قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمٰوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظ۪يمِ

Fiil cümlesidir.  قُلْ  sükun üzere mebni emir fiildir. Faili müstetir olup takdiri  أنت ’dir. 

Mekulü’l-kavli  مَنْ رَبُّ السَّمٰوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظ۪يمِ ’dir.  قُلْ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur.

مَنْ  istifham ismi mübteda olarak mahallen merfûdur.  رَبُّ  haber olup lafzen merfûdur.  السَّمٰوَاتِ  muzâfun ileyh olup cemi müennes salim olduğu için cer alameti kesradır.

السَّبْعِ  kelimesi  السَّمٰوَاتِ ‘nin  sıfatı olup kesra ile mecrurdur.

Varlıkları niteleyen kelimelere sıfat denir. Arapça’da sıfatın asıl adı na’t ( النَّعَتُ )dır. Sıfatın nitelediği isme de men’ut ( المَنْعُوتُ ) denir. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata hakiki sıfat, dolaylı olarak niteleyen sıfata da sebebi sıfat denir.

Sıfat ile mevsuftan oluşan tamlamaya sıfat tamlaması denir. Sıfat tek kelime (isim), cümle ve şibh-i cümle olabilir. Ve sıfat birden fazla gelebilir.

Sıfat iki kısma ayrılır:

1. Hakiki sıfat

2. Sebebi sıfat

HAKİKİ SIFAT 

1. Müfred olan sıfatlar

2. Cümle olan sıfatlar olmak üzere ikiye ayrılır.

1. MÜFRED OLAN SIFATLAR

Müfred olan sıfatlar genellikle ism-i fail, ism-i mef’ûl, mübalağalı ism-i fail, sıfat-ı müşebbehe, ism-i tafdil, masdar, ism-i mensub ve sayı isimleri şeklinde gelir.

Sıfat mevsûfuna: cinsiyet, adet, marifelik - nekrelik ve îrab bakımından uyar.

Not: Gayri akil (akılsız çoğullar) mevsûf olarak geldiğinde sıfatını müfred müennes olarak da alır.

2. CÜMLE OLAN SIFATLAR: Üçe ayrılır: 1- İsim cümlesi olan sıfatlar, 2- Fiil cümlesi olan sıfatlar, 3- Şibh-i cümle olan sıfatlar. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

رَبُّ  atıf harfi  و ‘la  مَنْ  müşterek ism-i mevsûle matuftur.  الْعَرْشِ  muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur. 

الْعَظ۪يمِ  kelimesi  الْعَرْشِ ‘nin sıfat olup kesra ile mecrurdur.  الْعَظ۪يمِ  kelimesi, mübalağalı ism-i fail kalıbındandır. Bu kalıp bu vasfın mevsûfta sürekli varlığına, sıfatın, mevsûfun bir parçası gibi ondan ayrılmayan bir özelliği olduğuna işaret eder.

قُلْ مَنْ رَبُّ السَّمٰوَاتِ السَّبْعِ وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظ۪يمِ

İstînâfiyye olarak fasılla gelen ayet, emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.  قُلْ  fiilinin mekulü’l-kavli olan …مَنْ رَبُّ السَّمٰوَاتِ السَّبْعِ  cümlesi, istifham üslubunda talebî inşâî isnaddır.

Cümle istifham üslubunda gelmiş olsa da soru kastı taşımayıp tevbih ve inkâri anlamda olduğu için mecaz-ı mürsel mürekkebdir. Ayrıca istifhamda tecâhül-i ârif sanatı vardır.

İstifham ismi  مَنْ  mübteda,  رَبُّ السَّمٰوَاتِ  haberdir. Müsnedin izafet formunda gelmesi veciz ifade kastına matuftur.  رَبُّ السَّمٰوَاتِ  izafeti  السَّمٰوَاتِ ‘ye tazim ifade eder. 

السَّبْعِ , muzâfun ileyh konumundaki  السَّمٰوَاتِ  için sıfattır. Sıfat, mevsûfunun sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan tetmim ıtnâbı sanatıdır.

رَبُّ  lafzının ayette tekrar edilmesi azamet, teşrif ve zihinlerde yerleşmesi içindir. Bu  tekrarda ıtnâb ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

وَرَبُّ الْعَرْشِ الْعَظ۪يمِ  müsned olan  رَبُّ السَّمٰوَاتِ السَّبْعِ ’ye matuftur. Atıf sebebi tezâyüftür

Sıfat-ı müşebbeh kalıbında gelerek mübalağa ifade eden  الْعَظ۪يمِ  kelimesi  الْعَرْشِ  için sıfattır. 

Bu ayetlerde Allah, emrini küçükten daha büyüğüne, alttan üste doğru bir geçiş yaparak vermiştir. Nitekim gökler ve arş yeryüzünden daha büyüktür. (Ruhu’l Beyan)