لَوْ كَانَ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ اٰلِهَةً مَا وَرَدُوهَاۜ

لَوْ  gayr-ı cazim şart harfidir. Cümleye muzâf olur.  كَانَ ’nin dahil olduğu cümle şart cümlesidir. 

كَانَ  nakıs, mebni mazi fiildir. İsim cümlesinin önüne geldiğinde, ismini ref haberini nasb eder.  هٰٓؤُ۬لَٓاءِ  ism-i işareti, كَانَ ’nin ismi olarak mahallen merfûdur.  اٰلِهَةً  kelimesi  كَانَ ’nin haberi olup fetha ile mansubdur.

فَ  karinesi olmadan gelen  مَا وَرَدُوهَا  cümlesi şartın cevabıdır.  مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır.  وَرَدُوهَا  damme üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ’dir. Muttasıl zamir  هَا  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur.

وَكُلٌّ ف۪يهَا خَالِدُونَ

وَ  atıf harfidir. Matuf ve matufun aleyhin hükümde ortak olduğunu belirtir. İkisi arasında tertip (sıra) olduğunu göstermez. Vav ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştirebilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi) 

كُلٌّ  mübteda olup lafzen merfûdur. 

ف۪يهَا  car mecruru  خَالِدُونَ ’ye müteallıktır.

خَالِدُونَ  mübtedanın haberi olup ref alameti  و ’dır.  Cemi müzekker salim kelimeler harfle îrablanır.  خَالِدُونَ  kelimesi sülâsî mücerred olan  خلد  fiilinin ism-i failidir.

İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

لَوْ كَانَ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ اٰلِهَةً مَا وَرَدُوهَاۜ 

Ayet istînâfiyyedir. İlk cümle şart üslubunda haberî isnaddır. Şart cümlesi  كان ’nin dahil olduğu isim cümlesi formunda, faide-i haber ibtidaî kelamdır.  كَانَ ’nin isminin işaret ismiyle marife olması tecessüm, tahkir ve tevbih ifade etmiştir. 

ف  karinesi olmadan gelen cevap cümlesi  مَا وَرَدُوهَا, menfi mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Şart ve cevap cümlelerinden müteşekkil terkip şart üslubunda, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Nahivciler  لَوْ  edatını, “şart gerçekleşmediği için cevabının da gerçekleşmemesini gerektiren bir edattır” diye tanımlamaktadırlar. Başka bir deyişle “şart bulunmadığından cevabın da bulunmadığını” ifade eder. (Abdullah Hacıbekiroğlu, Arap Dilinde Edatların Metinde Kurduğu Anlamsal İlişkiler Doktora Tezi)

 وَكُلٌّ ف۪يهَا خَالِدُونَ

Ayetin hal  وَ ’yla gelen son cümlesi mübteda ve haberden oluşmuş, faide-i haber ibtidaî kelamdır. 

Müsnedün ileyh olan  كُلٌّ ’deki tenvin mahzuf muzâfun ileyhten ivazdır. Takdiri,  كلّ فئة  (Her grup) şeklindedir. Veya mananın umumiyetine işarettir.

Müsned olan  خَالِدُونَ, ism-i fail kalıbında gelerek bu vasfın onlarda devamlı olduğuna işaret etmiştir. İsim cümlesinde yer alan ism-i fail, çoğunlukla sübut ve süreklilik anlamı ifade eder. Fiil cümlesinde yer alan ism-i fail ise hudûs ve yenilenme anlamı ifade eder. İsm-i fail, isim cümlesi bağlamında kullanılıp başında tekid lâmı (lâm-ı muzahlaka) bulunursa bu durum sübut manasını artırır. (Muhammed Rızk, Dr. Öğr. Üyesi, Hitit Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belâgatı Anabilim Dalı, Kur’an-ı Kerim’de İsm-i Failin İfade Göstergesi (Manaya Delaleti, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Haziran/June 2020, 19/1: 405-426)