Tâ-Hâ Sûresi 74. Ayet
اِنَّهُ مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَاِنَّ لَهُ جَهَنَّمَۜ لَا يَمُوتُ ف۪يهَا وَلَا يَحْيٰى 
اِنَّهُ مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَاِنَّ لَهُ جَهَنَّمَۜ
İsim cümlesidir. اِنَّ tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir, ismini nasb haberini ref eder. هُ muttasıl zamir اِنَّ ‘nin ismi olarak mahallen mansubdur.
مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ cümlesi اِنَّ ‘nin haberi olarak mahallen merfûdur.
مَنْ iki muzari fiili cezm eden şart ismi olup mübteda olarak mahallen merfûdur.
يَأْتِ illet harfinin hazfıyla meczum muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir.
رَبَّهُ mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur. Muttasıl zamir هُ muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.
مُجْرِماً kelimesi يَأْتِ ‘deki failin hali olup fetha ile mansubdur.
Hal, cümlede failin, mef’ûlun veya her ikisinin durumunu bildiren lafızlardır (kelime veya cümle). Hal, “nasıl?” sorusunun cevabıdır. Halin durumunu açıkladığı kelimeye “zül-hal” veya “sahibu’l-hal” denir. Umumiyetle hal nekre, sahibu’l hal marife olur. Hal mansubdur. Türkçeye “…rek, …rak, …dığı, halde iken, olduğu halde” gibi ifadelerle tercüme edilir. Sahibu’l hal açık isim veya zamir olduğu gibi müstetir (gizli) zamir de olabilir. Hali sahibu’l hale bağlayan zamire rabıt zamiri denir. Bu zamir bariz (açık), müstetir (gizli) veya mahzuf (hazf edilmiş) olarak gelir.
Hal sahibu’l-hale ya و (vav-ı haliye) ya zamirle veya her ikisi ile bağlanır. Hal üçe ayrılır: 1. Müfred olan hal (Müştak veya camid), 2. Cümle olan hal (İsim veya fiil), 3. Şibh-i cümle olan hal (Harf-i cerli veya zarflı isim)..(Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
فَ şartın cevabının başına gelen rabıta harfidir. اِنَّ tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder.
لَهُ car mecruru اِنَّ ’nin mahzuf haberine müteallıktır.
جَهَنَّمَ kelimesi اِنَّ ’nin muahhar ismi olup lafzen mansubdur. Gayrı munsariftir. Çünkü kendisinde hem alemlik (özel isim olma vasfı) ve hem de ucmelik vasfı (yani Arapça olmama vasfı) bulunmaktadır.
Gayri munsarif isimler: Kesra (esre) ve tenvini alamayan isimlerdir. Gayr-i munsarif isimler esre yerine fetha alırlar. Yani bu isimler ref halinde damme, nasb halinde fetha, cer halinde yine fetha alırlar.
Gayri munsarife “memnu’un mine’s-sarf (اَلْمَمْنُوعُ مِنَ الصَّرفِ)” da denir.
Arapçada kullanılmakla birlikte Arapça kökenli olmayan alem (özel) isimler (yer, ülke, kişi adları vb. gibi isimler) de gayri munsariftir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
مُجْرِماً kelimesi; sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan if’al babının ism-i failidir.
İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)
لَا يَمُوتُ ف۪يهَا وَلَا يَحْيٰى
Cümle لَهُ ‘deki zamirin hali olarak mahallen mansubdur. لَا nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır.
يَمُوتُ merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir. ف۪يهَا car mecruru يَمُوتُ fiiline müteallıktır.
وَ atıf harfidir. لَا nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır.
يَحْيٰى mukadder damme ile merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir.اِنَّهُ مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَاِنَّ لَهُ جَهَنَّمَۜ
İstînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Mütekellim, Allah Teâlâ’dır. Bunun iman ettikten sonra sihirbazların söylediği sözlerden olduğu söylendiği gibi, yüce Allah'ın söylediği sözlerin başı olduğu da söylenmiştir. (Kurtubî)
اِنَّ ile tekid edilmiş sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber inkârî kelamdır. Şart ve cevap cümlelerinden müteşekkil, şart üslubunda faide-i haber inkarî kelam olan مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَاِنَّ لَهُ جَهَنَّمَۜ terkibi اِنَّ ’nin haberidir.
Şart cümlesi مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً , mübteda ve haberden müteşekkil faide-i haber ibtidaî kelamdır. Şart ismi مَنْ ’in haberi olan يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً , meczum muzari fiil sıygasında cümle şeklinde gelerek hükmü takviye, hudûs, teceddüt ve tecessüm ifade etmiştir.
Yalnızca bir isim cümlesi bile devam ve subût ifade ettiğinden bu ve benzeri cümleler, اِنَّ , isim cümlesi ve isnadın tekrar etmesi sebebiyle üç katlı bir tekid ve yerine göre de tahsis ifade eden çok muhkem/sağlam cümlelerdir. (Elmalılı Kadr/1.)
فَ karinesiyle gelen cevap cümlesi فَاِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ , sübut ifade eden isim cümlesidir. اِنَّ ile tekid edilmiş, faide-i haber inkârî kelamdır.
Mahzuf şart ve mezkür cevap cümlelerinden oluşan terkip, şart üslubunda faide-i haber ibtidaî kelamdır.
Cümlede îcâz-ı hazif ve takdim-tehir sanatları vardır. اِنَّ ‘nin haberi mahzuftur. لَهُ , bu mahzuf mukaddem habere müteallıktır. جَهَنَّمَۜ , muahhar mübtedadır.
İsim cümleleri sübut ifade eder. İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karinelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)
اِنَّ ’ye dahil olan هُ zamiri اِنَّ ’nin ismidir. Şan zamiri olduğu da söylenmiştir. Mercii olmayan şan zamiri sadece اِنَّ ile gelir ve kelâma zerafet kazandırır. Bilindiği gibi müennesine de kıssa zamiri denir. Bunların genel adı ise iş zamiridir. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)
مَنْ يَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً [Kim rabbine mücrim olarak varırsa] cümlesinde Rab kelimesi yerine zamir gelebilirdi, çünkü cümlenin öncesinde Rab lafzı geçmişti. Bu ıtnâbın amacı, Rab lafzına dikkat çekmek, onu önemsetmek ve yüceltmek içindir.
Kur’an ıstılahında mücrim, kâfir demektir. (Âşûr)
مُجْرِماً kelimesi يَأْتِ ‘deki failin halidir. Hal cümleleri anlamı zenginleştiren ıtnâb sanatıdır.
لَا يَمُوتُ ف۪يهَا وَلَا يَحْيٰى
Ayetin son cümlesi fasılla gelmiştir. Fasıl sebebi kemâl-i ittisâldir. لَهُ ‘deki zamirden veya جَهَنَّمَ ’den hâl-i müekkide olarak ıtnâbdır. وَ ’la gelmeyen bu hal cümlesi onların veya cehennemin bu halinin sürekli bir özellik olduğuna işaret eder.
Menfi muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.
وَلَا يَحْيٰى cümlesi, makabline tezat nedeniyle atfedilmiştir. لَا ’nın tekrarı olumsuzluğu tekid içindir. Bu tekrarda ıtnâb ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.
Muzari fiil hudûs ve teceddüt ifade eder. Muzari fiil tecessüm özelliği sayesinde muhatabın muhayyilesini harekete geçirerek olayı daha iyi anlamasını sağlar.
Muzari fiilin geldiği hallerde çoğunlukla bu gaye mevcuttur. Muzari fiilin kullanımıyla sahne muhatabın gözünde sanki o anda canlanır. Bu da insanı etkiler. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)
يَمُوتُ - يَحْيٰى kelimeleri arasında tıbâk-ı îcab sanatı vardır.
لَا يَمُوتُ ف۪يهَا cümlesi ile وَلَا يَحْيٰى cümlesi arasında mukabele sanatı vardır.
Burada kıyamet gününde cehennemi hak eden insanların suçlular şeklinde zikredilmesi kevniyet alakası ile mecâz-ı mürseldir. Çünkü suç ve günah dünya ile alakalı kavramlardır. Ahirette ancak bunların karşılığı, cezası vardır. Onların bu isimle zikredilmelerinin sebebi, bu yaptıkları yüzünden azaba uğrayacaklarının altını çizerek bu dünyada onları günahlardan vazgeçirmektir. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kuran Işığında Belâgat Dersleri Beyân İlmi)
