وَلَا تَكُونُوا كَالَّذ۪ينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَٓاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُۜ

Fiil cümlesidir.  لَا  nehiy harfi olup olumsuz emir manasındadır. تَكُونُٓوا  fiili,  ن’un hazfiyle meczum muzari fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı  تَكُونُوا ’nin ismi olup mahallen merfûdur.

كَ  harfi cerdir.  مثل (gibi) manasındadır. Cemi müzekker has ism-i mevsûl, mahallen mecrurdur. İsm-i mevsûlun sılası  تَفَرَّقُوا ’dur. Îrabtan mahalli yoktur. كَالَّذ۪ينَ  hazfedilmiş  تَكُونُو ’nün haberi olup mahallen merfudur. 

تَفَرَّقُوا  damme üzere mebni mazi fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

وَ  atıf harfidir.  مِنْ بَعْدِ  car mecruru  اخْتَلَفُوا  fiiline müteallıktır. 

مَا  ve masdar-ı müevvel, cer mahallinde  مِنْ بَعْدِ ’nin muzâfun ileyhidir.  جَٓاءَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Muttasıl zamir  هُمُ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.  الْبَيِّنَاتُ  kelimesi faildir. 

وَاُو۬لٰٓئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظ۪يمٌۙ

İsim cümlesidir. وَ  istînâfiyyedir. İşaret ismi  اُو۬لٰٓئِكَ  mübteda olarak mahallen merfûdur.  لَهُمْ عَذَابٌ اَل۪يمٌ  cümlesi mübtedanın haberi olarak mahallen merfûdur. 

وَلَا تَكُونُوا كَالَّذ۪ينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ مَا جَٓاءَهُمُ الْبَيِّنَاتُۜ

Ayet … وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ اُمَّةٌ  cümlesine matuftur. Nehiy üslubunda talebî inşâî isnaddır.  

كان’nin dahil olduğu isim cümlesi formunda gelen ayette  كان’nin haberinin hazfi, îcâz-ı hazif sanatıdır.

كَالَّذ۪ينَ تَفَرَّقُوا وَاخْتَلَفُوا  (Ayrılıp anlaşmazlığa düşenleri) dinde anlaşmazlığa düşmüş olan bütün eski ümmetleri kapsayacak şekilde genel bir manada yorumlamak  caizdir. (Ebüssuûd)

مَا  ve  الَّذ۪ينَ ismi mevsullerinde tevcih sanatı vardır.

Mecrur mahaldeki ism-i mevsûl  كَالَّذ۪ينَ , bu mahzuf habere müteallıktır. Mevsûlün îrabdan mahalli olmayan sılası  تَفَرَّقُوا, müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Sılaya matuf olan, mazi fiil sıygasındaki  اخْتَلَفُوا  cümlesi de faide-i  haber ibtidaî kelamdır.

Son cümlede  جَٓاءَ’nin mef’ûlü,  önemine binaen takdim edilmiştir.

  وَاُو۬لٰٓئِكَ لَهُمْ عَذَابٌ عَظ۪يمٌۙ

İstînâf cümlesidir. Faide-i  haber ibtidaî kelam olan ve sübut ifade eden isim cümlesi formunda gelmiştir.

Mübteda olan işaret isminin haberi de isim cümlesidir. 

Müsnedün ileyhin işaret ismiyle gelmesi, bu kişilere tahkir ifade eder.  

Haber olan cümlede, îcâz-ı hazif ve takdim-tehir sanatları vardır.  لَهُمْ, mahzuf mukaddem habere müteallıktır. Muahhar mübteda olan  عَذَابٌ’un sıfatı olan  عَظ۪يمٌۙ dolayısıyla cümlede ıtnâb vardır.

Zikredilen sıfatları taşımaları yüzünden onlar için pek büyük bir azap vardır. Bu ilâhî kelam, dinde tefrikaya düşenler için apaçık, kesin ve ağır bir vaid; onlara benzeyenlere de şiddetli bir tehdit içerir. (Ebüssuûd)