وَلُوطاً اِذْ قَالَ لِقَوْمِه۪ٓ اِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَۘ 

لُوطاً  atıf harfi  وَ ’la  اِبْرٰه۪يمَ ’e matuftur. 

اِذْ  zaman zarfı mukadder  أرسلنا  fiiline mütealliktir. قَالَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri  هو ’dir.  لِقَوْمِ  car mecruru  قَالَ  fiiline mütalliktir. Muttasıl zamir  هُ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. Mekulü’l-kavli  اِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَ ’dir.  قَالَ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur. 

اِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder.  كُمْ  muttasıl zamiri  اِنَّ ’nin ismi olarak mahallen mansubdur. 

لَ  harfi  اِنَّ ’nin haberinin başına gelen lam-ı muzahlakadır.  تَأْتُونَ  fiili  نَ ’un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olarak mahallen merfûdur.  الْفَاحِشَةَ  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur. 

مَا سَبَقَكُمْ بِهَا مِنْ اَحَدٍ مِنَ الْعَالَم۪ينَ

مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır.  سَبَقَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Muttasıl zamir  كُمْ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur.  بِهَا  car mecruru zamir olan mef’ûlun haline mütealliktir. Takdiri,  متلبّسين بها  (Ona bürünerek) şeklindedir.

وَلُوطاً اِذْ قَالَ لِقَوْمِه۪ٓ اِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَۘ 

16. ayetteki  إبراهيم ’e matuf olan  لُوطاً ’in, takdiri أذكر  (Düşün, hatırla!) olan mahzuf fiilin mef’ûlü olduğu da söylenmiştir.

Zaman zarfı  اِذْ , mahallen mecrur olan … قَالَ لِقَوْمِه۪ٓ  cümlesine muzâf olmuştur. 

Zaman ismi olan  اِذْ ’in masdara değil de fiil cümlesine muzâf olmasıyla bu vaktin tazimi anlaşılır. Fiil teceddüde ve şimdiki zamana delalet eder. (Âşûr)

Mekulü’l-kavl olan  اِنَّكُمْ لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَۘ  cümlesi,  اِنَّ  ve lâm-ı muzahlaka ile tekid edilmiş faide-i haber inkarî kelamdır.  اِنَّ ’nin haberi olan  لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَۘ  ifadesinin muzari fiil olarak gelmesi hükmü takviye ve teceddüt ifade eder.

لَتَأْتُونَ الْفَاحِشَةَۘ  [Gerçekten siz hayasızlık yapıyorsunuz…] ve arkadan gelen [Siz, ille de erkeklere mi yaklaşacaksınız?] cümlelerinde, onların çirkin işlerini kınamak ve ayıplamak için çeşitli edatlarla tekid ve fiili tekrarlamak suretiyle ıtnâb yapılmıştır. (Safvetü’t Tefasir)

مَا سَبَقَكُمْ بِهَا مِنْ اَحَدٍ مِنَ الْعَالَم۪ينَ

Failden veya  الْفَاحِشَةَۘ ’den hal olan cümle fasılla gelmiştir. Menfi mazi fiil sıygasında faide-i haber talebî kelamdır.

Mazi fiil sebata, temekkün ve istikrara işaret eder. (Hâlidî, Vakafat, s. 107) 

مِنْ اَحَدٍ  ibaresi, nefy siyakında nekra olarak gelmiştir. Bilindiği gibi, olumsuz siyakta gelen nekre, umuma delalet eder.

Cümlede takdim-tehir sanatı vardır. Car mecrur  بِهَا , ihtimam için fail olan  مِنْ اَحَدٍ ’e takdim edilmiştir.

مِنَ الْعَالَم۪ينَ  car mecruru  اَحَدٍ ’in mahzuf sıfatına mütealliktir.

Ayetteki beyânî üsluptan umum anlaşılmaktadır. Cümlede iki farklı şekilde umumi mana ifade edilmiştir:

• Olumsuz gelen cümlede nekre kelimeyle,
• Cins isme dahil olan min harfiyle. (Hâlidî, Vakafât 78)

Lut’u da... ifadesi İbrahim’i de  ifadesine ya da İbrahim’in de matuf olduğu Nuh’u da kelimesine atfedilmiştir.  الْفَاحِشَةَ  lafzı, çirkinliğin dibi anlamına gelir.  مَا سَبَقَكُمْ بِهَا مِنْ اَحَدٍ مِنَ الْعَالَم۪ينَ  [Dünyada sizden önce hiç kimse bunu yapmamıştı!] cümlesi yapılan işin çirkinliğini ortaya koyan bir başlangıç cümlesidir. Sanki biri; “Bu iş (yani livata) neden kötüdür?” diye soruyor da ona şöyle deniliyor: Bu, çok çirkin olduğundan insanlar tabiatları gereği bundan iğrenip nefret ettikleri için bu işe bunlardan önce hiç kimse teşebbüs etmemiştir. Tabiatları pis; tıynet, huy ve karakterleri habis olduğu için bu işe bir tek Lut kavmi cüret etmiştir. Alimler demişlerdir ki: Lut kavminden önce hiçbir erkek, hiçbir erkeğe şehvetle yanaşmamıştır! (Keşşâf)

Bu cümle, fiilin son derece çirkin olduğunun izahıdır. Zira bütün dünya insanlarının bu fiilden uzak durması, bunun ancak, insan tabiatının tiksindiği ve nefislerin nefret ettiği bir fiil olduğunu göstermektedir.  (Ebüssuûd)