وَدَخَلَ جَنَّتَهُ وَهُوَ ظَالِمٌ لِنَفْسِه۪ۚ 

Fiil cümlesidir. وَ  atıf harfidir.  Matuf ve matufun aleyhin hükümde ortak olduğunu belirtir. İkisi arasında tertip olduğunu göstermez. Vav ile yapılan atıfta matuf ve matufun aleyh yer değiştirebilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

دَخَلَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو ’dir.

جَنَّتَهُ  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubdur. Muttasıl zamir  هُ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. 

وَ  haliyyedir. Munfasıl zamir  هُوَ  mübteda olarak mahallen merfûdur.  ظَالِمٌ  mübtedanın haberi olarak lafzen merfûdur. 

لِ  harf-i ceri zaiddir.  نَفْسِ  lafzen mecrur, mahallen ism-i fail  ظَالِمٌ ’un mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur. Muttasıl zamir  ه۪  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur. 

ظَالِمٌ  kelimesi, sülasi mücerredi  ظلم  olan fiilin ism-i failidir. İsm-i fail; eylemi yapan ve gerçekleştiren demektir. Geçici olarak o sıfatı yüklenen isimdir. İsm-i fail; hem varlığa (zata) hem de onun sıfatına delalet eden kelimelerdir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

 قَالَ مَٓا اَظُنُّ اَنْ تَب۪يدَ هٰذِه۪ٓ اَبَداًۙ

Fiil cümlesidir.  قَالَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Faili müstetir olup takdiri هو’dir.

Mekulü’l-kavli,  مَٓا اَظُنُّ ’dir.  قَالَ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur. 

مَٓا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır.  اَظُنُّ  merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  أنا ’dir. 

اَنْ  ve masdar-ı müevvel  اَظُنُّ  fiilinin mef’ûlun bihi olarak mahallen mansubdur.

تَب۪يدَ  mansub muzari fiildir. İsm-i işaret  هٰذِه۪ٓ  fail olarak mahallen merfûdur. 

اَبَداً  zaman zarfı, تَب۪يد  fiiline müteallıktır.

Fiil-i muzarinin başına  اَنْ  harfi geldiği zaman onu nasb ettiği gibi anlamını da masdara çevirmektedir. Bu tür masdarlara masdar anlamı içerdikleri için “tevilli masdar (masdar-ı müevvel cümlesi)” denmektedir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

وَدَخَلَ جَنَّتَهُ وَهُوَ ظَالِمٌ لِنَفْسِه۪ۚ 

Ayetin ilk cümlesi,  وَكَانَ لَهُ ثَمَرٌۚ  cümlesine atfedilmiştir. Atıf sebebi hükümde ortaklıktır. Müspet mazi fiil sıgasında, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

İsim cümlesi formunda gelerek sübut ifade eden  وَهُوَ ظَالِمٌ  cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır.  دَخَلَ  fiilinin failinin halidir. Itnâb babındandır.

Müsnedin ism-i fail kalıbında gelmesi sübut ve istikrara işaret etmiştir.

İsm-i fail sübuta, istikrara ve sıfatın mevsufa olan bağlılığına delalet eder. Bunun manası ihsanın onlarda sabit olduğu, onlardan hiçbir şekilde ayrılmadığıdır.   (Hâlidî, Vakafât s. 80)

İsm-i fail kişinin elinde olan fiillerden yapılır. İrade dışında olan fiillerden ism-i fail yapılmaz. Bu tür fiilierin ism-i failini sıfat-ı müşebbehe üstlenir. (Yrd.Doç.Dr. M.Akif Özdoğan, KSÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 (2007) s. 55 - 90 Arapçada İsm-i Fâil Ve İşlevleri)

Nefsine zulüm eder bir vaziyette girdi çünkü kendini beğenmiş ve inançsız idi. (Beyzâvî)

“Cenab-ı Hak, bu lafzı önce tesniye getirdiği halde, burada müfred  جَنَّتَهُ (bağına) getirmiştir. Bununla, onun mümin müttakilere vadedilen cennetlerden yana bir nasibi ve cenneti olmadığı; onun cennetinin bu dünyada sahip olduğu o şey olduğu; bu iki ifade ile ne iki cennet ne de onlardan birinin murad edilmediği kastedilmiştir. Daha sonra Cenab-ı Hak, [o nefsine zulmeden olduğu halde] buyurmuştur. Bu, iki cümle arasına girmiş olan bir itiraziyye cümledir. Bununla, Cenab-ı Hak şu hususa dikkat çekmek istemiştir: “O kâfir olan taraf, o nimetlerle kendisini üstün hissederek gururlanıp o nimetleri Cenab-ı Hakk'ın, öldükten sonra diriltmeye muktedir olduğunu inkâr etmeye ve küfrân-ı nimette bulunmaya bir vesile edinince o nimetleri, yerinde kullanmamış olur. Böylece de zalim olmuş olur.” (Fahreddin er-Râzî, Âşûr)

قَالَ مَٓا اَظُنُّ اَنْ تَب۪يدَ هٰذِه۪ٓ اَبَداًۙ

Beyanî istînâf olarak fasılla gelen cümlenin fasıl sebebi şibh-i kemâl-i ittisâldir. 

Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.  قَالَ  fiilinin mekulül-kavli olan  مَٓا اَظُنُّ اَنْ تَب۪يدَ هٰذِه۪ٓ اَبَداًۙ , menfi muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. 

Masdar harfi  اَنْ  ve akabindeki  تَب۪يدَ هٰذِه۪ٓ اَبَداًۙ  cümlesi, masdar tevilinde iki mef’ûle müteaddi olan  اَظُنُّ  fiilinin iki mef’ûlü yerindedir. Masdar cümlesinde müsnedün ileyhin ism-i işaretle gelmesi tazim içindir.

ظنّ , ezdattandır. Hem zannetti, hem de yakînen bildi olmak üzere iki zıt anlamı vardır.

تَب۪يدَ - اَبَداًۙ  kelimeleri arasında tıbâk-ı hafî ve cinas-ı nakıs sanatları vardır.