Bu âyetin “kötülük yapan o kimseler” şeklinde çevrilen kısmı, sonunda yer alan gerekçe de dikkate alınarak “inkârcılıkta direnenler” şeklinde açıklanmıştır (İbn Atıyye, IV, 331). 

ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذ۪ينَ اَسَٓاؤُا السُّٓوآٰى اَنْ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِ اللّٰهِ

İsim cümlesidir.  ثُمَّ  hem zaman açısından hem de rütbe (bir mertebeden bir mertebeye geçiş) açısından terahi ifade eder. (Âşûr)

Matuf ve matufun aleyh arasında hem sıra olduğunu hem de fiillerin meydana gelişi arasında uzun bir sürenin bulunduğunu gösterir. Süre bakımından  فَ   harfinin zıttıdır.  ثُمَّ  ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştiremez. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

كَانَ  nakıs mebni mazi fiildir. İsim cümlesinin önüne geldiğinde ismini ref haberini nasb eder.  عَاقِبَةَ  kelimesi  كَانَ ‘nin mukaddem haberi olup fetha ile mansubdur. 

Cemi müzekker has ism-i mevsûl  الَّذ۪ينَ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. İsm-i mevsûlun sılası  اَسَٓاؤُا ‘dur. Îrabdan mahalli yoktur. 

اَسَٓاؤُا  damme üzere mebni mazi fiildir. Zamir olan çoğul و ‘ı fail olarak mahallen merfûdur.

السُّٓوآٰى  kelimesi  كَانَ ‘nin muahhar ismi olup elif üzere mukadder damme ile merfûdur.

اَنْ  ve masdar-ı müevvel  السُّٓوآٰى ‘dan bedel olup mahallen merfûdur.

كَذَّبُوا  damme üzere mebni mazi fiildir. Zamir olan çoğul و ‘ı fail olarak mahallen merfûdur. بِاٰيَاتِ  car mecruru  كَذَّبُوا  fiiline mütealliktir.  اللّٰهِ  lafza-i celâli muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur. 

اَسَٓاؤُا  fiili, sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. İf’al babındadır. Sülâsîsi  سوأ ’dir.

İf’al babı fiille tadiye (geçişlilik) kesret, haynunet (zamanı gelmesi), sayruret, izale, zamana ve mekâna duhul, temkin (imkân sağlamak), vicdan (bir vasıf üzere bulmak) mutavaat (tef’il babının dönüşlülüğü), tariz (arz etmek, maruz bırakmak) manaları katar.

كَذَّبُوا  fiili, sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. Tef’il babındandır. Sülâsîsi  كذب ’dir.

Bu bab fiile çokluk (fiilin, failin veya mef‘ûlun çokluğu), bir tarafa yönelme, mef'ûlü herhangi bir vasfa nispet etmek, gidermek, bir terkibi kısaltmak, eylemin belli bir zaman diliminde meydana gelmesi, özneyi fiilin türediği şeye benzetmek, sayruret, isimden fiil türetmek, hazır olmak, bir şeyin aralıklarla tekrarlanması manalarını katar.

كانَ  fiili her zamanki gibi vukunun gerçekleşeceğine tenbih içindir. (Âşûr) 

 وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِؤُ۫نَ۟

İsim cümlesidir.  وَ  atıf harfidir.  كَانُوا  nakıs, mebni mazi fiildir. İsim cümlesinin önüne geldiğinde, ismini ref haberini nasb eder.

كَانُوا ’nun ismi, cemi müzekker olan  و  muttasıl zamiridir, mahallen merfûdur.  بِهَا  car mecruru  كَانُوا ’un mahzuf haberine mütealliktir.

يَسْتَهْزِؤُ۫نَ۟  fiili,  كَانُوا ’un haberi olarak mahallen mansubdur.  يَسْتَهْزِؤُ۫نَ۟  fiili  نَ ‘un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ‘ı fail olarak mahallen merfûdur.

يَسْتَهْزِؤُ۫نَ۟  fiili, sülâsî mücerrede üç harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. İstif’âl babındadır. Sülâsîsi  هزأ ’dir.

Bu bab fiile talep, tehavvül, vicdan, mutavaat, ittihaz ve itikat gibi anlamlar katar.

ثُمَّ كَانَ عَاقِبَةَ الَّذ۪ينَ اَسَٓاؤُا السُّٓوآٰى اَنْ كَذَّبُوا بِاٰيَاتِ اللّٰهِ 

Ayet,  ما كان الله ليظلمهم  cümlesine  ثُمَّ  atıf harfi ile atfedilmiştir.  ثُمَّ  rütbeten terahî ifade eder. Çünkü bu akıbet, şer derecesinde dünya azabından daha büyüktür.(Âşur) 

كَانَ ’nin dahil olduğu sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesinde, takdim-tehir sanatı vardır. Faide-i haber ibtidaî kelamdır.  

Veciz anlatım kastıyla gelen  عَاقِبَةَ الَّذ۪ينَ  izafeti,  كَانَ ’nin mukaddem haberidir.

عَاقِبَةَ ‘nin muzâfun ileyhi konumundaki has ism-i mevsûl  الَّذ۪ينَ ’nin sılası olan  اَسَٓاؤُا  cümlesi, mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

السُّٓوآٰى  kelimesi  كَانَ ‘nin muahhar ismidir.

Masdar harfi  اَنْ  ve akabindeki  كَذَّبُوا بِاٰيَاتِ اللّٰهِ  cümlesi, müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. Masdar-ı müevvel, اَسَٓاؤُا ‘den bedeldir.

كَذَّبُوا  fiiline müteallik olan  بِاٰيَاتِ  izafetinde, ayetlerin lafzı celâle muzâf olması, onlara tazim ve teşrif ifade eder.

Ayette mütekellim Allah Teâlâ olduğu halde  اللّٰهِ  isminin zikredilmesi tecrîd sanatıdır.

اَسَٓاؤُا -  السُّٓوآٰى  kelimeleri arasında iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

السُّٓوآٰى kelimesi,  حسنى  gibi  اسو ‘nin müennesidir, ya da بشرى  gibi masdardır. Allah'ın ayetlerini yalanladıkları ve onlarla alay ettikleri için ifadesi de  السُّٓوآٰى 'nın illeti, bedeli, atfı beyanı ya da  كَانَ ’nin haberidir.  السُّٓوآٰى  da,  اَسَٓاؤُا 'nun mef’ûlu mutlakı veya mef'ûlüdür.

عَاقِبَةَ  kelimesi mansub olarak da, merfû olarak da okunmuştur;  السُّٓوآٰى ”en kötü, daha kötü” anlamına gelen الاسو  kelimesinin müennesidir. Nitekim  الحسنى  da,  الاحسن (en güzel, daha güzel) kelimesinin müennesidir. Mana şudur: Onlar dünyada yerle bir edilmekle cezalandırıldılar; ama daha sonra akıbetleri daha kötü oldu. Ancak Allah Teâlâ ayette, akıbetleri şeklinde zamir yerine, zahir isim kullanarak, kötü davranışlar sergileyenlerin akıbeti buyurulmuştur; yani cezaların en kötüsü olan ceza, ahirettedir; o da kâfirler için hazırlanmış olan cehennemdir. Buna göre; اَنْ كَذَّبُوا ‘daki  اَنْ  edatı,  لِاَنْ (yalanladıkları için) anlamındadır;  اى (diye) anlamında olması da caizdir. Çünkü kötü davranışta bulunmak; yalanlama ve alay etme ile tefsir edilince, tıpkı seslendi, yazdı vb. fiillerdeki gibi, burada da bir kavil (söyleme) söz konusu olur. (Keşşâf)

Bir başka izah şekli de, اَسَٓاؤُا  fiili  السُّٓوآٰى  ifadesinin, günahların en kötüsü olan günahı işlediler; yani yalanladılar anlamında onun atf-ı beyanı olur. Bu durumda,  كَانَ ’nin haberi;  لما  ve  لو ’in cevapları bazen hazf edildiği gibi, bütün ihtimalleri düşündürmek amacıyla hazf edilmiş olur. (Keşşâf)

 وَكَانُوا بِهَا يَسْتَهْزِؤُ۫نَ۟

Öncesine matuf olan son cümle  كَانُوا ’nin dahil olduğu sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Cümlede takdim-tehir sanatı vardır. Car mecrur  بِهَا , amili olan  يَسْتَهْزِؤُ۫نَ۟ ’ye ayetlerin şanına ihtimam ve fasılaya riayet için takdim edilmiştir. (Âşûr)

Cümlenin müsnedinin muzari fiil formunda gelmesi hükmü takviye, hudûs, istimrar ve teceddüt ifade eder. Ayrıca muzari fiil tecessüm özelliğiyle muhatabın dikkatini uyararak konuyu anlamasında yardımcı olur.

كَانَ ’nin haberinin muzari fiille gelmesi, geçmişte belirli bir süre devam edip biten eylemler ve geçmişte mûtat olarak yapılan, âdet haline gelmiş davranışlar  olmak üzere iki manaya delalet eder. (Vecih Uzunoğlu, Arap Dilinde  كَانَ ‘nin Fiili ve Kur’an’da Kullanımı, DEÜ İlahiyat Fak. Dergisi Sayı 41)

كَان ’nin haberinin muzari fiili olarak gelmesi, durumun yenilenerek tekrar ettiğine işaret eder. (Hâlidî, Vakafat, s.103)

كَانَ ’nin haberinin, isminin mahiyetinden bir cüz olduğu (Muhammed Ebu Musa, Hâ-Mîm Sureleri Belâğî Tefsiri 5, Duhan/36, s. 124) ve haberin muzari fiil oluşu (Halidi, Vakafat s. 103) düşünüldüğünde alay edişlerinin yenilenerek değişmeden devam ettiği ayetin formundan anlaşılmaktadır. 

كَانَ - كَانُوا  kelimeleri arasında iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

اَسَٓاؤُا - كَذَّبُوا - يَسْتَهْزِؤُ۫نَ۟  maziden muzariye geçişe güzel bir iltifat sanatı vardır.

İyilikte bulunanlara cennetin verilmesi bir lütuftur. Lütufta bulunanın lütfu herhangi bir sebebe bağlı olmazsa, daha tesirli olur. Ama, kötülükte bulunanların, bir ceza olarak cehenneme atılmaları, adaletin gereğidir. Adil kimse da, o kimseyi, bir sebebe mebnî olarak cezalandırmazsa, bu adalet olmaz. İşte bundan ötürü Cenab-ı Hak, onlara azap etmesinin sebebine de yer vermiştir ki, bu onların yalanlamalarını sürdürmeleridir. Ama, verdiği mükâfatın sebebini zikretmemiştir. (Fahreddin er-Râzî)