لَا يَسْمَعُونَ حَس۪يسَهَاۚ 

Cümle önceki ayetteki  اِنَّ ’nin ikinci haberi olarak mahallen merfudur.

Fiil cümlesidir. لَا nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır. 

يَسْمَعُونَ   fiili  نَ ’un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan و ’ı fail olarak mahallen merfûdur. حَس۪يسَهَا  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur. Muttasıl zamir  هَا  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.  

 وَهُمْ ف۪ي مَا اشْتَهَتْ اَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَۚ

Cümle  لَا يَسْمَعُونَ ’deki failin hali olup mahallen mansubdur.

İsim cümlesidir. وَ  haliyyedir. Munfasıl zamir  هُمْ  mübteda olarak mahallen merfûdur.

مَا  müşterek ism-i mevsûlü, ف۪ي  harf-i ceriyle birlikte  خَالِدُونَ ’ye müteallıktır. İsm-i mevsûlun sılası  اشْتَهَتْ اَنْفُسُهُمْ ’dur. Îrabdan mahalli yoktur.

اشْتَهَتْ  fetha üzere mebni mazi fiildir.  تْ  te’nis alametidir.  اَنْفُسُهُمْ  fail olup lafzen merfûdur. Muttasıl zamir  هُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

خَالِدُونَ  mübtedanın haberi olup ref alameti و ’dır. Cemi müzekker kelimeler harfle îrablanır. 

خَالِدُونَ  kelimesi sülâsî mücerred olan  خلد  fiilinin ism-i failidir.

İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

اشْتَهَتْ  fiili, sülâsî mücerrede iki harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. İftiâl babındadır. Sülâsîsi  شهو ’dir.

İftiâl babı fiile mutavaat (dönüşlülük), ittihaz (edinmek, bir şeyi kendisi için yapmak), müşâreket (ortaklık), izhar (göstermek), ihtiyar (seçmek), talep ve çaba göstermek manaları katar. İfteale kalıbı hem soyut hem somut anlamlı fiiller için kullanılır.

لَا يَسْمَعُونَ حَس۪يسَهَاۚ وَهُمْ ف۪ي مَا اشْتَهَتْ اَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَۚ

Önceki ayetteki  اِنَّ ’nin ikinci haberi olarak fasılla gelmiştir. Menfi muzari fiil sıygasında, faide-i heber ibtidaî kelamdır.

Muzari fiil hudûs ve teceddüt ifade eder. Muzari fiil tecessüm özelliği sayesinde muhatabın muhayyilesini harekete geçirerek olayı daha iyi anlamasını sağlar.

Muzari fiilin geldiği hallerde çoğunlukla bu gaye mevcuttur. Muzari fiilin kullanımıyla sahne muhatabın gözünde sanki o anda canlanır. Bu da insanı etkiler.(Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi) 

لَا يَسْمَعُونَ حَس۪يسَهَاۚ  ifadesinde mübalağa sanatı vardır.

Onun (cehennemin) sesini duymazlar. Bu cümle,  مُبْعَدُونَ ’dan bedeldir. Ya da zamirinden haldir. Onların uzaklıklarını mübalağa etmek için söylenmiştir. حَس۪يسَ , hissedilen hafif sestir. (Beyzâvî)

Ayetin ikinci cümlesi olan  وَهُمْ ف۪ي مَا اشْتَهَتْ اَنْفُسُهُمْ خَالِدُونَۚ , mübteda ve haberden oluşmuş sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır. لَا يَسْمَعُونَ ’nin failinden hal olan cümle, anlamı zenginleştirmek için yapılan tetmim ıtnâbı sanatıdır.

Mecrur mahaldeki müşterek ism-i mevsûl  مَا , harf-i cerle birlikte  خَالِدُونَ ’ye müteallıktır. Sılası olan  اشْتَهَتْ اَنْفُسُهُمْ  cümlesi, müspet mazi fiil sıygasında, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Mazi fiil sebata, temekkün ve istikrara işaret eder. (Hâlidî, Vakafât, s. 107)

Müsned olan  خَالِدُونَ , ism-i fail kalıbında gelerek bu vasfın onlarda devamlı olduğuna işaret etmiştir.

İsim cümlesinde yer alan ism-i fail, çoğunlukla sübut ve süreklilik anlamı ifade eder. Fiil cümlesinde yer alan ism-i fail ise hudûs ve yenilenme anlamı ifade eder. İsm-i fail, isim cümlesi bağlamında kullanılıp başında tekid lâmı (lâm-ı muzahlaka) bulunursa bu durum sübut manasını artırır. (Muhammed Rızk, Dr. Öğr. Üyesi, Hitit Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belâgatı Anabilim Dalı, Kur’an-ı Kerim’de İsm-i Failin İfade Göstergesi (Manaya Delâleti, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Haziran/June 2020, 19/1: 405-426)

Car mecrur  ف۪ي مَا ’nın amiline takdimi ihtimam ifade eder.

فِي ’nin ما ile gelmesi umuma, خَالِدُونَ ise devamlılığa işaret eder. (Âşûr)

Ayet, onların bir çok tehlikelerden kurtulacaklarını beyandan sonra, arzularına kavuşacaklarını bildirmektedir. (Ruhu’l Beyan)