Sûrenin başından buraya kadar anlatılan kıssalarda peygamberlerin ve getirdikleri mesajın önemi vurgulandıktan sonra bu âyetlerde de Allah’ın varlığı, birliği ve sonsuz kudretini gösteren kozmik deliller sıralanmakta, müşriklerin âhiret hakkındaki inanç ve tutumları tenkit edilmektedir. 59. âyette Allah, Hz. Peygamber’e bu âyetleri okumaya başlarken kendisine lutfettiği peygamberlik ve diğer nimetlerinden dolayı Allah’a hamdetmesini ve davetini tebliğ etmesi için seçtiği peygamberlere salâtü selâm getirmesini emretmektedir. Şevkânî, âyette geçen “Allah’ın seçkin kıldığı kullar” ifadesini genel anlamda yorumlar ve hem peygamberlerin hem de onlara iman eden müminlerin bu zümreye girdiğini söyler (IV, 141). Yazılı veya sözlü herhangi bir hitabede bulunurken sözün başında Allah’a hamdetme, bu buyruğa dayalı olarak Hz. Peygamber’e ve ailesine salâtü selâm getirme geleneği zamanımıza kadar devam etmiştir.

61. âyette iki deniz arasına konulduğu bildirilen engelden maksat, tuzluluk oranı farklı denizleri birbirinden ayıran sınırdır. Özgül ağırlığı farklı olan yani birinin suyu diğerine nisbetle daha tuzlu olan iki su kütlesi yan yana durdukları halde aralarında görünmeyen bir perde varmış gibi birbirine karışmamakta ve birleşimlerindeki farklılık değişmemektedir (krş. Furkan 25/53; Rahmân 55/19-20; bu âyette geçen diğer konular hakkında bilgi için bk. Nahl 16/14-16).

Önceki âyetlerde Allah’ın kudretini göstermek için dış âlemden deliller getirilmişti; 62. âyette ise Allah’ın insanlar üzerindeki iki türlü tasarrufundan bahsedilerek kudretinin sonsuzluğuna delil getirilmektedir. Bunlar: a) Allah’ın, ihtiyaçtan dolayı kendisine dua edenin duasını kabul edip imdadına yetişmesi, sıkıntılarını gidermesi; b) İnsanları yeryüzünün yöneticileri yapması veya nesilleri birbirinin ardından getirerek yeryüzünün sahipleri kılmasıdır.  

قُلِ الْحَمْدُ لِلّٰهِ وَسَلَامٌ عَلٰى عِبَادِهِ الَّذ۪ينَ اصْطَفٰىۜ

Fiil cümlesidir.  قُلِ  sükun üzere mebni emir fiildir. Faili müstetir olup takdiri  أنت ’dir.

Mekulü’l-kavli  الْحَمْدُ لِلّٰهِ وَسَلَامٌ ’dur.  قُلِ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur. 

الْحَمْدُ  mübteda olup lafzen merfûdur.  لِلّٰهِ  lafza-ı celâlİ,  لِ  harf-i ceriyle birlikte mahzuf mübtedanın haberine mütealliktir.

سَلَامٌ عَلٰى عِبَادِهِ  atıf harfi و ’la mekulü’l-kavl cümlesine matuftur.

سَلَامٌ  mübteda olup lafzen merfûdur.  عَلٰى عِبَادِهِ  car mecruru  mübtedanın mahzuf haberine mütealliktir. Aynı zamanda muzâftır. Muttasıl zamir  هُ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. 

الَّذ۪ينَ  cemi müzekker has ism-i mevsûl ,  عِبَادِهِ ’nın sıfatı olarak mahallen mecrurdur. İsm-i mevsûlun sılası اصْطَفٰى ’dır. Îrabdan mahalli yoktur.

اصْطَفٰى  elif üzere mukadder fetha ile mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو’dir. 

Varlıkları niteleyen kelimelere sıfat denir. Arapçada sıfatın asıl adı “na’t (النَّعَتُ)”dır. Sıfatın nitelediği isme de “men’ut (المَنْعُوتُ)” denir. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata hakiki sıfat, dolaylı olarak niteleyen sıfata da sebebi sıfat denir.

Sıfat ile mevsuftan oluşan tamlamaya sıfat tamlaması denir. Sıfat tek kelime (isim), cümle ve şibh-i cümle olabilir. Ve sıfat birden fazla gelebilir.

Sıfat iki kısma ayrılır:

1. Hakiki sıfat

2. Sebebi sıfat

HAKİKİ SIFAT 

1. Müfred olan sıfatlar

2. Cümle olan sıfatlar olmak üzere ikiye ayrılır.

1. MÜFRED OLAN SIFATLAR

Müfred olan sıfatlar genellikle ism-i fail, ism-i mef’ûl, mübalağalı ism-i fail, sıfat-ı müşebbehe, ism-i tafdil, masdar, ism-i mensub ve sayı isimleri şeklinde gelir.

Sıfat mevsûfuna: cinsiyet, adet, marifelik - nekrelik ve îrab bakımından uyar.

Not: Gayri akil (akılsız çoğullar) mevsûf olarak geldiğinde sıfatını müfred müennes olarak da alır.

2. CÜMLE OLAN SIFATLAR: Üçe ayrılır: 1- İsim cümlesi olan sıfatlar, 2- Fiil cümlesi olan sıfatlar, 3- Şibh-i cümle olan sıfatlar. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

 آٰللّٰهُ خَيْرٌ اَمَّا يُشْرِكُونَۜ

İsim cümlesidir. Hemze istifham harfidir.  للّٰهُ  lafzâ-i celâli mübteda olarak lafzen merfûdur.  خَيْرٌ  haber olup lafzen merfûdur. İsm-i tafdil kalıbındandır. 

İsm-i tafdil; bir vasfın, bir hususun bir varlıkta diğer bir varlıktan daha fazla olduğunu ifade eder. İsm-i tafdil  اَفْضَلُ  veznindendir. İsm-i tafdilin sıfat-ı müşebbeheden farkı; renk, şekil, uzuv noksanlığı ifade etmemesidir. Müennesi  فُعْلَى  veznindedir. 

İsm-i tafdilden önce gelen isme “mufaddal”, sonra gelen isme “mufaddalun aleyh” denir. Mufaddal ve mufaddalun aleyhi bazen açıkça cümlede göremeyebiliriz. Bu durumda mufaddal ve mufaddalun aleyh cümlenin gelişinden anlaşılır. 

خَيْرٌ  ve  شَرٌّ  kelimeleri Kur’an-ı Kerim’de umumiyetle ism-i tafdil manasında gelmiştir. Bunların asılları  اَخْيَرُ  ve  اَشْرَرُ  veznindedir. Çok kullanıldıklarından dolayı Arap dilbilgisinde bu şekilde gelmektedir. İsm-i tafdilin geliş şekilleri:

1. ال ’sız  مِنْ ’li gelir.  مِنْ  hazf edilebilir. Karşılaştırma içindir. “Daha” manası verir. Müfred müzekker olmalıdır.

2. ال ’lı gelir. “En” manası verir. Kıyaslama (üstünlük) ifade eder. Mutabakat 

olmalıdır (yani bir önceki kelimeye uymalıdır).

3. Marifeye muzâf olur. “En” manası verir. Kıyaslama (üstünlük) ifade eder. Mutabakat olabilir (yani bir önceki kelimeye uymalıdır) veya müfred müzekker olabilir.

4. Nekreye muzâf olur. “En” manası verir. Kıyaslama (üstünlük) ifade eder. Müfred müzekker olmalıdır. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

اَمْ  atıf harfidir. Çoğunlukla soru edatlarıyla birlikte kullanılır ve muhataptan bu edatın öncesi ile sonrasındaki unsurlardan birini tayin ve tercih etmesini zorunlu kılar. Genellikle soru edatı olan hemze ile (اَ) birlikte kullanılır. İkiye ayrılır: 1. Muttasıl  اَمْ  

2. Munkatı’  اَمْ  (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi) 

ماَ  müşterek ism-i mevsûl lafza-i celâle matuftur. İsm-i mevsûlun sılası  يُشْرِكُونَ ’dir. Îrabdan mahalli yoktur. 

يُشْرِكُونَ  fiili  نَ ’un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ’ı fail olarak mahallen merfûdur. 

اصْطَفٰى fiili, sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. İftiâl babındadır. Sülâsîsi  صفو ’dir.

İftiâl babı fiile mutavaat (dönüşlülük), ittihaz (edinmek, bir şeyi kendisi için yapmak), müşâreket (ortaklık), izhar (göstermek), ihtiyar (seçmek), talep ve çaba göstermek manaları katar. İfteale kalıbı hem soyut hem somut anlamlı fiiller için kullanılır.

يُشْرِكُونَ fiili, sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. İf’al babındadır. Sülâsîsi  شرك ’dir.

İf’al babı fiille tadiye (geçişlilik) kesret, haynunet (zamanı gelmesi), sayruret, izale, zamana ve mekâna duhul, temkin (imkân sağlamak), vicdan (bir vasıf üzere bulmak) mutavaat (tef’il babının dönüşlülüğü), tariz (arz etmek, maruz bırakmak) manaları katar.

قُلِ الْحَمْدُ لِلّٰهِ وَسَلَامٌ عَلٰى عِبَادِهِ الَّذ۪ينَ اصْطَفٰىۜ 

Ayet istînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.

قُلِ  fiilinin mekulü’l-kavli olan …الْحَمْدُ لِلّٰهِ  cümlesi, sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi faide-i haber ibtidaî kelamdır. Cümlede îcâz-ı hazif sanatı vardır. Mübteda olan  الْحَمْدُ’nün haberi mahzuftur.  لِلّٰهِ  bu mahzuf habere mütealliktir.

Mekulü’l-kavle matuf olan  وَسَلَامٌ عَلٰى عِبَادِهِ  cümlesinin atıf sebebi hükümde ortaklıktır., Sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi faide-i haber ibtidaî kelamdır. 

Cümlede îcâz-ı hazif sanatı vardır. Mübteda olan  سَلَامٌ ’un haberi mahzuftur.  عَلٰى عِبَادِهِ  bu mahzuf habere mütealliktir. Müsnedün ileyhin nekre gelmesi tazim ve teksir ifade eder.

İsim cümlesinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karinelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

السَّلامُ ’ın aslı, insanların birbirleri ile karşılaştıklarında  سَلامٌ عَلَيْكَ ،  السَّلامُ عَلَيْكَ lafızlarıyla söyedikleri bir isimdir. Anlamı da sapasağlam ve kalıcı olan emniyet ve güvenlik demektir. Buradaki  عَلٰى  temekkün anlamında mecazdır. (Âşûr)

عِبَادِهِ  izafetinde Allah Teâlâ’ya ait zamire muzâf olması kulları tazim ve teşrif içindir.

عِبَادِهِ  için sıfat konumundaki has ismi mevsûl  الَّذ۪ينَ ’nin sılası olan  اصْطَفٰى , müspet mazi fiil sıygasında gelerek sebat, temekkün ve istikrar ifade etmiştir.

Bundan önce Allah, anılan peygamberlerin kıssalarını, onların, Allah'ın sonsuz kudretini ve yüce şânını ifade eden haberlerini, o peygamberlerin yüksek kadirlerine ve haberlerinin sıhhatine delalet eden o kendilerine tahsis buyurduğu kahredici ayetleri ve açık mucizeleri Resulullah'a (s.a.) beyan buyurdu; o peygamberlerin lisanıyla İslam'ın hak din olduğunu, küfür de şirkin ise batıl olduğunu, o peygamberlere uyan kimsenin hidayete eriştiğini, onlardan yüz çevirenin ise helak uçurumundan yuvarlandığını da açıkladı; o kıssaların içerdiği çeşitli ilâhi marifetlerle de Resulullah'ın kalbini ferahlandırdı; mukaddes âlemden akan sübhanî melekelerin nurlarıyla da Resulullah'ın (s.a.) kalbine nur doldurdu ve bütün bunlarla,

“Ey Resûlüm! Hiç şüphesiz bu Kur’an, Hakîm olan Allah tarafından sana verilmiştir.” ayetinde anlatılan hakikatin manasını takrir buyurdu, işte ondan sonra burada da Allah, Resulüne, herkesin istediği ve hiç kimsenin de daha ötesine göz dikmediği nimetlerden kendisine ihsan etmesinden dolayı hamd etmesini emir buyurduğu gibi öncelik hakkını ve din için çalışmalarının hakkını eda etmek üzere, haberleri Peygamberimize vahyedilen ilâhi marifetler cümlesinden olan o kıssalarda anlatılan peygamberlerin de dahil olduğu bütün peygamberlere selam etmesini de emir buyurdu. (Ebüssuûd)

آٰللّٰهُ خَيْرٌ اَمَّا يُشْرِكُونَۜ

Müste’nefe olan cümle mübteda ve haberden müteşekkil isim cümlesi, istifham üslubunda talebî inşâî isnaddır. Hemze takrirî manadadır.

Takrirde; muhatabın bildiği bir şey soru şeklinde dile getirilir ve ondan bunu tasdik etmesi istenir. Bunda ikna edici, inandırıcı delil vardır. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur’an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

İstifham, muhatabı zem, hatasını tenbih ve hakkı ikrar için gelmiştir. (Âşûr)

Buradaki istifham, hemze ile kullanılan  أمِ  ile birlikte gelmesi dolayısıyla hakikidir. Çünkü tehekküm (hicvetmek) anlamı, kelamın hakiki kullanımıyla bina edilir. (Âşûr)

Cümle istifham üslubunda gelmiş olmasına rağmen inkar ve azarlama manası taşıdığı için mecaz-ı mürsel mürekkebdir. 

Cümlede mütekellim Allah Teâlâ’dır. Soruda tecâhül-i ârif sanatı vardır.

خَيْرٌ  ism-i tafdil kalıbındadır. İsm-i tafdil mübalağa ifade eder.

أَمْ  harfi atıftır. Lafza-i celâle matuf olan müşterek ismi mevsûl  مَا ’nın sılası olan  يُشْرِكُونَ  cümlesi, müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. Muzari fiil teceddüt, istimrar ve tecessüm ifade etmiştir.

Ayette mütekellim Allah Teâlâ olduğu halde  اللّٰهُ  isminin zikredilmesi tecrîd sanatıdır. Tekrarında ıtnâb ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

آٰللّٰهُ خَيْرٌ اَمَّا يُشْرِكُونَ  (Allah mı hayırlı, yoksa ortak koştukları mı?) cümlesi, azarlama ve alay üslubuyla söylenmiştir. (Safvetu’t Tefasir) 

Şayet  اَمَّا يُشْرِكُونَ  ifadesindeki  أَمْ  ile  ام من خلق  ifadesinin ْ أَمْ ’i arasında ne fark vardır? dersen şöyle derim: Bu (O ikisinden hangisi daha hayırlıdır?) anlamından ötürü muttasıl (bitişik)  أَمْ  iken diğeri  بل  -e anlamında- em-i münkatıdır; “Allah mı daha hayırlı yoksa ilâhlar mı?” buyurduğunda “Evet, gökleri ve yeri yaratan mı daha hayırlı (yoksa ilâhlar mı?)” buyurmuş olmaktadır ki bu da evreni yaratmaya kādir olanın hiçbir şeye gücü yetmeyen bir cansızdan daha hayırlı olduğu hususunu onların zihinlerine yerleştirmek içindir. (Keşşâf) 

Ayetteki, “Allah mı hayırlı, yoksa onların Allah'a ortak koştukları şeyler mi?” ifadesi, müşrikleri susturmak, susmaya mecbur bırakmak ve üzerinde oldukları hali küçümseyip onunla alay etmektir. Çünkü onlar putlara ibadeti, Allah'a ibadete tercih etmişlerdir. Halbuki bir kimse, bir şeyi bir şeye, ancak onda daha fazla hayır ve fayda olursa tercih eder. İşte bu sebeple onların sapıklıkta ve cehalette zirvede olduklarına dikkat çekmek için böyle denmiştir. (Fahreddin er-Râzî)

Bahsedilen kıssalardan kudretinin yüceliği anlaşılan ve bu sebepten her türlü hamd, övgü ve yücelik kendisine ait olan Allah mı hayırlı, yoksa müşriklerin O'na ortak koşarak taptıkları şeyler mi? Nasıl, kime ibadet etmeli? Bütün hayır kudreti elinde olan Allah ile hiçbir şey denk ve benzer tutulamayacağından bu karşılaştırmanın sadece müşriklere başa kakma için olduğu apaçıktır. Bahsi geçen tarihi kıssalar Allah'ın hayırlı olduğu hususuna naklî birer delil olmuşlardır. (Elmalılı)