Bu konuda Ey Muhammed, hitaba layık ve Allah'ın sözünü anlayacak olan sensin, dinle: Sana gelen her iyilik, her menfaat, itaat ve mükafat Allah'tandır, çalışıp kazanman olsa da olmasa da Allah'tandır. Çünkü Allah dilemeyince hiçbir şey olmaz. Allah Teâlâ Rahman ve Rahim olduğu için de iyilikler O'nun irade ve takdirine, yaratma ve var etmesine dayanmakla beraber, O'nun rızasına da tamamen uygundur. Bunun için insanın çalışıp kazanmasıyla ilgili olmayan iyilikler yalnız Allah'ın ihsanı olduğu gibi, insan iradesiyle ilgili iyilikler de Allah'ın takdir ve yaratmasına, hükmünü yürütmesine ve başarılı kılmasına, irade ve rızasına uygun olması hasebiyle yine O'nun bir ihsanıdır. Bunun için sübjektif, objektif, maddî, manevî, çalışılarak kazanılan ve çalışmadan elde edilen mutlak şekilde bütün iyilikler Allah'tan bilinmelidir. Başına gelen her kötülük ise kendi nefsindendir, kendi günah veya kusurundandır. Gerçi "Hepsi Allah'tandır." âyeti gereğince bu da Allah katındandır. Allah takdir ve irade etmemiş olsaydı bu da olamazdı. Fakat bunda yapma veya terk etme yönünden mutlaka senin sebep olman vardır. Bunun esası senin kendin, senin arzun veya senin kusurun, senin hatan veya senin acizliğin ve senin özündür. Çünkü sen başlangıçta kendi nefsinde ve aslında her şeye gücü yeten ve varlığın başlangıcı olsaydın elbette kendine hiçbir günahı yaptırmazdın ve hiçbir taraftan sana bir zararın gelmesi ihtimali olmazdı. Bundan dolayı birinci derecede günahların kaynağı, yokluğun aslı ve yalnız mümkün olan yaratıkların mahiyyetinin kendi acizliğidir. Allah, ona herhangi bir var oluş anında bol bol iyilik ihsan etmese o derhal yok olur gider. İkincisi, başa gelen kötülüklerin bir kısmı insanın arzu ve iradesine bağlıdır. İnsan onu nefsinde tecelli eden bir irade ve istek ile bilerek veya bilmeyerek bizzat veya dolayısıyla ister. Hatta ısrar da eder, irade ve istek kuvveti nefsinde bir iyilik olduğu halde istenen maksat, iyilik de kötülük de olabilir. Allah Teâlâ da cimri olmadığından kulunun iradesine izin verip hükmünü yürüterek maksadını yaratır ve istenen kötülük yine Allah katından gelmekle beraber, sebep ve çıkış yeri kulların nefsi ve onların kazancı sayılır ve sorumluluk da yapana ait olur. "Başınıza gelen herhangi bir musibet, kendi ellerinizle işledikleriniz yüzündendir. (Bununla beraber) Allah, çoğunu affeder." (Şûra, 42/30). Üçüncüsü, genel anlamıyla "seyyie" sadece günah değil, meşakkat ve sıkıntıları da kapsadığına göre bazı sıkıntılar, acılar vardır ki nefsi temizlemeye sebep ve günahlara keffaret ve bundan dolayı iyiliğin başlangıcı olur.

Bu gibi kötülüklerin de başa gelmesi yalnız nefsin ıslahı veya kurtuluşu hikmetine dayandığından bu da Allah katından gelmekle beraber buna "nefsin için" mânâsına "nefsinden" demek doğru olursa da bunu iyilikten saymak daha uygundur. Bundan dolayı, her ne şekilde olursa olsun kötülük önce kula nisbet edilmeli, insan onu kendisinden bilmeli ve bununla birlikte "Allah katından" olduğunu da unutmamalıdır. Bu âyetten, Mutezilîlerin istenerek yapılan işlerde kulun kendi yaptıklarının yaratıcısı olduğunu, çıkarmaya kalkışmaları doğru değildir. Çünkü âyeti böyle bir iddiaya aykırıdır. Hülasa, "Her şey Allah'tandır." Fakat bundan cebir (zorlama) anlaşılmamalıdır. Âyetinin açıklamasına uygun olarak ne zorlama, ne serbestlik "ikisi arasında bir durum," bir adalet ve sorumluluk anlaşılmalıdır ki, burada de ki, "İyi ve kötü herşey Allah'tandır." iman esasının güzel bir açıklaması vardır. Ve bu açıklama kendisini iyi, başkasını kötü, iyiliği kendinden, kötülüğü başkasından bilen cahil ve gururlu insanlığın gururuna karşı bir ders olduğu gibi; kendisini ne iyilik, ne de kötülük hiçbir şeyle ilgili saymayan tembel insanlığın tembelliğine ve ilişiksizliğine karşı da bir derstir. Mutlaka şunu iyi düşünmek gerekir ki, hem hem de olması, Allah ile insan arasında önemli bir ilginin varlığına delalet eder ki, bu da, "Ben yeryüzünde bir halife yaratacağım." (Bakara, 2/30) âyetinde anlatılan vekillik; "Biz emaneti göklere, yere ve dağlara teklif ettik de onlar bunu yüklenmekten çekindiler, korktular. Onu insan yüklendi. Doğrusu o çok zâlim, çok cahildir." (Ahzab, 33/72) âyetinin yüce açıklamasında arzedilen emanet meseleleridir. Nefis, ne zaman kendini ileri sürer, hareketlerini ve iradelerini kendi hesabına yapmaya kalkışırsa, vekilliği ve emaneti kötüye kullanmış olur ve kötülüğün kaynağı olmuş olur. Ve her ne vakit iradesini, emanetin yerine getirilmesi ve vekillik vazifesinin yürütülmesi açısından harcar, kendini Allah'ın iradesine teslim ederse, o zaman da Allah'ın iyiliklerine mazhar olur. Ve işte insanlık mertebeleri bu iki itibarın ortaya çıkmasına bağlıdır. Ve bunun en başında peygamberlik mertebesi, onun başında da genel elçilik (Peygamberlik) mertebesi vardır. Bunun için burada Hz. Peygamber'in bütün insanlığa peygamberliği âyetle ifade edilerek, bütün iyiliklere nail olduğu işaretle buyuruluyor ki: Ve biz seni bütün insanlara elçi olarak gönderdik, sen onlara nefsini değil, Rabbinin iradelerini, besbelli gücünü göstereceksin. Bundan dolayı senin nefsin, kendi hesabına ortaya çıkmaktan berî kılınmıştır. Sen hiç bir zaman kötülük kaynağı olmazsın ve buna şahid olarak Allah yeter. Allah'ın emrine bizzat Allah'ın şahitliğinden daha açık hiçbir şey yoktur. Sen, sözlerinde, işlerinde ve iradelerinde senin değil Allah Teâlâ'nın kudret, irade ve rızasını göstereceksin, hakkın iyiliklerini ortaya çıkaracaksın. "Allah'ın, kendisinden başka ilâh olmadığına şahitlik etmiş." (Âl-i İmran, 3/18) olduğu gibi, "Allah'ın, Muhammed'in kendi elçisi olduğuna şahitlik etmiş" olduğu da anlaşılacaktır.

(Elmalılı Hamdi Yazır Tefsiri)

Bu ayet hakkında şunları düşünebiliriz: Musibetler bizdendir diye düşünmek hareketlerimizi kontrol etmeye sebep olur. Yaptıklarımızın cezası olabilir, ama önemli olan bunlardan ders alıp, kendimize çeki düzen vermektir. İyiliklerin Allah'tan olduğunu düşünmek de bizi şükre davet eder. Kötülükler bizdendir, çünkü biz fıtrata aykırı olan kötüyü tercih ediyoruz. Kötülük yapanlar hiç mutlu değildir. Fıtratımıza aykırı davranarak o kötülüğe sebep oluyoruz. Fazla yemek yiyip hasta olmak gibi.

مَٓا اَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّٰهِۘ وَمَٓا اَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَۜ

مَٓا  iki fiili cezmeden şart ismidir. Mübteda olarak mahallen merfûdur.  اَصَابَكَ  şart fiili olup mübtedanın haberi olarak mahallen merfûdur.

اَصَابَكَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو’dir. Muttasıl zamir  كَ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.

مِنْ حَسَنَةٍ  car mecruru  اَصَابَكَ ’deki failin mahzuf haline müteallıktır.

فَ  şartın cevabının başına gelen rabıta harfidir.  مِنَ اللّٰهِۘ  car mecruru mahzuf mübtedanın haberine müteallıktır. Takdiri  هي  şeklindedir.

وَ  atıf harfidir.  مَٓا  iki fiili cezmeden şart ismidir. Mübteda olarak mahallen merfûdur. اَصَابَكَ  şart fiili olup mübtedanın haberi olarak mahallen merfûdur.

اَصَابَكَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ’dir. Muttasıl zamir  كَ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.

مِنْ سَيِّئَةٍ  car mecruru  اَصَابَكَ ’deki failin mahzuf haline müteallıktır.

فَ  şartın cevabının başına gelen rabıta harfidir.  مِنْ نَفْسِكَ  car mecruru mahzuf mübtedanın haberine müteallıktır. Muttasıl zamir  كَ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.

وَاَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولاًۜ 

Fiil cümlesidir.  وَ  istînâfiyyedir.  اَرْسَلْنَاكَ  sükun üzere mebni mazi fiildir. Mütekellim zamiri  نَا  fail olarak mahallen merfûdur.

Muttasıl zamir  كَ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.  لِلنَّاسِ  car mecruru اَرْسَلْنَاكَ  fiiline müteallıktır.  رَسُولًا  hal olup fetha ile mansubtur.

وَكَفٰى بِاللّٰهِ شَه۪يداً

Fiil cümlesidir.  وَ  atıf harfidir.  كَفٰى  elif üzere mukadder fetha ile mebni mazi fiildir.

بِ  zaiddir.  اللّٰهِ  lafzen mecrur olup  كَفٰى  fiilinin faili olarak mahallen merfûdur.  شَه۪يدًا ise hal veya temyiz olup fetha ile mansubtur.

مَٓا اَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّٰهِۘ وَمَٓا اَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَۜ

Müstenefe cümlesi olarak fasılla gelmiştir. İlk cümle  şart üslubunda haber cümlesidir. İsim cümlesi olan  مَٓا اَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ,  şarttır.

فَ  karinesiyle gelen cevap cümlesinde îcâz-ı hazif sanatı vardır.  مِنَ اللّٰهِۘ  takdiri  هي  olan mahzuf mübtedanın, mahzuf haberine müteallıktır. Şart ve cevap cümlelerinden müteşekkil terkip, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Aynı üsluptaki  وَمَٓا اَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَۜ  cümlesi makabline tezat nedeniyle atfedilmiştir.

سَيِّئَةٍ  hem bela hem de günah için حَسَنَةٍ  de hem nimet hem de itaat için kullanılır. (Keşşâf)

مَٓا اَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّٰهِۘ  [Sana güzel bir şey dokunursa Allah’tandır.] - وَمَٓا اَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَۜ [Sana kötülükten dokunan şey kendindendir.] arasında mukabele vardır.

مَٓا اَصَابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللّٰهِۘ  [Sana güzel bir şey dokunursa Allah’tandır.] cümlesinde tağlîb vardır. Çünkü bizim kötülük saydığımız şeyler de Allah’tandır. Ancak Allah Teâlâ kullarına hayır dilediği için böyle buyurmuştur.

حَسَنَةٍ  ve  سَيِّئَةٍ  kelimelerinin nekreliği nev, tazim, teksir ve taklil ifade eder. Bu iki kelime arasında tıbâk-ı îcab sanatı vardır.

Burada ıtnâb vardır, konuya devam edilmiştir. 

لِلنَّاسِ  kelimesinin başındaki tarif istiğrak içindir. (Ebüssuûd) 

İnsana yakışan bunun kıymetini anlamaktır.

 وَاَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولاًۜ

وَ  istînâfiyyedir. Cümle müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. 

رَسُولً  kelimesi fiildeki mansub zamirden haldir. Dolayısıyla cümlede ıtnâb sanatı vardır.

Mütekellimin Allah Teâlâ olması hasebiyle ayetteki lafza-i celâllerde tecrîd sanatı vardır.

لِلنَّاسِ  kelimesindeki elif lam, istiğrak içindir. (Ebüssuûd)

Hal  olarak gelen  رَسُولًا  kelimesiyle tekid meydana gelmiştir. (Ali Bulut, Kur’an-ı Kerim’de Itnâb Üslûbu)

اَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولًا  [Seni insanlara (insanlar için) bir resul (elçi) olarak gönderdik.] sözü Resulullah (s.a.) için lâzımı faide-i haberdir.

اَرْسَلْنَاكَ - رَسُولًا  sözünde mef’ûlu mutlak, iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

Ayetin başında Allah ismi, sonra  اَرْسَلْنَاكَ’da azamet zamiri, sonra yine Allah ismi geldiği için iltifat sanatı vardır.

 وَكَفٰى بِاللّٰهِ شَه۪يداً

وَ  istînâfiyyedir. Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber talebî kelamdır. Zaid  بِ harfi cümleyi tekid etmiştir. 

Cümlede mütekellimin Allah Tealâ olması dolayısıyla  للّٰهِ  isminde tecrîd sanatı vardır. 

[Şahit olarak Allah yeter.] cümlesinde zamir yerine özel ismin gelişi, muktezâ-i zahirin hilafına kelamdır. Zihne yerleştirmek ve tazim içindir.

شَه۪يدًا  temyizdir. Temyiz anlamı kuvvetlendiren ıtnâb sanatıdır.

Ayetin bu son cümlesi mesel tarikinde tezyîldir. Tezyîl cümleleri ıtnâb babındandır. 

(Âşûr) Tezyîl cümlesi önceki cümleyi tekid için gelmiştir. Mesel tarikinde olanlar müstakil olarak da bir mana ifade eder. Yani müstakil olarak dillerde dolaşır, atasözü gibi halk arasında bilinir. 

 مَٓا - اَصَابَكَ - مِنْ - اللّٰهِۘ  kelimelerinin tekrarında reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

Allah’ın şahid olarak kâfi olduğu sözünde tağlîb vardır. Allah sadece şahid olarak değil, Basîr, Semi', Hafîz olarak da yeter. 

Ayetin sonunda “Allah şahit olarak yeter.” buyurulmuştur. Yani peygambere itaatle ilgili olarak Allah hesap sorar. O halde Allah'ın emirlerini yerine getirin demektir. Cümlede lâzım-melzûm alakasıyla mecaz-ı mürsel sanatı vardır.

َشَه۪يد  kelimesi  شَاهِدُ’un mübalağasıdır.  شَاهِدُ, bir hadise vukua gelirken orada olup hadisenin vukuunu gözüyle görendir. Hadise yerine uzak olanlar, gözleriyle göremeyeceklerinden, başka vasıta ile olayı öğrenseler bile onlara şahit denmez. “Şehid” insanların hazır bulunmadıkça bilemedikleri şeyleri bilen, gören ve haberi olandır.

وَاَرْسَلْنَاكَ لِلنَّاسِ رَسُولًا  [Biz seni “bütün” insanlara elçi olarak gönderdik.] Sen sadece Arapların peygamberi değilsin, Arap, gayri Arap bütün insanların peygamberisin. Buna [Şahit olarak da Allah yeter.] Dolayısıyla Sana itaat etmemek, Sana tâbi olmamak hiç kimsenin kârı değildir. (Keşşâf)

Ayet, bundan önce emredilen mücmel cevabı açıklar niteliktedir. Mücmel cevabın, Peygamberin (s.a.) lisanıyla icra edilmesinden sonra muhatap değiştirilmiş ve insanların her birine, her bir ferde hitap edilmiştir. Hitabın ve beyanın bizzat her gaybı bilen Allah Teâlâ tarafından yapılması da konuya ne kadar önem verildiğine ve bunda ne ince bir hikmet olduğunu gösterir. (Ebüssuûd)