“Yüksek ve görkemli binalar” şeklinde çevirdiğimiz mehârîb keli­mesi “korunaklı yüksek mekânlar, kaleler, ihtişamlı yüksek binalar, saraylar, mâbedler” gibi mânalarla açıklanmıştır (Zemahşerî, III, 253; İbn Atıyye, IV, 409). Meâlde “mâbedler” anlamını vermeyi tercih eden Esed bunu, “yeni inşa edilen mâbedin çeşitli salonları” şeklinde açıklamıştır (II, 873. Mehârîb kelimesinin tekili olan mihrabın anlamları ve İslâm kültüründe camilerde imamın namaz kıldırdığı yere ad oluşu hakkında bilgi için bk. İbn Âşûr, XXII, 160-161). Hz. Süleyman zamanında inşa edilen saray, kale, sarnıç, hamam vb. yapıların kalıntıları araştırmacılar tarafından Filistin, Arabistan ve başka yerlerde gösterilmektedir (bk. J. Walker, “Süleyman [Sulaymân b. Dâvûd]”, İA, XI, 173).

“Heykeller” diye tercüme edilen temâsîl kelimesi ile ilgili olarak tefsirlerde genellikle, bunların bakır, cam, mermer gibi maddelerden yapılmış melek, peygamber ve sâlih kişilerin heykelleri olduğu, insanların bu sembolleri görüp onlar gibi kulluk etmelerinin sağlanmasının amaçlandığı belirtilmekte; heykel yapmanın –zulüm ve yalan söyleme gibi– özündeki kötülük sebebiyle yasak bir fiil olmadığı hatırlatılıp bu konuda şeriatlar arasında farklılıkların bulunabileceği, Hz. Süleyman zamanında dinen yasak sayılmayan bu fiilin belirli şartlar altında ve belirli gerekçelerle İslâm’da yasaklandığı üzerinde durulmaktadır; bazı müfessirler ise o dönemdeki heykellerin de insan heykeli olmayabileceğinden söz ederler (meselâ bk. Zemahşerî, III, 253-254; İbn Atıyye, IV, 409; Kitâb-ı Mukaddes’te konuya ışık tutan bazı bilgiler için bk. II. Tarihler 3/10-13, 4/1-22). 

Âyette “şükredin” denmeyip “Şükür için çaba gösterin” şeklinde çevrilebilecek bir ifade kullanılmış olması, İslâmî anlayışta şükrün davranışlara yansıtılmasının esas olduğuna işaret eder (bu hususta bilgi için bk. İbrâhim 14/7’nin tefsiri). Gramer açısından yapılan izahlar dikkate alınarak (meselâ bk. Şevkânî, IV, 363) âyet metnindeki ilgili cümleyi, “Size verdiklerinden ötürü O’na şükür olmak üzere Allah’a itaat kapsamında ameller yapın”, “Şükür mahiyetinde ameller yapın” veya “Hakkıyla şükredin” şeklinde de çevirmek mümkündür. Hz. Peygamber’in minbere çıkıp bu âyeti okuduktan sonra şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: “Şu üç haslet kime verilmişse –âyetteki ifadesiyle– ‘şükür davranışı göstermek’ de kendisine nasip olmuş demektir: Kızgınlık ve sükûnet halinde adaletli davranmak, yoksulluk ve zenginlikte itidalli harcama yapmak, gizli ve açık durumlarda Allah korkusunu korumak” (İbn Atıyye, IV, 410). 

“Hakkıyla şükredenler” diye çevirdiğimiz şekûr için “şükrü edâ edebilen; sağlam bir inançla, aczini ve kusurluluğunu itiraf ederek bütün kalbini, dilini, bedenini ve vakitlerinin çoğunu şükrün ifasına veren ve bunun için âzami çabayı sarfeden kişi; içinde bulunduğu şartlar ne olursa olsun bütün durumlarda şükretme tavrını koruyabilen kişi” gibi açıklamalar yapılmıştır. Bazı müfessirlerin “Bundan maksat, şükretmekten âciz olduğunu anlayan kişidir” (Zemahşerî, III, 253-254) şeklindeki yorumu, bu gibi kişilerin “pek az” olduğu bilgisinin izahını da kolaylaştırmaktadır, nitekim bir âyette (İbrâhim 14/34) belirtildiği üzere insanlar Allah’ın nimetlerini adet değil tür olarak bile saymaya kalksalar başaramazlar; dolayısıyla belirtilen âyet ışığında burada şükürden âciz olduğunu idrak edebilenlerin çok az olduğuna işaret edildiği söylenebilir. Bu temayı destekleyen bir rivayete göre Hz. Dâvûd şöyle münâcâtta bulunmuştu: Ey rabbim! Sana şükretmemi sağlayan ilham ve güç de senin nimetlerin olduğuna göre, ben senin nimetlerine şükre nasıl güç yetirebilirim! Bunun üzerine Allah Teâlâ şöyle buyurdu: “Ey Dâvûd! İşte şimdi beni hakkıyla tanıma mertebesine erişmiş bulunuyorsun” (İbn Atıyye, IV, 410).

  Raseve رسو :   رَسَا - يَرْسُوا  fiili şu şey sabit, sağlam, kararlı ve köklü oldu/yerleşti anlamındadır.

  İf'al babından olan أرْسَا fiili ise sabit, sağlam, kararlı ve köklü hale getirdi/yerleştirdi demektir. رَواسِي ve راسِياتٌ  kelimeleri sabit hareketsiz dağlar manasını taşır. Son olarak bu köke ait مُرْسَى ifadesi mastar, zaman ismi, mekan ismi ve meful(nesne) olarak kullanılır. (Müfredat)

  Kuran’ı Kerim’de 14 ayette geçmiştir. (Mucemul Müfehres)

  Türkçede kullanılan bir türevi bulunmamakla birlikte Kuran-ı Kerim'de 10'dan fazla geçmesi sebebiyle kitabın Arapça kelimeler sözlüğü bölümüne alınmıştır.(Kuranı Anlayarak Okuma Rehberi)

يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَٓاءُ مِنْ مَحَار۪يبَ وَتَمَاث۪يلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَاسِيَاتٍۜ 

Fiil cümlesidir.  يَعْمَلُونَ  fiili  نَ ’un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ’ı fail olarak mahallen merfûdur.  لَهُ  car mecruru  يَعْمَلُونَ  fiiline mütealliktir.

Müşterek ism-i mevsûl  مَا  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubdur. İsm-i mevsûlun sılası  يَشَٓاءُ ’dur. Îrabdan mahalli yoktur.

يَشَٓاءُ  merfû muzari fiildir.Faili müstetir olup takdiri  هو ’dir.  مِنْ مَحَار۪يبَ  car mecruru mukadder ait zamirin mahzuf haline mütealliktir. Takdiri,  يشاء عمله (yapmayı istediği) şeklindedir. 

تَمَاث۪يلَ  ve  جِفَانٍ  atıf harfi  وَ ’la  مَحَار۪يبَ ’e matuftur.  كَالْجَوَابِ  car mecruru  جِفَانٍ ’nin mahzuf sıfatına mütealliktir. 

قُدُورٍ  atıf harfi  وَ ’la  جِفَانٍ ’e matuftur.  رَاسِيَاتٍ  kelimesi قُدُورٍ ’nin sıfatı olup kesra ile mecrurdur.

Varlıkları niteleyen kelimelere sıfat denir. Arapça’da sıfatın asıl adı na’t ( النَّعَتُ )dır. Sıfatın nitelediği isme de men’ut ( المَنْعُوتُ ) denir. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata hakiki sıfat, dolaylı olarak niteleyen sıfata da sebebi sıfat denir.

Sıfat ile mevsuftan oluşan tamlamaya sıfat tamlaması denir. Sıfat tek kelime (isim), cümle ve şibh-i cümle olabilir. Ve sıfat birden fazla gelebilir.

Sıfat mevsûfuna: cinsiyet, adet, marifelik - nekrelik ve îrab bakımından uyar.

Sıfat iki kısma ayrılır: 1. Hakiki sıfat  2. Sebebi sıfat

Hakiki sıfat: 1- Müfred olan sıfatlar  2- Cümle olan sıfatlar olmak üzere ikiye ayrılır.

1. Müfred olan sıfatlar : Müfred olan sıfatlar genellikle ism-i fail, ism-i mef’ûl, mübalağalı ism-i fail, sıfat-ı müşebbehe, ism-i tafdil, masdar, ism-i mensub ve sayı isimleri şeklinde gelir.

Gayrı akil (akılsız çoğullar) mevsûf olarak geldiğinde sıfatını müfred müennes olarak da alır.

2. Cümle olan sıfatlar: 1- İsim cümlesi olan sıfatlar, 2- Fiil cümlesi olan sıfatlar, 3- Şibh-i cümle olan sıfatlar. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

رَاسِيَاتٍۜ  kelimesi, sülasi mücerredi  رسو olan fiilin ism-i failidir.

İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

اِعْمَلُٓوا اٰلَ دَاوُ۫دَ شُكْراًۜ

Ayet, mukadder mekulü’l-kavl cümlesidir. Fiil cümlesidir. 

اِعْمَلُٓوا  damme üzere mebni emir fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur. Nida harfi mahzuftur.  اٰلَ  münadadır. Aynı zamanda muzâftır.  دَاوُ۫دَ  muzâfun ileyh olup gayri munsarif olduğu için fetha ile mecrurdur. 

Gayri munsarif isimler: Kesra (esre) ve tenvini alamayan isimlerdir. Gayri munsarif isimler esre yerine fetha alırlar. Yani bu isimler ref halinde damme, nasb halinde fetha, cer halinde yine fetha alırlar. Gayri munsarif “memnu’un mine’s-sarf (اَلْمَمْنُوعُ مِنَ الصَّرفِ)” da denir. Arapçada kullanılmakla birlikte Arapça kökenli olmayan alem (özel) isimler (yer, ülke, kişi adları vb. gibi isimler) de gayri munsariftir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi) 

شُكْراً  mahzuf fiilin mef’ûlü mutlakı olup fetha ile mansubdur.

Mef’ûlu mutlak: Fiil ile aynı kökten gelen masdardır. Mef’ûlu mutlak harf-i cer almaz. Harf-i cer alırsa hal olur. Mef’ûlu mutlak cümle olmaz. Mef’ûlu mutlak üçe ayrılır:

1. Tekid (Kuvvetlendirmek) İçin: Fiilin manasını kuvvetlendirir. Masdar olur. Daima müfreddir. Fiilinden sonra gelir. Türkçeye “muhakkak, şüphesiz, gerçekten, çok, iyice, öyle ki” diye tercüme edilir.

2. Nev’ini (Çeşidini) Belirtmek İçin: Fiilin nasıl meydana geldiğini ve nev’ini bildirir. Nev’ini bildiren mef’ûlu mutlak umumiyetle sıfat veya izafet terkibi halinde gelir. Tesniye ve cemi de olabilir. Fiilinin önüne geçebilir. Türkçeye “gibi, şeklinde, aynen, tıpkı, tam” diye tercüme edilir.

3. Adedini (Sayısını) Belirtmek İçin: Failin yaptığı işin sayısını belirtir. Adedini belirten mef’ûlu mutlak  فَعْلَةً  vezninden gelen bina-ı (masdar-ı) merreden yapılır.

مَرَّةً  kelimesi de mef’ûlu mutlak olur. Fiilinin önüne geçebilir. Türkçeye “kere, defa” diye tercüme edilir. Burada tekid için gelmiştir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

 وَقَل۪يلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ

وَ  istînâfiyyedir.  قَل۪يلٌ  mukaddem haber olup lafzen merfûdur.  مِنْ عِبَادِيَ  car mecruru  قَل۪يلٌ ’nün mahzuf sıfatına mütealliktir. Mütekellim zamiri  ي  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. 

الشَّكُورُ  muahhar mübteda olup merfûdur.

يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَٓاءُ مِنْ مَحَار۪يبَ وَتَمَاث۪يلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَاسِيَاتٍۜ 

Beyanî istînâf olarak fasılla gelen cümlenin fasıl sebebi şibh-i kemâl-i ittisâldir. 

Ayetin ilk cümlesi olan …يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَٓاءُ مِنْ مَحَار۪يبَ  müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. Muzari fiil istimrar, teceddüt ve tecessüm ifade etmiştir.

Cümlede takdim-tehir sanatı vardır. Car mecrur  لَهُ , ihtimam için mef’ûl olan  مَا ’ya takdim edilmiştir.

يَعْمَلُونَ  fiilinin mef’ûlü konumundaki müşterek ism-i mevsûl  مَا ’nın sılası olan  يَشَٓاءُ مِنْ مَحَار۪يبَ , müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Car mecrur  مِنْ مَحَار۪يبَ , mevsûlün mukadder ait zamirine ait mahzuf hale mütealliktir.

Müteakip mecrurlar temâsül nedeniyle  مَحَار۪يبَ ’ye atfedilmiştir.

Eğer doğruysa Enes b. Malik'in rivayetine göre bununla kastedilen özel bir mescittir. (Âşûr)

Teşbih harfinin dahil olduğu  كَالْجَوَابِ  car mecruru,  جِفَانٍ ’nin mahzuf sıfatına mütealliktir.

وَقُدُورٍ  için sıfat olan  رَاسِيَاتٍۜ , mevsûfunun sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan tetmim ıtnâbı sanatıdır.

قُدُورٍ -  جِفَانٍ  -  تَمَاث۪يلَ  -  مَحَار۪يبَ  kelimelerindeki tenvin, kesret ve nev ifade eder.

Cinlerin Süleyman (as) için yaptıklarının sayılması taksim sanatıdır.

وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ  [Havuzlar gibi çanaklar] terkibinde teşbih vardır. Teş­bih edatı zikredildiği, vech-i şebeh de hazf edildiği için buna mürsel müc­mel teşbih denir. (Safvetü't Tefasir)

Burada da kaseler, hacim açısından havuza benzetilmiştir. Hissî teşbih, kendisi veya hammaddesi havâss-ı hamseyle idrak edilen şeydir. Belâgat alimleri hayalî olan tarafı da hissî kabul etmişlerdir. Çünkü bunların kendisi değil ama hammaddesi hissîdir. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur’an Işığında Belâgat Dersleri Beyân İlmi)

Kur'an-ı Kerim’de zikredilen  فعل  ve  عمل  kelimelerini ele alarak inceleyen Fadl Hasan, şunları söylemektedir: Allah’ın kitabında var olan  فعل  ve  عمل  kelimeleri onda îcâzın varlığına delalet eder. Bu iki kelime arasındaki fark iki yönden ortaya çıkar. Birincisi,  عمل  lafzı uzun müddet devam eden işler için kullanılır.  فعل  lafzı ise bunun aksine, bir defada gerçekleşen işler için kullanılır. يَعْمَلُونَ لَهُ مَا يَشَٓاءُ مِنْ مَحَار۪يبَ وَتَمَاث۪يلَ وَجِفَانٍ كَالْجَوَابِ وَقُدُورٍ رَاسِيَاتٍۜ  [Onlar Süleyman’a, isteğine göre yüksek ve görkemli binalar, heykeller, havuz gibi lengerler, yerinden kalkmaz kazanlar imal ederlerdi.]  ayetinde geçen amel lafzı uzun süre yapılan işleri anlatırken  أَلَمۡ تَرَ كَیۡفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِأَصۡحَـٰبِ ٱلۡفِیلِ  [Rabbin filin yanındakilere neyi nasıl yaptı görmedin mi?] Fil Suresi birinci ayetinde geçen  فعل  lafzının bir defada gerçekleşen olayları anlattığı anlaşılmaktadır. Ayrıca Râgıb el-İsfehânî: “Amel, canlıların kasıtlı olarak yaptığı bütün işlerdir. Bu fiilden daha hususidir. Çünkü fiil, bazen canlıların herhangi maksat gözetmeksizin yaptıkları işler için söylenmesi uygunken bazen de cansız varlıklar için söylenmesi münasip olur.” (Dr. Zafer Akyüz, Fadl Hasan Abbâs Ve Belâgat İlmindeki Yeri)

يَعْمَلُونَ لَهُ ما يَشاءُ  cümlesi  يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ  cümlesi için açıklama cümlesidir. (Âşûr)

التَّماثِيلُ  kelimesi  تِمْثال ’in çoğuludur ve  تِفْعالٌ  veznindendir. Çünkü ta  (ت) mezittir ve bu isim ta’nın kesralı olarak geldiği تِفْعالٌ veznindeki çok az sayıdaki isimden biridir. (Âşûr)

 اِعْمَلُٓوا اٰلَ دَاوُ۫دَ شُكْراًۜ

Müstenefe cümlesidir. Fasılla gelmiştir. Cümlede îcâz-ı hazif sanatı vardır.  اِعْمَلُٓوا اٰلَ دَاوُ۫دَ شُكْراً  cümlesi, takdiri  قيل  (denildi) olan fiilin mekulü’l-kavlidir. Emir üslubunda talebî inşâî isnaddır.

اٰلَ دَاوُ۫دَ , nida harfi mahzuf münadadır. 

Mahzuf fiilin mef’ûlü mutlakı olarak gelen  شُكْراًۜ ’daki tenvin kesret ve tazim içindir.

اِعْمَلُٓوا  -  يَعْمَلُونَ  kelimeleri arasında iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

شُكْراً  kelimesinde irsâd sanatı vardır.

وَقَل۪يلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ

وَ , istînâfiyyedir. Cümle ta’lil hükmündedir. Ta’lil cümleleri ıtnâb sanatı babındadır. Sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi faide-i haber ibtidaî kelamdır. Cümlede takdim-tehir vardır.  قَل۪يلٌ  mukaddem haber, الشَّكُورُ  muahhar mübtedadır.

مِنْ عِبَادِيَ  car mecruru,  قَل۪يلٌ ’un mahzuf sıfatına mütealliktir. عِبَادِيَ  izafetinde Allah Teâlâ’ya ait zamire muzâf olması kulları tazim ve teşrif içindir.

شُكْراًۜ  -  الشَّكُورُ  kelimeleri arasında iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

İstînâfiyye  وَ ’ı (diğer adı ibtidaiyyedir) yalnızca mahalli olmayan cümleleri birbirine bağlar. Ve ardından gelen cümlenin öncekine îrab ve hükümde ortak olmadığını gösterir. Bu harfe kendisinden sonra gelen cümlenin öncekine bağlı olduğunun zannedilmemesi için istînâfiyye denilmiştir. (Rıfat Resul Sevinç, Belâgatta Fasıl-Vaslın Genel Kuralları ve “Vâv”ın Kullanımı)

“Ey Davud ailesi! Şükredin. Zaten kullarımdan şekûr olan (çok şükreden) azdır.” Yani kalbiyle, diliyle ve bedeniyle vakitlerinin çoğunda şükrü çokça eda edenler azdır. Bu şükrü yapanlar bile hakkıyla şükretmiş olamazlar. Çünkü bir şükre muvaffak kılınmak da başka bir şükrü gerektiren bir nimettir. Ve bu sonsuza kadar gider. İşte bundan dolayı denilmiştir ki şekûr, şükürden aciz olduğunu gören kimsedir.

Rivayet olunuyor ki Hz. Davud (as), ibadet için gece ve gündüz saadetini ailesine taksim etmişti. Böylece gece ve gündüzün her saatinde Hz. Davud ailesinden mutlaka biri ayakta olup namaz kılıyordu. (Ebüssuûd) 

وقَلِيلٌ مِن عِبادِيَ الشَّكُورُ  sözü ile tezyîl yapılmıştır ve o sözü tamamlar. Burada salih amellere gösterilecek ihtimama teşvik vardır. Buradaki tezyil Kur'an’da gelen yeni bir söz olarak da düşünülebilir. Yani mana olarak “Biz bunu Davud’un ailesine de söyledik ve onlardan az bir kısmı şükür ehli iken ekseriyeti şükredenlerden olmadı. Süleyman ise işte o az olan kısımdan idi. (Âşûr)