İslâm, insan tabiatına ve fıtrata en uygun dindir. İslâm’ın özü, Allah’a tam teslim olmayı ve sadece O’na kul olmayı ifade eden “hanîflik”tir. Nitekim Yüce Allah, “(Habibim) sen yüzünü bir hanîf olarak (dini sadece Allah’a has kılarak) dine, Allah’ın o fıtratına çevir ki O, insanları bunun üzerine yaratmıştır.” (Rûm, 30/30.) buyurmuş, Rasûlullah (sav) da bir hadisinde Allah’ın bütün insanları hanîf olarak yarattığını söylemiştir.(M7207 Müslim, Cennet, 63.)

Bir başka hadiste Allah’ın en sevdiği din olarak ifade edilen (İbn Hanbel, I, 236.) “hanîflik”, Kur’ân’da, “Millete İbrâhîme hanîfen” (Bakara, 2/135.) ifadesiyle İbrâhim Peygamber’e izafe edilmiştir. 

Son peygamber Hz. Muhammed Mustafa (sav) peygamberlik geleneği içinde kendisini, bir binanın eksik kalmış son tuğlasına benzetmiştir. (B3535 Buhârî, Menâkıb, 18.) 

Bütün peygamberler Allah’tan aldıkları ve özde aynı olan dini/İslâm’ı tebliğ etmişler ve risâlet Hz. Peygamber’le (sav) son bulmuştur. (Hadislerle İslâm Cilt 1 Sayfa 49)

Hanif kelimesinin genis anlami için:

https://islamansiklopedisi.org.tr/hanif  

مَا كَانَ اِبْرٰه۪يمُ يَهُودِياًّ وَلَا نَصْرَانِياًّ وَلٰكِنْ كَانَ حَن۪يفاً مُسْلِماًۜ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ

مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır. كَانَ  nakıs fiildir. İsim cümlesinin önüne geldiğinde ismini ref haberini nasb eder. كَانَ ’nin ismi  اِبْرٰه۪يمُ ’dur. Haberi ise  يَهُودِيًّا ’dir. 

  نَصْرَانِيًّا  kelimesi atıf harfi وَ ’la  يَهُودِيًّا ‘e matuftur. وَ  atıf harfidir.  

لٰكِنْ  istidrak harfidir,  لٰكِنّ ’den muhaffefedir. كَانَ ‘nin dahil olduğu cümle isim cümlesidir.  كَانَ ’nin ismi, müstetir olup takdiri هُو’dir.  حَن۪يفًا  kelimesi  كَانَ ’nin haberidir. مُسْلِمًا  ise ikinci haberdir.

وَ  atıf harfidir.  مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır. كَانَ  nakıs fiildir. İsim cümlesinin önüne geldiğinde ismini ref haberini nasb eder. كَانَ ’nin ismi, müstetir olup takdiri  هو  zamiridir. 

مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ  car mecruru  كَانَ ’nin mahzuf haberine müteallıktır. Cer alameti  ى harfidir. Çünkü cemi müzekker salimler harfle îrablanırlar.

الْمُشْرِك۪ينَ  sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan if’al babının ism-i failidir.

مَا كَانَ اِبْرٰه۪يمُ يَهُودِياًّ وَلَا نَصْرَانِياًّ وَلٰكِنْ كَانَ حَن۪يفاً مُسْلِماًۜ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ

Ayet istînâfiyyedir. Menfi  كَانَ ’nin dahil olduğu isim cümlesi, lâzım-ı faide-i haber talebî kelamdır. Nefy harfi  لَا ’nın tekrarı tekid ifade eder.

مَا كَانَ’li olumsuz sıygalar gerçekleşmesi aklen caiz olmayan umumi olumsuzluk için kullanılır. (Sâbûnî Tefsir 3/79) 

وَلٰكِنْ  istidrak harfidir. لٰكِنْ  kendisinden  sonra gelen cümleye, önceki cümlenin hükmüne muhalif bir hüküm kazandırır. Bu yüzden kendisinden önce, sonradan gelecek cümleye muhalif veya mütenakız bir sözün geçmesi lazımdır. (İtkan, c. 2 s. 474) 

İstînâfa matuf olan ve  كَانَ’nin dahil olduğu isim cümlesi   وَلٰكِنْ كَانَ حَن۪يفًا مُسْلِمًاۜ, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

وَلٰكِنْ كَانَ حَن۪يفًا مُسْلِمًاۜ  sözünde Müslümandan maksat, Allah’a itaat eden, boyun eğen, demektir. Yoksa Hz. İbrahim’in İslam dini üzere olduğu kastedilmemiştir. (Ruhu’l Beyan - Ebüssuûd)

كَانَ’nin haberi, isminin içine karışır ve adeta onun mahiyetinden bir cüz olur. (Muhammed Ebu Musa, Hâ-Mîm Sureleri Belâğî Tefsiri 5, Duhan/36, s.124)

Ayetin son cümlesi  وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Cümlede  مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ’nin müteallakı olan haber  كَانَ ’nin hazfi, îcâz-ı hazif sanatıdır.

مَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِك۪ينَ  cümlesiyle  كَانَ حَن۪يفًا مُسْلِمًاۜ  cümlesi arasında mukabele sanatı vardır.

كَانَ - مَا كَانَ  kelimeleri arasında tıbâk-ı selb sanatı, لٰكِنْ - كَانَ  kelimeleri arasında  cinas ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

يَهُودِيًّا - نَصْرَ, حَن۪يفًا - مُسْلِمًاۜ  kelime grupları arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.

حَن۪يفًا - الْمُشْرِك۪ينَ  kelimeleri arasında tıbâk-ı hafî sanatı vardır.

Ayrıca ‘müşrik değildi’ demeye ihtiyaç olmadığı halde söylenmiş. Demek ki burada bir vurgu vardır. Mefhumu muhalifi, ‘ama siz şirk koşuyorsunuz’ manasıdır. 

Son cümle manevi tekiddir. 

مَا كَانَ اِبْرٰه۪يمُ يَهُودِيًّا وَلَا نَصْرَانِيًّا [İbrahim, ne Yahudi ne de Hıristiyan idi.] Bu, her iki grubun Hz. İbrahim hakkındaki sözünün reddedildiğine dair bir açıklamadır.