وَاِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَاِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَاَخْفٰى

وَ  istînâfiyyedir.  اِنْ  iki muzari fiili cezm eden şart harfidir. تَجْهَرْ  meczum muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  انت ‘dir.  بِالْقَوْلِ  car mecruru تَجْهَرْ  fiiline müteallıktır.

فَ  şartın cevabının başına gelen rabıta harfidir. اِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder.  هُ  muttasıl zamir  اِنَّ ‘nin ismi olarak mahallen mansubdur.

يَعْلَمُ  fiili,  اِنَّ ‘nin haberi olarak mahallen merfûdur.  يَعْلَمُ  merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو 'dir.  

السِّرَّ  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur.  اَخْفٰى  atıf harfi  و ‘la makabline matuf olup  ى  üzere mukadder fetha ile mansubdur.

وَاِنْ تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ فَاِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَاَخْفٰى

و  istînâfiyyedir. Ayet şart üslubunda haberî isnaddır. Müspet muzari fiil sıygasındaki şart cümlesi  تَجْهَرْ بِالْقَوْلِ  müspet muzari fiil sıygasında, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

اِنْ , vuku bulması nadir olan durumlarda kullanılan şart harfidir. 

Rabıta harfi  فَ ’nin dahil olduğu  فَاِنَّهُ يَعْلَمُ السِّرَّ وَاَخْفٰى  cümlesi, mahzuf cevabın ta’lili hükmündedir. Faide-i haber inkârî kelamdır.

اِنَّ ’nin haberi  يَعْلَمُ السِّرَّ وَاَخْفٰى , müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. 

Yalnızca bir isim cümlesi bile devam ve sübut ifade ettiğinden bu ve benzeri cümleler, اِنَّ , isim cümlesi ve isnadın tekrar etmesi sebebiyle üç katlı bir tekid ve yerine göre de tahsis ifade eden çok muhkem/sağlam cümlelerdir. (Elmalılı Kadr/1.)

İsim cümleleri sübut ifade eder. İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa, asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karînelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

Cümlede müsnedin muzari fiil olarak gelmesi teceddüt, medih makamında olduğu için ayrıca istimrar ifade eder. Muzari fiil tecessüm özelliği sayesinde muhatabın muhayyilesini harekete geçirerek olayı daha iyi anlamasını sağlar.

Şartın cevabının takdiri  فالله مستغن عن ذلك  (Allah bundan müstağnidir) şeklindedir. Bu takdire göre mezkur şart ve mukadder cevabından oluşan terkip, şart üslubunda faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Bu ayette müsnedin durumuna dair birkaç vecih bulunmaktadır:

İlki, şartla sınırlandırılmasıdır. اَخْفٰى  edatıyla sınırlandırılan müsned fiil, gelecek zamana hasredilmiştir. Çünkü  إنْ  ile ifade edilen şart, genelde gelecek zaman içindir. 

Müsneddeki ikinci vecih ise hazf edilmiş olmasıdır. Çünkü Araplar manayı ihlal etmeyecek ve ifadenin edebîliğine gölge düşürmeyecek unsurları hazf etmeyi âdet edinmişlerdir. Tabi hazifli ifadelerde, hazfi gösteren bir karine mutlaka bulunmalıdır. Yoksa sözde kapalılık meydana gelir ve maksat anlaşılmaz. Bu karinelerden biri de, müsnedin cümlenin akışı dolayısıyla biliniyor olmasıdır. Ayette hazf edilen unsur,  اِنْ تَجْهَرْ  lafzından sonra takdiri olarak bulunan  اَوْتخفه  lafzıdır. (Selim Güzel, Tâhâ Sûresinin Meânî İlmi Açısından Tahlili) 

Bundan önce Allah'ın saltanatının genişliği ve kudretinin bütün kâinatı kuşattığı beyan edildikten sonra burada da O'nun ilminin bütün eşyayı kuşattığı beyan edilmektedir. Yani eğer sen, Allah'ı (cc) açıktan anacaksan ve O'na yalvaracaksan, bil ki O, bunları açıktan yapmana muhtaç değildir; zira O, senin başkalarından gizlediğin şeyleri de, onlardan daha gizli olanları da yani kafanda düşünüp de hiç söylemediğin şeyleri de şüphesiz bilmektedir. Yahut O, senin kendi nefsine sır olarak sakladıklarını da, gelecekte sır olarak saklayacaklarını da şüphesiz bilir.

Bu kelam, yüksek sesle söylemeyi yasaklamak anlamında olabilir. (Ebüssuûd)

اَخْفٰى , mübalağa ifade eden ism-i tafdil sıygasıdır. Bu görüşe göre diyoruz ki: Allah Teâlâ eşyayı üçe ayırmıştır. Açık olanlar cehr, gizli olanlar sır ve en gizli olanlar اَخْفٰى . Veya  اَخْفٰى  kelimesi fiildir. Yani, "Allah Teâlâ kullarının sırlarını bilir ve bildiğini onlardan gizler" demektir. (Fahreddin er-Râzî)

اَخْفٰى  (Ondan daha gizli) - تسعى (Çalışır) ayetlerin sonlarında kelamın güzellik ve değerini artıran güzel seci vardır. (Safvetü’t Tefâsîr)