Kur'ân Seferberliği - Birlikte Kur'ân Seferberliğine Çıkıyoruz!

Tâ-Hâ Sûresi 12. Ayet

اِنّ۪ٓي اَنَا۬ رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَۚ اِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًىۜ

“Şüphe yok ki, ben senin Rabbinim. Hemen ayakkabılarını çıkar. Çünkü sen mukaddes vadi Tuvâ’dasın.”

Sıra	Kelime	Anlamı	Kökü
1	إِنِّي	şüphesiz ben
2	أَنَا	ben
3	رَبُّكَ	senin Rabbinim	ر ب ب
4	فَاخْلَعْ	çıkar	خ ل ع
5	نَعْلَيْكَ	pabuçlarını	ن ع ل
6	إِنَّكَ	çünkü sen
7	بِالْوَادِ	vadide	و د ي
8	الْمُقَدَّسِ	kutsal	ق د س
9	طُوًى	Tuva’dasın	ط و ي

Gerek Kitâb-ı Mukaddes’te gerekse Kur’ân-ı Kerîm’de kendisinden en çok söz edilen peygamber Hz. Mûsâ’dır. İlk inen sûrelerde Hz. Mûsâ’ya verilen “sahifeler”e gönderme yapan ifadeler yer almış olmakla beraber, Kur’an âyetlerinin kronolojik sıralamasına göre onun peygamberlikle onurlandırılmasına, Firavun’a gidip onu doğru yola çağırmakla görevlendirilmesine, bu arada kendisinin Allah’ın lutfuyla bizzat Firavun’un sarayında büyütülmüş olduğuna, Firavun’a yapılan nasihat ve gösterilen mûcizelere rağmen inatçı tavrını sürdürdüğü için İsrâiloğulları’nın Mûsâ’nın öncülüğünde kurtarılıp Firavun ve ordusunun boğulmasına, daha sonra Mûsâ vahiy almak üzere Tûr’a gittiğinde İsrâiloğulları’nın buzağı heykeline taparak nankörlük ettiklerine geniş biçimde değinilen ilk yer bu âyet kümesinin başından 98. âyete kadarki bölümdür (Hz. Mûsâ’nın hayatı hakkında Kur’an’da ve Kitâb-ı Mukaddes’te verilen bilgiler ve karşılaştırılması için bk. Bakara 2/49-59; Kasas 28/3 vd.). Burada dikkat çeken husus, anlatımın Hz. Mûsâ’nın doğumu ve yetiştirilmesiyle değil, hemen ona peygamberlik görevinin verilmesi ve tevhid mücadelesi içine sokulmasıyla başlamasıdır. Bu durumla, sûrenin tevhid mücadelesinin sıkıntılı dönemlerini yaşayan Resûlullah’a ve müminlere teselli ve moral desteği verme hedefi arasında sıkı bir bağ bulunduğu söylenebilir. Kur’an’ın başka sûrelerinde verilen bilgilerle beraber değerlendirildiğinde 10. âyette, Hz. Mûsâ’nın Medyen’de sekiz (veya on) yıl kayın pederinin yanında çalıştıktan sonra ailesiyle birlikte Mısır’a gitmek üzere yola çıktığı günlerden söz edildiği anlaşılmaktadır. Tefsirlerde bu olayın soğuk bir kış gecesinde ve Mûsâ’nın yolunu kaybettiği bir sırada meydana geldiği, ateş zannettiği ışığın gerçekte ilâhî nur olduğu belirtilir (Taberî, XVI, 142). Burada önemli olan, onun bir ışık görmesinin sağlanması ve bunun ilâhî huzura çağırılmasına vesile kılınmasıdır. Hz. Mûsâ bu mazhariyete eriştikten sonra, (11-24. âyetlerde belirtildiği üzere) kendisine vahiy gelmiş, mûcizelerle donatıldığı kendisine gösterilip Firavun’a gitmesi istenmiştir. Tevrat’ta Mûsâ’nın ateş görmesi olayı şöyle anlatılır: “Ve rabbin meleği bir çalı ortasında ateş alevinde ona göründü; ve gördü, ve çalı tükenmiyordu; ve Mûsâ dedi: Şimdi döneyim, ve bu büyük manzarayı göreyim, çalı niçin yanıp tükenmiyor...” (Çıkış, 3/2-3). 12. âyette Hz. Mûsâ’dan niçin pabuçlarını çıkarmasının istendiği açıklanırken bazı müfessirler pabuçların yapıldığı malzeme üzerinde durmuşlarsa da, daha çok ayaklarının o kutsal mekâna doğrudan temas etmesinin ve bereketinden nasiplenmesinin istendiği yorumu tercih edilmiştir (bk. Taberî, XVI, 143-144). Fakat burada ilâhî vahye muhatap olacak olan Mûsâ’nın kendisini ruhen buna hazırlamasının amaçlandığı, dolayısıyla kendisine çeki düzen vermesi ve daha özel bir saygı göstermesi için uyarıldığı söylenebilir. İbn Atıyye de buna yakın bir yorum yapmaktadır (IV, 39). Âyetin son kısmına “Sen iki defa kutlu kılınmış vadidesin” mânasını veren Esed, âyetteki “tuvâ” (diğer okunuşuyla “tıvâ”) kelimesiyle ilgili olarak şu açıklamayı yapmaktadır: Ne var ki bazı müfessirler bu kelimenin “kutlu kılınan vadi”nin ismi olduğunu söylemişlerdir. Oysa Zemahşerî, “iki kere yapılan” anlamındaki tuvan yahut tıvan tabirinden yola çıkarak, sözcüğü “iki kere” anlamına yormuştur; yani “iki kere kutsanmış” yahut “iki kere kutlu kılınmış” (II, 624, 625). Halbuki Zemahşerî önce bu kelimenin yer adı olmasına ilişkin yoruma temas etmekte, daha sonra “İki defa anlamına geldiği de söylenmiştir” şeklinde kendi yorum ve tercihi olmaksızın bu görüşe işaret etmekte, ayrıca bu mânayı “iki defa kutsanma” yorumuna hasretmeyip “iki defa seslenilmiş olduğu” yorumundan da söz etmektedir (II, 429). Kaldı ki genellikle müfessirler –tercih belirterek veya belirtmeden– her iki yorumu (vadi ismi olduğunu ve iki kere mânasına geldiğini) nakletmektedirler (meselâ bk. Taberî, XVI, 145-147; İbn Atıyye, IV, 39). 14. âyetin “Beni hatırında tutmak için namazı kıl” şeklinde tercüme ettiğimiz kısmına “Hatırladığında namazı kıl” mânası da verilmiş ve bu yorum Hz. Peygamber’in “Bir namazı unutan kimse hatırladığında onu kılsın” buyurduktan sonra bu âyeti okuduğu rivayetiyle (Buhârî, “Mevâkît”, 37) desteklenmeye çalışılmıştır. Fakat Taberî âyetin lafzına göre ilk mânanın daha kuvvetli olduğunu belirtir (XVI, 147-148). 15. âyetteki “onu âdeta kendimden bile gizliyorsam da” diye çevirdiğimiz kıyamet günüyle ilgili yan cümle için değişik açıklamalar yapılmış, bu arada cümleye “Onu neredeyse açıklayacağım” mânası da verilmiştir. Fakat müfessirlerin çoğu, bu ifadenin Arap dilinde bilinen bir üslûp (mübalağa) olduğu, bizim tercih ettiğimiz “Âdeta kendimden dahi gizlemekteyim” anlamını taşıdığı ve Allah’ın bu bilgiyi kimseye vermediğini, o günün ansızın gelip çatacağını belirtmeyi hedeflediği kanaatindedir (bk. Taberî, XVI, 148-153; İbn Atıyye, IV, 40). Bu âyetin “herkes yapıp ettiğinin karşılığını görsün diye” şeklinde çevirdiğimiz kısmıyla bilinçli çabaların kastedildiği ve dolayısıyla –ahlâken iyi ya da kötü olduğuna bakılmaksızın– elde olmadan yapılan eylemlerle farkında olmadan yapılan ihmallerin hariç tutulduğu anlaşılmaktadır. Bu ilkeyi Hz. Mûsâ’nın kıssasını anlatırken telaffuz etmekle Kur’an, bütün gerçek dinlerin temelinde yatan ahlâkî kavram ve öğretilerin özde hep aynı olduğunu vurgulamaktadır. Esed bu inceliği daha belirgin hale getirme düşüncesiyle âyetin bu kısmına, “herkese (hayatta iken) peşinden koştuğu şeylere göre hak ettiği karşılık verilebilsin diye” şeklinde mâna vermiştir (II, 626-627). Kur’an’da değişik vesilelerle değinildiği üzere Hz. Mûsâ Firavun’a gönderilirken asâsının yılana dönüşmesi ve elini koynuna sokunca –kendisi esmer tenli olduğu halde– hastalık vb. bir sebeple olmaksızın elinin bembeyaz çıkması şeklinde iki mûcize ile desteklenmişti (ayrıca bk. A‘râf7/106-108; Kasas 28/31-32). 19-22. âyetlerde bunlara temas edildikten sonra 23. âyette bununla öncelikle Hz. Mûsâ’nın Allah’ın kudretine olan inancının pekiştirilmesinin amaçlandığı ifade edilmektedir.

Ne'ale نعل : نَعْلٌ sözcüğü bildiğimiz ayakkabı demektir. Benzetme yoluyla atın nalı ve kılıcın kılıfı gibi şeyleri ifade etmek için de bu kelime kullanılmıştır. (Müfredat) Kuran’ı Kerim’de isim olarak sadece 1 ayette geçmiştir. (Mucemul Müfehres) Türkçede kullanılan şekilleri nal, nalın, nal (bant) ve nal(bur)dur. (Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi)

Taveye طوي : طَوَى fiili dürmek/katlamak manasında kullanılır. Mastarı طَيٌّ şeklinde gelir. Ayrıca yine طَيٌّ kelimesiyle ömrün sona ermesi ve geçip gitmesi ifade edilir. Tâhâ12. ayette geçen bu köke ait طُوًى sözcüğü için alimler farklı görüşler bildirmişlerdir: a) Bir görüşe göre Allah'ın Hz. Musa'ya seslendiği vadinin adıdır. b) Bir görüşe göre bu, seçilme yoluyla onda meydana gelen bir halete işaret etmek için söylenmiştir. Burada sanki Yüce Allah 'çabalayarak ulaşması gerekseydi, onun için gayet uzak olan bir mesafeyi dürdüğünü' söylemeyi murad etmiştir. c) Ya da bunun bir yer adı olduğu söylenmiştir. d) Diğer bir görüşe göre de طَوَى fiilinin mastarıdır. Anlam olarakta iki defa seslenmek demek olur. (Müfredat) Kuran’ı Kerim’de türevleriyle birlikte 5 ayette geçmiştir. (Mucemul Müfehres) Türkçede kullanılan şekilleri tayy-ı mekandır. (Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi)

اِنّ۪ٓي اَنَا۬ رَبُّكَ فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَۚ

İsim cümlesidir. اِنَّ tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder. ي mütekellim zamir اِنَّ ‘nin ismi olarak mahallen mansubdur. Munfasıl zamir اَنَا۬ mütekellim zamirini tekid etmek içindir.

رَبُّكَ kelimesi اِنَّ ‘nin haberi olarak mahallen merfûdur.

فَ mukadder şartın cevabının başına gelen rabıta veya fasiha harfidir. Takdiri, إن وعيت ذلك (eğer bunun farkındaysanız ) şeklindedir.

اخْلَعْ sükun üzere mebni emir fiildir. Faili müstetir olup takdiri انت ‘dir.

نَعْلَيْكَ mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur. Muttasıl zamir كَ muzafun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

اِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًىۜ

İsim cümlesidir. اِنَّ tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder. ك muttasıl zamir اِنَّ ‘nin ismi olarak mahallen mansubdur.

بِالْوَادِ car mecruru اِنَّ ‘nin mahzuf haberine müteallıktır. الْوَادِ kelimesi tahfif için mahzuf olan ى üzere mukadder damme ile merfûdur.

الْمُقَدَّسِ kelimesi الْوَادِ ‘nin sıfat olup kesra ile mecrurdur. طُوًى bedel veya atf-ı beyan olup elif üzere mukadder kesra ile mecrurdur.

Atf-ı beyan konusuna giren kelime grupları ve cümleler şunlardır:

1. İsm-i işaretten sonra gelen camid ismin (muşârun ileyhin) atf-ı beyan olarak gelmesi

2. اَيُّهَا ve اَيَّتُهَا ’dan sonra gelen camid ismin atf-ı beyan olarak gelmesi

3. Sıfattan sonra gelen mevsufun atf-ı beyan olarak gelmesi

4. Tefsir harfi اَنْ ’den sonra gelen kelime veya cümleler (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

اِنّ۪ٓي اَنَا۬ رَبُّكَ

Allah Teâlâ’nın, Hz. Musa’ya hitabının devamı olan bu ayet fasılla gelmiştir. Fasıl sebebi şibh-i kemâli ittisâldir.

Nidanın cevabı olan اِنّ۪ٓي اَنَا۬ رَبُّكَ cümlesi, اِنَّ ve fasıl zamiri ile tekid edilmiş isim cümlesi, faide-i haber inkârî kelamdır.

İsim cümlesi sübut ve istimrar ifade etmiştir. İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa, asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karinelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

اَنَا۬ , fasıl zamiridir.

Yalnızca bir isim cümlesi bile devam ve sübut ifade ettiğinden bu ve benzeri cümleler, اِنَّ , isim cümlesi ve fasıl zamiri sebebiyle üç katlı bir tekid ve yerine göre de tahsis ifade eden çok muhkem/sağlam cümlelerdir.

رَبُّكَ lafzının Hz. Musa'ya ait zamire izafe edilmesi, ona tazim, teşrif ve destek ifade eder.

Rivayet olunur ki, Hz Musa'ya seslenilince, Hz Musâ: "Konuşan kimdir?" dedi. Bunun üzerine Allah (cc): "Ben senin Rabbinim!" buyurdu. O zaman İblis: "Belki bu işittiğin, şeytanın sözüdür" diye vesvese verdi. Hz Musa ise: "Ben bunun Allah'ın kelamı olduğunu biliyorum; çünkü ben bu kelamı bütün yönlerden ve bütün bedenimle işitiyorum!" dedi.

Ben derim ki; Hz Musa'nın kelamı, gerçeğin ta kendisidir. Diğer bir görüşe göre ise, Hz Musa Rabbin kelamını ruhanî olarak telakki etti, kulakla işitmedi."(Ebüssuûd)

فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَۚ

فَ , takdiri إن وعيت ذلك (eğer bunun farkındaysan) olan mahzuf şartın cevabının başına gelmiş rabıta harfidir. Cevap cümlesi olan فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَۚ , emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.

Şart cümlesinin hazfi îcâz-ı hazif sanatıdır. Bu takdire göre mahzufla birlikte cümle, şart üslubunda talebî inşâî isnaddır.

Hz Musa'ya, ayakkabılarını çıkarması emredildi, çünkü yalın ayak olmak, tevazu ve güzel edebe daha uygundur. İşte bunun içindir ki eski büyük zatlar, Kâbe'yi yalın ayak tavaf ediyorlardı.

Diğer bir görüşe göre ise, o kutsal vadi ile bereketlenmek için ayaklarının o toprağa değmesi için böyle emredildi.

Bir diğer görüşe göre ise, Hz Musa'nın ayakkabıları, tabaklanmamış merkep derisinden olduğu için (dinen temiz sayılmadığı için) çıkarması emredildi.

Başka bir görüşe göre ise, ‘’kalbini ailenden ve maldan arındır’’, demektir. (Ebüssuûd)

اِنَّكَ بِالْوَادِ الْمُقَدَّسِ طُوًىۜ

Ta’liliyye olarak fasılla gelen cümlenin fasıl sebebi şibh-i kemâli ittisâldir. Ta’lil cümleleri ıtnâb babındandır.

اِنَّ ile tekid edilmiş sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber inkârî kelamdır.

الْمُقَدَّسِ kelimesi, الْوَادِ için sıfattır. Dolayısıyla cümlede ıtnâb sanatı vardır. Sıfat, tabi olduğu kelimenin sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için kullanılan bir açıklama biçimidir. Sıfatın kullanılmasının, matbusunun daha iyi tanınması, övülmesi, yerilmesi, pekiştirilmesi, acındırılması, kapalılığının giderilmesi, tahsis edilmesi gibi maksatları vardır. Itnâb, bazen de sıfatlar vasıtasıyla yapılmaktadır. (Ar. Gör. Ömer Kara, Belâgat İlminde İki İfade Biçimi: Itnâb-Îcâz (I) Kur’ân Metninin Anlaşılmasındaki Rolü Üzerine Bir Deneme)

Mukaddes lafzının ism-i mef'ûl ve ism-i mekân olma ihtimali vardır. طُوًىۜ , vadinin atfı beyanıdır, İbn Âmir onu mekânla tevil ederek tenvinle okumuştur. (Beyzâvî)

Ayette vadinin ismi zikredilerek, Musa (as)’a burada peygamberlik verilmiş olması, Allah’ın orada bir insanla, mahiyeti bizce meçhul bir şekilde konuşmuş olması gibi sebeplerle ona mukaddes sıfatı verilerek, vadinin yüceltilmesi amaçlanmıştır. Musa (as)’dan ayakkabılarını çıkarmasını isteyen emir de, vadi için yüceltme ifade eder.

Hükmü takviye için tereddütte olan muhatap inkârcı muhatap gibi kabul edilmiş ve her iki ayette de tekid, isim cümlesi, tahkik harfi ve zamir tekrarıyla; yani birden fazla edatla yapılmıştır. Zemahşerî’ye göre ayetlerde zamirlerin tekrarı ile tekid yapılmasının sebebi; şüpheyi gidermek, marifeti ve manayı tahkik etmek içindir. (Selim Güzel, Yüksek Lisans Tezi, Tâhâ Sûresinin Meânî İlmi Açısından Tahlili)

Bu cümle, emredilen ayakkabılarını çıkarmasının lüzumunun illetini beyan etmekte ve bu emrin sebebinin, o mekânın şeref ve kutsiyeti olduğunu beyan etmektedir.

Rivayet olunur ki, Hz Musa, ayakkabılarını çıkardı ve onları vadinin arkasına attı. (Ebüssuûd)

Ayetin Sayfasına Git (311) Tâ-Hâ Sûresine Git