı oruç olarak da yorumlamışlar. Bazı hadislerde de oruç için sabır kelimesi kullanılmış.
Salat namaz, dua, dik duruş demektir.
Salve leğen kemikleri demektir, bunlar insanın dik durmasını sağlıyor. Yürürken, otururken onların üzerinde duruyoruz. Destek anlamı da var. Ateşte yanmak manası da var. Değneği ateşte düzeltmek manaında kullanılır.
Buradaki haşe’a fiili huşû’ kökündendir. Çünkü haşyetin sonunda “ye” harfi, huşû’’nun sonunda “ayn” harfi vardır. Korkmakla ilgili farklı kelimeler var. Burada huşû’ duyanlar demek daha uygun. Haşyet kötülüğün bulunduğu yerle alakalı. Mesela cehennemden korkmak. Huşû’ muhatabın azameti karşısında duyulan korku. Bir de havf var. O kişi ile yani mütekellim ile alakalı. Fareden korkuyorum (havf) çünkü o benim zayıflığım. Havfın zıddı emin olmak, emniyette olmak.
Huşû’-hudu: Huşû’nun dış azaların; hudunun iç azaların sükuneti olduğu söylenir.
Huşû’-hudu' arasındaki fark için, huşû’nun dış azaların; hudû'nun iç azaların sükuneti olduğu söylenir.
وَاسْتَع۪ينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلٰوةِۜ
وَ atıf harfidir. Matuf ile matufun aleyhin hükümde ortak olduğunu belirtir. İkisi arasında tertip (sıra) olduğunu göstermez. Vav ile yapılan atıfta matuf ile matufun aleyh yer değiştirebilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
اسْتَع۪ينُوا fiili نَ ‘un hazfıyla mebni emir fiildir. Zamir olan çoğul و ‘ı fail olarak mahallen merfûdur. بِالصَّبْرِ car mecruru اسْتَع۪ينُوا fiiline mütealliktir. الصَّلٰوةِۜ atıf harfi و ‘la makabline matuftur.
اسْتَع۪ينُوا fiili, sülâsî mücerrede üç harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Fiil, istif’âl babındadır. Sülâsîsi عون ’dir.
Bu bab fiile talep, tehavvül, vicdan, mutavaat, ittihaz ve itikad gibi anlamları katar.
وَاِنَّهَا لَكَب۪يرَةٌ اِلَّا عَلَى الْخَاشِع۪ينَۙ
İsim cümlesidir. وَ haliyyedir. اِنَّ tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb, haberini ref eder.
هَا muttasıl zamir إنَّ ’ nin ismi olarak mahallen mansubdur.
لَ harfi اِنَّ ’nin haberinin başına gelen lam-ı muzahlakadır.
كَب۪يرَةٌ kelimesi اِنَّ ’nin haberi olup damme ile merfûdur. اِلَّا hasr edatıdır. عَلَى الْخَاشِع۪ينَ car mecruru كَب۪يرةٌ ‘ e müteallik olup cer alameti ي ‘dir. Cemi müzekker salim kelimeler harfle îrablanır.
Cemi müzekker salim kipi ile gelen خَاشِع۪ينَ kelimesi, altı ayette, cemi kesret kipi ile gelen خُشَّعاً kelimesi de sadece bir ayette (Kamer/7) zikredilmektedir. (Arap Dili Ve Belâgatı Açısından Kur’an’da Sözcüklerin Çoğul Halleri/Abdurrahman Güney)
الْخَاشِع۪ينَ kelimesi, sülâsî mücerred olan خشع fiilinin ism-i failidir.
İsmi fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsmi fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
كَب۪يرَةٌ kelimesi sıfat-ı müşebbehedir. Sıfatı müşebbehe; “Benzeyen sıfat” demektir. İsmi faile benzediği için bu adı almıştır. İsmi failin ifade ettiği anlam geçici olduğu halde, sıfatı müşebbehenin ifade ettiği anlam kalıcıdır. İsmi fail değişen ve yenileşen vasfa delalet eder. Sıfatı müşebbehe sürekli ve sabit vasfa delalet eder. Bu süreklilik ve sabitlik az veya çok, bazen de sonsuza kadar devam eder. Geniş zamana delalet eder. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
وَاسْتَع۪ينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلٰوةِۜ
Ayet temasül nedeniyle atıfla gelmiştir.
Ayet emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.
الصلاة ile صبر arasında mürâât-ı nazîr vardır.
Burada الصلاة kelimesi, الصَّبْرِ ‘dan sonra zikredilmiştir. Çünkü sabır olmadan hiçbir ibadete devam edilemez. (Âdil Ahmet Sâbir er-Ruveynî, Min Ğarîbi Belâgati'l Kur'ani'l Kerim, Soru 533)
Namazın sorumluluklarına göğüs gererek, sabrı elden bırakmadan devamlı bir şekilde kılın ve zorluklarına da katlanın demektir. Namaz konusunda gerekli olan kalbî samimiyet ve ihlası elden bırakmaksızın kılın. Ya da belalara, zorluklara, başa gelen musibet ve felaketlere karşı sabır göstermek suretiyle göğüs gerin ve bunun için sabırdan yararlanın, yardım bekleyin. Herhangi bir musibet, felaket veya bela gelince de derhal namaza koşarak yardım ve medet bekleyin. Yine ayette yer alan namaz ifadesinden kasıt, duadır diye de yorumlanmıştır. Yani: 'Belalara karşı sabır göstererek direnin ve hemen dua etmeye başlayın, o belaların kaldırılması için derdinizi Allah’a havale edin’ demektir. (Nesefî / Medâriku’t-Tenzîl Ve Hakâîku’t-Te’vîl)
Doğruya en yakın olan görüş, bu ayetle kendilerine hitap edilenlerin, Benî İsrail olmasıdır. Çünkü hitabı onlardan başkasına tevcih etmek, ilâhi nazmın ifade düzenini bozar. (Fahreddin er- Râzî)
وَاِنَّهَا لَكَب۪يرَةٌ اِلَّا عَلَى الْخَاشِع۪ينَۙ
Hal cümlesi وَ ‘la gelmiştir.
اِنَّ ve lam-ı muzahlaka ile tekid edilmiş cümle, faide-i haber inkârî kelamdır.
Ayette tekîdü’z-zem bimâ yuşbihu’l-medh sanatı vardır.
Yani, ancak kalpleri saygıyla ürperenlere kolay gelir. Çünkü bunlar Allah’ın sabredenler için neler hazırladığını kesin olarak bildiklerinden o ödülleri beklemektedirler. İşte bundan dolayı onlar için sabır ve namaz zor değil kolay gelir. (Nesefî / Medâriku’t-Tenzîl Ve Hakâîku’t-Te’vîl)
Hak Teâlâ'nın ayetteki وَاِنَّهَا ifadesindeki zamirin mercii hususunda bazı görüşler ileri sürülmüştür:
1) Zamir, namaz (salât) lafzına racidir. Buna göre mana, "namaz, huşu edenlerin dışındakilere ağırdır" olur.
2) Zamir, Hak Teâlâ'nın emrinin delalet ettiği "istiane" (yardım talep etme) lafzına racidir.
3) Bu, İsrailoğullarının, [Size vermiş olduğum nimetlerimi hatırlayın] (Bakara,40) ayetinden başlayıp, yine Cenâb-ı Hakk'ın [yardım talep ediniz] ayetine kadarki kısımda, emredilen ve yasaklanan şeylerin tamamına racidir. (Fahrettin Razi)
لَكَب۪يرَةٌ ağır ve zordur demektir. الْخَاشِع۪ينَۙ ; tevazu gösterenler demektir. خشوع tevazudur. Alçak kum tepesine الخشوعdenilmesi de bundandır. الخضوع ise yumuşaklık ve itaattir. Şöyle de denilmiştir: خشوع organlarla, خضوع ise kalp ile gösterilir.
