Yüce Allah, Firavun ve adamlarının Hz. Mûsâ’ya herhangi bir zarar veremeyeceklerini kendisine bildirerek tereddütlerini giderdikten sonra ondan kendisine dayanıp güvenmesini istemekte ve yardımlarıyla onların yanında olacağını bildirmektedir.

قَالَ كَلَّاۚ فَاذْهَبَا بِاٰيَاتِنَٓا اِنَّا مَعَكُمْ مُسْتَمِعُونَ

Fiil cümlesidir.  قَالَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ‘dir.

Mekulü’l-kavl cümlesi ret ve caydırma harfinin delalet ettiği şeydir. Takdiri;  ارتدع عن الخوف (Korkudan uzak dur)… şeklindedir.

كَلَّا , red ve caydırma harfidir.

Cevabın olumsuzluğunu bildiren bir harf olup kendinden sonrakinin îrabı tesir etmez. Men etmeyi, nehyetmeyi açma, başlangıç yapma ve gerçeklik ifade eder. Sîbeveyhi ve Halil b. Ahmed ve bir çok nahivciler ile Basra Dil mektebinin çoğunluğu bu edatın  ك  ile olumsuzluk  لَا ’sının birleşmesiyle meydana geldiğini ve şeddenin nefy manasını kuvvetlendirmek için kullanıldığını söylerler. Birçok nahivci ise edatın birleşmeden tek bir kelime olduğunu kabul ederler. (Halil İbrahim Tanç, Kur’an’da كَلَّا  Edatı ) 

‘Hayır, kesinlikle hayır, asla, mümkün değil’ manalarini taşıyan  كَلَّا  sözcüğü, söyleyen kişiyi azarlamak, sözlerini ret ve iptal etmektir. Bu, olumlu cevap vermek anlamına gelen evet sözcüğünün zıttıdır. (Müfredat)

فَ  atıf harfidir.  اذْهَبَا  fiili  نَ ‘un hazfiyla mebni emir fiildir. Zamir olan tesniye elifi fail olarak mahallen merfûdur.

بِاٰيَاتِنَٓا  car mecruru  اذْهَبَا ‘deki failin hali olup kesra ile mansubdur. Cemi müennes salim kelimeler fetha yerine kesra alırlar. 

Mütekellim zamiri  ناً  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

اِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder. 

ناً  mütekellim zamiri  اِنَّ ‘nin ismi olarak mahallen mansubdur.  مَعَكُمْ  car mecruru  مُسْتَمِعُونَ ‘ ye mütealliktir. 

مُسْتَمِعُونَ  kelimesi  اِنَّ ‘nin haberi olup ref alameti و ‘dır. Cemi müzekker salim kelimeler harfle îrablanırlar. 

مُسْتَمِعُونَ  kelimesi; sülâsî mücerrede üç harf ilave edilerek mezid yapılan istif’al babının ism-i failidir.

İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

قَالَ كَلَّاۚ 

Beyanî istînâf olarak fasılla gelen cümlenin fasıl sebebi şibh-i kemâl-i ittisâldir. Bu ayette mütekellim Allah Teâlâ’dır.

قَالَ  fiilinin mekulü’l-kavli mahzuftur. Cümlede îcâz-ı hazif  sanatı vardır. كَلَّا  ret ve caydırma harfidir.

Bir cevap edatı olan كَلَّاۜ , kendinden önce geçen cümlenin ifade ettiği düşüncenin doğru olmadığını sert bir şekilde ifade etmeye yarar. (Kur’an’da Te’kid Üslupları ve Çeşitleri Mehmet Altın Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2017/3)

كَلَّاۚ , cevabın olumsuzluğunu bildiren bir harf olup kendinden sonrakinin îrabı tesir etmez. Men etmeyi, nehyetmeyi açma, başlangıç yapma ve gerçeklik ifade eder. Sîbeveyhi ve Halil b. Ahmed ve bir çok nahivciler  ile Basra Dil mektebinin çoğunluğu bu edatın  ك  ile olumsuzluk  لَا ’sının birleşmesiyle meydana geldiğini ve şeddenin nefy manasını kuvvetlendirmek için kullanıldığını söylerler. Birçok nahivci ise edatın birleşmeden tek bir kelime olduğunu kabul ederler. (Halil İbrahim Tanç, Kur’an’da كَلَّا  Edatı ) 

‘Hayır, kesinlikle hayır, asla, mümkün değil’ manalarini taşıyan  كَلَّا  sözcüğü, söyleyen kişiyi azarlamak, sözlerini ret ve iptal etmektir. Bu, olumlu cevap vermek anlamına gelen evet sözcüğünün zıttıdır. (Müfredat)

 فَاذْهَبَا بِاٰيَاتِنَٓا 

فَ  atıf harfiyle mahzuf mekulü’l-kavle atfedilen bu cümle, emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.

بِاٰيَاتِنَٓا  car mecruru,  اذْهَبَا  fiilinin failinden mahzuf hale mütealliktir. Car mecrurun müteallakının hazfi, icâz-ı hazif sanatıdır.

اٰيَاتِنَا  izafetinde, azamet zamirine muzâf olan ayetlere, tazim ve teşrif ifadesi vardır.

Şayet  فَاذْهَبَا  sözü neye atfedildi?” dersen şöyle derim:  كَلَّاۚ 'nın işaret ettiği fiile atfedilmiştir. Adeta; “Ey Musa! Endişe ettiğin şeyi önemseme. Sen ve Harun gidin.” denmektedir. (Keşşâf)

Bu kelâmda, Allah (cc), Hz Mûsa'nın her iki talebine de icabet buyurduğunu beyan etmektedir: Onların şerrini def etmek ve kardeşi Harun'u da yanına katmak. Yani ey Mûsâ! O zannettiğin şeyleri bırak da, istediğin gibi kardeşinle beraber gidin... (Ebüssûd)

"Mûcizelerimizle" denilmesi, bu mucizelerin, Hz Mûsa'nın korktuğu şeyi def edeceğine işaret etmektedir. "Çünkü şüphesiz ki biz, sizinle beraberiz..." ifadesi de, Hz Mûsâ ile Hârun için ziyadesiyle teselli olup kâmil bir koruma altında olduklarını bildirmektedir. Nitekim diğer bir âyette de: Şüphesiz ben sizinle beraberim; her şeyi işitir ve görürüm." denilmektedir. (Ebüssûd)

اِنَّا مَعَكُمْ مُسْتَمِعُونَ

Ta’liliyye olarak fasılla gelmiştir.  اِنَّ  ile tekid edilmiş, sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber inkârî kelamdır. Ta’lil cümleleri ıtnâb babındandır.

Cümlenin azamet zamirine isnadı tazim ifade eder.

Cümlede takdim-tehir sanatı vardır.  مَعَكُمْ , amili olan  مُسْتَمِعُونَ ’ye ihtimam için takdim edilmiştir.

İsim cümleleri zamandan bağımsız sübut ifade eder. İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa, asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karînelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur'an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

اِنَّ ’nin haberi olan  مُسْتَمِعُونَ , ism-i fail kalıbında gelerek durumun devamlılığına işaret etmiştir.

İsim cümlesindeki ism-i fail istimrar ifade eder. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur’an Işığında Belâgat Dersleri Meânî İlmi)

Sıfat, (ضارب) ve (مضروب) gibi, ism-i fail ya da ism-i mef’ûl şeklinde bir fiili tavsif etmek için gelirse, hudûs (sonradan meydana gelme, zaman zaman meydana gelme) ifade eder. Ama böyle olmaz da, sıfat-ı müşebbehe olursa, sübut (devamlılık ve süreklilik) ifade eder. (Fahreddin er-Râzî, Şuara/56) 

İsm-i fail, şimdiki zamanda hakikat, geçmiş ve gelecek zamanda ise mecaz anlamı ifade etmektedir. İsm-i fail; fiili yapan kişiye veya fiilin kendisinden meydana geldiği şeye delalet etmesi için “fâ‘ilun” vezninde sübut (devamlılık) değil, hudûs (geçicilik) anlamı ifade eden türemiş bir isimdir.

İsm-i fail, muzâf olup âmil olmadığında daha çok sübut (devamlılık) anlamı ifade eder. Bu durumda izafet, hakiki izafet olur. O zaman da ism-i fail, âmil olup izafeti lafzî olan sübut anlamlı sıfat-ı müşebbehe ile karıştırılmaktadır. Nahivcilerin; “ism-i fail’in teceddüt (yenilenme) anlamı ifade ettiği” şeklindeki görüşlerinin İbn Hişâm ve İbn Mâlik’de haklı gerekçeleri var gibi gözüküyor. Zira ism-i faili hareke ve sükun bakımından fiil gibi değerlendirmektedirler. İsim cümlesinde yer alan ism-i fail, çoğunlukla sübut ve süreklilik anlamı ifade eder. Fiil cümlesinde yer alan ism-i fail ise hudûs ve yenilenme anlamı ifade eder. İsm-i fail, isim cümlesi bağlamında kullanılıp başında tekid lâmı (lâm-ı muzahlaka) bulunursa bu durum sübut manasını artırır. (Muhammed Rızk, Dr. Öğr. Üyesi, Hitit Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Arap Dili ve Belâgatı Anabilim Dalı, Kur’an-ı Kerim’de İsm-i Failin İfade Göstergesi (Manaya Delâleti, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Haziran/June 2020, 19/1: 405-426)

قَالَ  fiilinde zamir müfred gaib iken,  اِنَّا ’da cemi mütekellime iltifat edilmiştir. 

Allah Teâlâ’nın, ‘Biz sizinle beraber işiticiyiz’ sözünde ‘Biz size düşmanlarınıza karşı yardımcı olanız’ anlamı idmâc edilmiştir. Lâzım-melzûm alakasıyla mecaz-ı mürsel vardır. ‘İşitiriz’ buyurularak ‘bunların gereğine göre hareket eder sizi koruruz’ demektir. 

Burada,  مَعَكُمْ  (sizinle be­raberim) terkibinde zamir çoğul kipinde olmakla birlikte, onunla iki kişi kastedilmiştir. Onlar Allah katında şerefli oldukları için, şereflerini daha da artırmak maksadıyla, o iki kişiye sanki çoğul kişilere hitap eder gibi hi­tap etmiştir. (Sîbeveyhi, Bahru’l Muhit)

Hz  Mûsa'ya vaad edilen, Firavun’un huzurunda gerçekleşeceği için bu hitapta çoğul zamiri kullanılmıştır. Yani biz, ikinizle Firavun arasında cereyan edecek olanların hepsini işitiriz; sonuçta sizi ona karşı muzaffer kılarız. (Ebüssûd)

Bu kelâmda Allah'ın hali, dostlarına yardım etmek ve onları düşmanlarına karşı muzaffer kılmak için bir kavmin birbiriyle olan mücadelesinde hazır bulunan şevketli bir hükümdarın hak ile temsil edilmektedir. Bu, yardım vaadini kuvvetle ifade etmek içindir. (Ebüssûd)

Burada işitmek, mecazî olarak bilmek yerinde kullanılmıştır. (Ebüssûd)

Burada "işitme" işini mecaz kabul ettik. Çünkü "istimâ", kulak verme ve dinleme demektir. Bu ise Allahü teâlâ için söz konusu değildir. (Fahreddin er-Râzî)