وَحِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ مَارِدٍۚ
“Yüce topluluk” diye çevirdiğimiz 8. âyetteki mele-i a‘lâ, dünyaya göre yücelerde bulunduğu kabul edilen, ayrıca mânevî mertebeleri de yüksek olan melekler için kullanılan bir deyimdir. Burada, şeytanların bu yüce topluluğa kadar ulaşarak onların sahip olduğu bilgileri öğrenmelerinin önlendiği, nâdiren yanlarına kadar yaklaşıp bir bilgi kırıntısı kapanların olabileceği, ancak onların da isabet ettiği şeyi delip geçecek kadar etkili olan ateş toplarıyla kovalanıp uzaklaştırılacağı bildirilmektedir. Bugün sahip olduğumuz bilgilerle anlamlarını tam olarak kavramamız imkânsız veya son derece güç olduğu için “müteşâbihât” grubu içinde değerlendirilmesi gereken bu âyetler hakkında klasik tefsirlerde o dönemlerin bilgi birikimine ve doğruluğu kuşkulu rivayetlere dayanarak bazı yorumlar yapılmaya çalışılmıştır (meselâ bk. Taberî, XXIII, 36-39). Fakat burada Allah’ın meleklere verdiği bilgilerin ve özellikle vahyin korunmuşluğunu, bu bilgilere herhangi bir şeytanî gücün vakıf olup gerçekliğini bozmasına veya ehliyetsiz olanların açıklamasına izin verilmeyeceğini belirten kısmen sembolik bir anlatımın yer aldığı düşünülebilir (benzer bir anlatım ve açıklaması için bk. Hicr 15/16-18). Bu âyetlerde, olağan üstü niteliklere sahip olduklarına inanılan kâhinlerin semavî güçlerden bilgi aldıkları yolundaki inançların asılsız olduğuna dikkat çekildiği de belirtilmektedir (Kurtubî, XV, 66-67; İbn Âşûr, XXII, 92).
Kur'an Yolu Tefsiri Cilt: 4 Sayfa: 521-522وَحِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ مَارِدٍۚ
Ayet, atıf harfi وَ ‘la önceki ayetteki زَيَّنَّا ‘ya matuftur.
حِفْظاً mahzuf fiilin mef’ûlü mutlakı olup fetha ile mansubdur. Takdiri, حفظناها (Biz onu muhafaza ettik) şeklindedir.
مِنْ كُلِّ car mecruru mahzuf fiile mütealliktir. شَيْطَانٍ muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur. مَارِدٍۚ kelimesi شَيْطَانٍ ‘in sıfatı olup mecrurdur.
Varlıkları niteleyen kelimelere sıfat denir. Arapça’da sıfatın asıl adı na’t ( النَّعَتُ )dır. Sıfatın nitelediği isme de men’ut ( المَنْعُوتُ ) denir. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata hakiki sıfat, dolaylı olarak niteleyen sıfata da sebebi sıfat denir.
Sıfat ile mevsuftan oluşan tamlamaya sıfat tamlaması denir. Sıfat tek kelime (isim), cümle ve şibh-i cümle olabilir. Ve sıfat birden fazla gelebilir.
Sıfat mevsûfuna: cinsiyet, adet, marifelik - nekrelik ve îrab bakımından uyar.
Sıfat iki kısma ayrılır: 1. Hakiki sıfat 2. Sebebi sıfat
Hakiki sıfat: 1- Müfred olan sıfatlar 2- Cümle olan sıfatlar olmak üzere ikiye ayrılır.
1. Müfred olan sıfatlar : Müfred olan sıfatlar genellikle ism-i fail, ism-i mef’ûl, mübalağalı ism-i fail, sıfat-ı müşebbehe, ism-i tafdil, masdar, ism-i mensub ve sayı isimleri şeklinde gelir.
Gayrı akil (akılsız çoğullar) mevsûf olarak geldiğinde sıfatını müfred müennes olarak da alır.
2. Cümle olan sıfatlar: 1- İsim cümlesi olan sıfatlar, 2- Fiil cümlesi olan sıfatlar, 3- Şibh-i cümle olan sıfatlar. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
مَارِدٍ kelimesi, sülasi mücerredi مرد olan fiilin ism-i failidir.
İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
وَحِفْظاً مِنْ كُلِّ شَيْطَانٍ مَارِدٍۚ
وَ , atıf harfidir. Ayet, hükümde ortaklık nedeniyle, önceki ayetteki اِنَّ ’nin haberine atfedilmiştir. Cümlede îcâz-ı hazif sanatı vardır. حِفْظاً , takdiri, حفظناها حِفْظاً (Biz onu muhafaza ettik.) olan mahzuf fiilin mef’ûlu mutlakıdır. Car mecrur مِنْ كُلِّ ‘in müteallakı da bu mahzuf fiildir.
Bu takdire göre cümle müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber talebî kelamdır.
شَيْطَانٍ ’deki tenvin kesret ve tahkir ifade eder.
مَارِدٍۚ (Şeytanın sıfatı olarak) itaatten büsbütün sıyrılıp çıkan demektir. Sıfat, mevsûfunun sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan tetmim ıtnâbı sanatıdır.
مَارِدٍۚ ‘in ism-i fail vezninde gelmesi, mevsufunun, bu özelliği sürekli taşıdığına işaret eder.
Sebep bildiren bir fiilin takdir edilmesi yani حِفْظاً masdarının mef‘ûlün leh olarak nasb edilmesi de caizdir; adeta (Bütün inatçı şeytanlardan korumak için, göğü yıldızlarla donattık.) denmektedir. (Mef‘ûlü Mutlak / pekiştirme tümleci olarak) ve حفظناها حِفْظاً (Göğü öyle bir koruduk ki!) şeklinde bir cümle takdirinden de bahsedilmiştir. (Keşşâf)
"İtaatten çıkan" tabiri cin ve insanlar arasından karşı çıkan, azgınlık eden kimse hakkında kullanılır. Bu şekilde olan herkese Araplar "şeytan" ismini verirler. (Kurtubî)