عَطْوٌ birşeyi mutlak anlamda veya elle almak anlamına gelir. Bu köke ait if'al formu olan إعْطاء  ise vermek demektir. عَطاء ve عَطِيَّة sözcükleri bilhassa hediye, ihsan, bahşiş ya da bağışla ilgili kullanılır. (Müfredat) Kuran’ı Kerim’de türevleriyle birlikte 14 ayette geçmiştir. (Mucemul Müfehres) Türkçede kullanılan şekli âtâdır.

(Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi) 

كُلاًّ نُمِدُّ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ وَهٰٓؤُ۬لَٓاءِ مِنْ عَطَٓاءِ رَبِّكَۜ

 Fiil cümlesidir.  كُلاًّ  mukaddem mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur. 

نُمِدُّ  merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  نحن ’dur.

هٰٓؤُ۬لَٓاءِ  ism-i işaret  كُلاًّ ’den bedel olarak mahallen mansubdur.  هٰٓؤُ۬لَٓاءِ , atıf harfi  وَ ’la önceki  هٰٓؤُ۬لَٓاءِ ’ye matuftur.

مِنْ عَطَٓاءِ  car mecruru  نُمِدُّ  fiiline müteallıktır. Aynı zamanda muzâftır.  رَبِّكَ  muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur.

Muttasıl zamir  كَ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

 وَمَا كَانَ عَطَٓاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً

وَ  haliyyedir. İstînâfiyye olması da caizdir.  مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır. 

كَانَ  nakıs, mebni mazi fiildir. İsim cümlesinin önüne geldiğinde, ismini ref haberini nasb eder. 

عَطَٓاءُ  kelimesi  كَانَ ’nin ismi olup lafzen merfûdur.  رَبِّكَ  muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur. 

Muttasıl zamir  كَ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.  

كُلاًّ نُمِدُّ هٰٓؤُ۬لَٓاءِ وَهٰٓؤُ۬لَٓاءِ مِنْ عَطَٓاءِ رَبِّكَۜ وَمَا كَانَ عَطَٓاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً

Beyânî istînâf olarak fasılla gelen cümlenin fasıl sebebi şibh-i kemâli ittisâldir. 

Mef’ûlun bih olan  كُلاًّ , amili  نُمِدُّ ’ya takdim edilmiştir. Bu, takdim-tehir sanatıdır.  كُلاًّ ‘deki tenvin, mahzuf muzâfun ileyhten ivazdır. Takdiri;  كُلَّ الفَرِيقَيْنِ  [Her iki grup] şeklindedir. 

Cümle müspet mazi fiil sıygasında, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

كُلاًّ ’den bedel olarak işaret ismi  هٰٓؤُ۬لَٓاءِ ’nin gelmesi, işaret edilenlere tazim ifade eder. İkinci  هٰٓؤُ۬لَٓاءِ, birinciye atfedilmiştir.

Ayette mütekellim Allah Teâlâ olduğu halde Rabb isminin zikredilmesi tecrîd sanatıdır.

نُمِدُّ - رَبِّكَ  kelimeleri arasında mütekellimden gaibe geçişe güzel bir iltifat sanatı vardır. (Müşerref Ulusu (Ülger), Arap Dili Ve Belâgatı İltifat Sanatı)

هٰٓؤُ۬لَٓاءِ وَهٰٓؤُ۬لَٓاءِ  [onlara da bunlara da] ibareleri  كُلاًّ ’den bedeldir,  مِنْ عَطَٓاءِ رَبِّكَۜ  [Rabbinin vergisinden] sözü de  نُمِدُّ ’ye müteallıktır. (Beyzâvi)

هٰٓؤُ۬لَٓاءِ ’lerde tam cinas ve reddü’l-acüz ale’s-sadr vardır. 

Hal cümlesi olarak  وَ ’la gelen, menfi nakıs fiil  كَانَ ’nin dahil olduğu isim cümlesi  وَمَا كَانَ عَطَٓاءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً , faide-i haber ibtidaî kelamdır. Hal cümleleri anlamı zenginleştiren ıtnâb sanatıdır.

İtiraziyye veya tezyil cümlesidir. (Âşûr)

كَانَ ’nin ismi  عَطَٓاءُ رَبِّكَ , izafet formunda gelerek, az sözle çok anlam ifade etmiştir. Bu izafette Rabb ismine muzâfun ileyh olması sebebiyle  كَ  zamirinin ait olduğu Hz. Peygamber, şan  ve şeref kazandırmıştır. Yine Rabb ismine muzâf olması,  عَطَٓاءُ  için tazim ifade eder.

مَا كَانُ ’li olumsuz sıygalar gerçekleşmesi aklen caiz olmayan umumi olumsuzluk için kullanılır. (Sâbûnî, Safvetu't Tefasir, 3/79) 

Ayette “Rabbinin ihsanından” yani nihayeti olmayan geniş hazinesinden denilmesi, bu ihsanların çalışma ile hak edilmiş bir karşılık olmayıp sadece Allah'ın lütfu keremi olduğuna dikkat çekmek içindir. (Ebüssuûd)

عَطَٓاءِ - رَبِّكَ  kelimelerinin tekrarı, önemini vurgulamak ve dikkat çekmek içindir. Bu  tekrarlarda ıtnâb ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.  نُمِدُّ - عَطَٓاءِ  arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.

Allah Teâlâ her iki kısma da mallar verir ve mallar, çocuklar ve dünyada izzet, ziynet sebebi olan şeyler vermek suretiyle onlara bol bol rızık verir. Çünkü Allah'ın vergisi, bağışı, a’tâsı (vermesi), mümin-kâfir herkes için boldur. Çünkü herkes, şimdi amel yurdu olan dünyadadır. Binaenaleyh herkesin, her türlü mazeret kapısını kapatmak gerekir. Herkese, salahının (uygun halinin) gerektirdiği kadarıyla dünya metâı vermek gerekir. Bundan dolayı Cenab-ı Hak, a’tâsının (vergi ve bağışlarının) men edilmiş olmadığını beyan buyurmuştur. (Fahreddin er-Râzî)