وَسَكَنْتُمْ ف۪ي مَسَاكِنِ الَّذ۪ينَ ظَلَمُٓوا اَنْفُسَهُمْ

وَ  atıf harfidir.  سَكَنْتُمْ  sükun üzere mebni mazi fiildir. Muttasıl zamir  تُمْ  fail olarak mahallen merfûdur.

ف۪ي مَسَاكِنِ  car mecruru  سَكَنْتُمْ  fiiline müteallıktır.  مَسَاكِنِ  kelimesi müntehel cumû’ sıygasında olup gayri munsariftir.

Gayri munsarif isimler: Kesra (esre) ve tenvini alamayan isimlerdir. Gayri munsarif isimler esre yerine fetha alırlar. Yani bu isimler ref halinde damme, nasb halinde fetha, cer halinde yine fetha alırlar.

Gayri munsarife “memnu’un mine’s-sarf (اَلْمَمْنُوعُ مِنَ الصَّرفِ)” da denir.

Arapçada kullanılmakla birlikte arapça kökenli olmayan alem (özel) isimler (Yer, ülke, kişi adları vb. gibi isimler) de gayrı munsariftir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

Cemi müzekker has ism-i mevsûl  الَّذ۪ينَ , muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. İsm-i mevsûlun sılası  ظَلَمُٓوا اَنْفُسَهُمْ ‘dur. Îrabtan mahalli yoktur.

ظَلَمُٓوا  damme üzere mebni mazi fiildir. Zamir olan çoğul و ‘ı fail olarak mahallen merfûdur.

اَنْفُسَهُمْ  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur. Muttasıl zamir  هُمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. 

 وَتَبَيَّنَ لَكُمْ كَيْفَ فَعَلْنَا بِهِمْ 

Fiil cümlesidir.  وَ  istînâfiyyedir.  تَبَيَّنَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Kelamın siyakından anlaşıldığı için fail mahzuftur. Takdiri;  تبيّن حالهم (Onların hali apaçık oldu) şeklindedir.  لَكُمْ  cer mecruru  تَبَيَّنَ  fiiline müteallıktır.

كَيْفَ  istifham ismi, amili  فَعَلْنَا  olan fiilin hali olarak mahallen mansubdur.

فَعَلْنَا  sükun üzere mebni mazi fiildir. Mütekellim zamiri  نَا  fail olarak mahallen merfûdur.  بِهِمْ  car mecruru  فَعَلْنَا  fiiline müteallıktır.

تَبَيَّنَ  fiili sülâsî mücerrede iki harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir.  تَفَعَّلَ babındadır. Sülâsîsi  بين ’dir.

Bu bab fiile mutavaat, tekellüf, ittihaz, sayruret, tecennüb (sakınma) ve talep anlamları katar.      

وَضَرَبْنَا لَكُمُ الْاَمْثَالَ

Fiil cümlesdir.  وَ  istînâfiyyedir.  ضَرَبْنَا  sükun üzere mebni mazi fiildir. Mütekellim zamiri  نَا  fail olarak mahallen merfûdur.

وَسَكَنْتُمْ ف۪ي مَسَاكِنِ الَّذ۪ينَ ظَلَمُٓوا اَنْفُسَهُمْ 

Cümle  وَ ’la önceki ayetteki  اَقْسَمْتُمْ  fiiline atfedilmiştir. Atıf sebebi hükümde ortaklıktır. Müspet mazi fiil sıygasında gelerek sebata, temekkün ve istikrara işaret etmiştir. Faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Bahsi geçenlerin ism-i mevsûlle ifade edilmeleri, tahkir kastı taşımaktadır.

Muzâfun ileyh konumundaki has ism-i mevsûl  الَّذ۪ينَ ’nin sılası  ظَلَمُٓوا , mazi fiil sıygasında gelerek sebata, temekkün ve istikrara işaret etmiştir. (Hâlidî, Vakafât, s. 107) Faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Cenab-ı Hak, ”nefislerine zulmedenlerin aralarında da yerleştiniz” buyurarak onları daha çok korkutmuştur. Bu, “Siz, sizden önce yaşamış olan Nuh, Âd ve Semûd kavimleri gibi kâfir olup, küfür ve isyan etmek suretiyle kendilerine yazık edenlerin yerlerine yerleştiniz. “Onlara neler yaptığımız, sizin için apaçık meydana çıktı” buyurmuştur. Bu, “Onların neticelerinin, günaha, vebale, ilahî cezaya ve rezilliğe vardığı, sizce anlaşıldı” demektir. Cenab-ı Hakk’ın “Size birçok misaller de gösterdik” ifadesi ile Kur’an’da bildirdiği, doğrudan yaratmaya kādir olduğu gibi, tekrar yaratmaya da kādir olduğunu; peşin ceza verdiği gibi, azabı ertelemeye de kādir olduğunu göstermek için irâd ettiği misalleri murad etmiştir. (Fahreddin er-Râzî)

سَكَنْتُمْ - مَسَاكِنِ  kelimelerinde  iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

Burada muhataplar öncekilerin kendi aleyhlerine yaptıklarını yapmamaları konusunda ima yollu uyarılmışlardır. (Hasan Uçar, Doktora Tezi, Kur’ân-ı Kerîm’deki Anlamsal Bedî‘ Sanatları)

وَسَكَنْتُمْ ف۪ي مَسَاكِنِ الَّذ۪ينَ ظَلَمُٓوا اَنْفُسَهُمْ  [Sizler kendilerine zulmeden kimselerin yerlerine yerleştiniz] küfür ve isyan ederek, mesela Âd ve Semûd kabileleri gibi.  سَكَنْ 'nin aslı ف۪ي  edatı ile geçişli olmaktır. (Beyzâvî)

الَّذ۪ينَ ظَلَمُٓوا اَنْفُسَهُمْ [kendilerine zulmedenler] denilmesi, zulüm sonucunun mutlaka kendi sahibine döneceğini bildirmektedir. Kendilerine zulmedenlerden murad, mühlet isteyenlerin ve onlara cevap olarak zikredilen hitabın, Peygamberimiz (sav) tarafından uyarılanlara mahsus olması takdirinde, helak edilen bütün eski ümmetlerdir. Mühlet istemek ile mezkûr hitabın hepsine şamil olması halinde ise, Hûd ve Nûh (as) kavimleri gibi ilk kavimlerdir. (Ebüssuûd)

وَتَبَيَّنَ لَكُمْ 

وَ  istînâfiyyedir. Müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.  تَبَيَّنَ fiilinin siyaktan anlaşılan faili mahzuftur. Cümlenin takdiri şöyledir:  تبيّن حالهم (Onların hali ortaya çıktı)

 كَيْفَ فَعَلْنَا بِهِمْ 

Beyanî istînâf olarak fasılla gelen cümlenin fasıl sebebi şibh-i kemâli ittisâldir. Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Hal konumundaki istifham ismi  كَيْفَ , öncelik hakkı sebebiyle amili  فَعَلْنَا ‘ya takdim edilmiştir.

كَيْفَ  istifham ismi, amili  فَعَلْنَا  olan fiilin halidir. Hal cümleleri anlamı zenginleştiren ıtnâb sanatıdır.

 وَضَرَبْنَا لَكُمُ الْاَمْثَالَ

وَ  istînâfiyyedir. Müspet mazi fiil sıygasında gelerek sebata, temekkün ve istikrara işaret etmiştir. Faide-i haber ibtidaî kelamdır. 

Cümlede car mecrurun takdimi söz konusudur.  لَكُمُ  siyaktaki önemine binaen mef’ûle takdim edilmiştir.

Eğer geçen hitap, Peygamberimiz (sav) tarafından korkutulanlara mahsus olması takdirinde, ‘’Kur’an-ı Azim'de size misaller beyan ettik’’, demektir. Geçen hitabın, bütün zalimleri kapsaması takdirinde ise, ‘’Peygamberlerin lisanlarıyla size misaller beyan ettik’’, demektir. (Ebüssuûd)