وَمَنْ اَرَادَ الْاٰخِرَةَ وَسَعٰى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَاُو۬لٰٓئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً

وَ  atıf harfidir.  مَنْ  iki muzari fiili cezm eden şart ismi olup mübteda olarak mahallen merfûdur.  اَرَادَ الْاٰخِرَةَ  cümlesi  مَنْ ’in haberi olarak mahallen merfûdur.

اَرَادَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri  هو ’dir.  الْاٰخِرَةَ mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur. 

سَعٰى  fiili atıf harfi  و ’la  اَرَادَ ’ye matuftur.  سَعٰى  elif üzere mukadder fetha ile mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri  هو ’dir.

لَهَا  car mecruru  سَعٰى  fiiline müteallıktır.  سَعْيَهَا  mef’ûlu mutlak olup fetha ile mansubdur.

Muttasıl zamir  هَا  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

وَهُوَ مُؤْمِنٌ  cümlesi  سَعٰى ’deki failin hali olarak mahallen mansubdur. 

وَ  haliyyedir. Munfasıl zamir  هُوَ  mübteda olarak mahallen merfûdur.  مُؤْمِنٌ   mübtedanın haberi olup lafzen merfûdur. 

Nekre isimden sonra gelen cümle veya şibh-i cümle sıfat olur. Marife isimden sonra gelen cümle veya şibh-i cümle hal olur. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

فَ  şartın cevabının başına gelen rabıta harfidir. 

İşaret ismi  اُو۬لٰٓئِكَ  mübteda olarak mahallen merfûdur.

كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً  cümlesi işaret isminin haberi olarak mahallen merfûdur.

سَعْيُهُمْ  cümlesi  كَانَ ’nin ismi olup lafzen merfûdur. Muttasıl zamir  هُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

وَمَنْ اَرَادَ الْاٰخِرَةَ وَسَعٰى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَاُو۬لٰٓئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً

Ayet  وَ ’la  مَنْ كَانَ يُر۪يدُ  cümlesine atfedilmiştir. Cihet-i câmia tezâyüftür. İki cümle arasında, inşâî olmak bakımından mutabakat vardır.

Cümle, şart üslubunda haberî isnaddır.  مَنْ  mübtedadır.

Müsnedin mazi fiil sıygasında gelişi hükmü takviye, hudûs, temekkün ve istikrara işaret etmiştir.

Aynı üsluptaki  سَعٰى لَهَا سَعْيَهَا  cümlesi,  وَ  harfiyle makabline atfedilmiştir. Mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. Atıf sebebi hükümde ortaklıktır.

سَعٰى  fiilinin failinden hal olan  وَهُوَ مُؤْمِنٌ , sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesidir. Faide-i haber ibtidaî kelam olan cümle anlamı zenginleştiren ıtnâb sanatıdır.

Cümlenin haberinin ism-i fail kalıbıyla gelmesi durumun devamlılığına işaret etmiştir. İsim cümlesindeki ism-i fail istimrar ifade eder. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

وَهُوَ مُؤْمِن  cümlesinin isim cümlesi olarak gelişi, sebat ve devamlılık ifade eder. Yani imanın kendilerinde kök saldığı kimseler demektir. (Âşûr)

Şartın cevabı olarak  فَ  karinesiyle gelen  اُو۬لٰٓئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً  cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

İsim cümleleri sübut ifade eder. İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa, asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karînelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

Müsnedün ileyhin işaret ismiyle gelmesi, işaret edilenlerin önemini vurgulayarak tazim ifade etmiştir.

اُو۬لٰٓئِكَ ’nin haberi, nakıs fiil  كَان ’nin dahil olduğu isim cümlesi formunda gelerek sübut ve istimrar ifade etmiştir. Faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Onların gayretlerini Allah’ın, tartışmasız kıymete haiz kabul ettiğini anlıyoruz.

Burada makbul olmanın iman ve ahirete değil, sadece çalışmaya bağlanması, bunun asıl umde (ilke) olduğunu zımnen bildirmek içindir. (Ebüssuûd)

سَعْيُهُمْ  kelimesi  كَان ’nin ismidir. Müsnedün ileyhin izafet formunda gelmesi veciz ifade içindir.

اُو۬لٰٓئِكَ كَانَ سَعْيُهُمْ مَشْكُوراً  Cümlenin ism-i işaretle başlamasının manası: ism-i işaretten önce sayılan vasıflara sahip olan kişilerin, ism-i işaretten sonraki habere layık ve nail olacaklarını tenbih içindir. (Âşûr)

سَعْيَهَا - سَعْيُهُمْ  kelimeleri arasında müfred ve cemi arasında güzel bir iltifat sanatı vardır. (Müşerref Ulusu (Ülger), Arap Dili Ve Belâgatı İltifat Sanatı)

سَعٰى - سَعْيَهَا - سَعْيُهُمْ  kelimeleri arasında cinas-ı iştikak, reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

Önceki ayetin ilk şart cümlesiyle bu ayetteki şart cümlesi mukabele oluşturmuştur.