اِنَّ هٰذَا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّۚ وَمَا مِنْ اِلٰهٍ اِلَّا اللّٰهُۜ

İsim cümlesidir.  اِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder.  هٰذَا  işaret ismi,  اِنَّ ’nin ismi olarak mahallen mansubtur.  لَ  harfi  اِنَّ ’nin haberinin başına gelen lam-ı muzahlakadır.

هُوَ  fasıl zamiridir.  الْقَصَصُ  kelimesi اِنَّ ’nin haberidir. Veya munfasıl zamir  هُوَ mübtedadır.  الْقَصَصُ  haberdir. هُوَ الْقَصَصُ  isim cümlesi  اِنَّ ’nin haberi olarak mahallen merfûdur.  الْحَقُّ  kelimesi  الْقَصَصُ  sıfatıdır.

وَ  atıf harfidir.  مَا  nefy harfi olup olumsuzluk manasındadır.  مِنْ  zaiddir.  اِلٰهٍ  lafzen mecrur mahallen merfû olarak mübtedadır. اِلَّا  hasr edatıdır.  اللّٰهُ  lafza-i celâli, haberdir.

هُوَ  zamiri ya  اِنَّ ’nin ismi ile haberi arasında fasıl zamiridir ya da mübtedadır. Bu durumda   الْقَصَصُ الْحَقُّ  ifadesi haber olur ve bu cümle bir bütün olarak  اِنَّ ’nin haberi olur. Şayet “Fasıl zamirinin başına  لَ  gelmesi neden caiz olmuştur?” dersen şöyle derim:  لَ ’ın haberin başına gelmesi caiz olduğuna göre fasıl zamirinin başına gelmesi haydi haydi caizdir. Zira bu zamir, mübtedaya haberden daha yakındır, aslolan  لَ ’ın mübtedanın başına gelmesidir. (Keşşâf) 

وَاِنَّ اللّٰهَ لَهُوَ الْعَز۪يزُ الْحَك۪يمُ

İsim cümlesidir.  وَ  atıf harfidir.  اِنَّ  tekid harfidir. İsim cümlesinin önüne gelir. İsmini nasb haberini ref eder.  اللّٰهَ  lafza-i celâli,  اِنَّ ’nin ismi olup fetha ile mansubtur. 

لَ  harfi  اِنَّ ’nin haberinin başına gelen lam-ı muzahlakadır. هُوَ  fasıl zamiridir. الْعَز۪يزُ kelimesi  اِنَّ ’nin haberidir.  الْحَك۪يمُ  ise  الْعَز۪يزُ ’nun sıfatıdır.

اِنَّ هٰذَا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّۚ وَمَا مِنْ اِلٰهٍ اِلَّا اللّٰهُۜ

Müstenefe olan ayetin ilk cümlesi; اِنَّ, fasıl zamiri, tekid lamı ve haberin harf-i tarifle gelmesi olmak üzere birden çok unsurla tekid edilmiş faide-i haber inkârî kelamdır. الْقَصَصُ ,الْحَقُّۚ  için sıfattır. Sıfatlar anlamı zenginleştiren ıtnâb sanatıdır. 

İsmi işaret olan  هٰذَا; İsa (as) için bahsedilen ilâhlığın reddi içindir. (Âşûr)

Müsnedün ileyhin işaret ismiyle marife oluşu, işaret edilene tazim ifade eder.

İsim cümleleri sübut ifade eder. Asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir.

اِنَّ هٰذَا لَهُوَ الْقَصَصُ الْحَقُّۚ  cümlesi  الْكَاذِب۪ينَ sözünün gereğini açıklamak için itiraz olarak  وَ ile atfedilmemiştir. Çünkü onlar İsa’nın (as) Allahın kulu olduğunu inkâr ettiler ve onun üstün olduğunu iddia ettiler. Bu cümle onun kul olduğunun ve anlatılanların doğru olduğunun ispatıdır. (Âşûr)   

[Şüphesiz bu (İsa hakkında söylenenler), doğru haberlerdir.] Yani sana Hz. İsa hakkında peşi sıra anlattığımız bu kıssa, içinde hiç yalan bulunmayan hakikattir, o doğrunun ta kendisidir. (Ömer Nesefî, et-Teysîr fi’t Tefsîr - Ebüsuûd - Ruhu’l Beyan - Fahreddin er-Râzî, Tefsir-i Kebir)

وَ  atıf   مَا  nafiyedir. Sübut ifade eden cümlede, mübteda olan  اِلٰهٍ ’e dahil olan  مِنْ zaiddir. Cümlenin zaid harf, haberin marifeliği ve kasrla tekid edilmesi faide-i haber inkârî kelamdır.

مَا  ve  اِلَّا  ile oluşan kasr, mübteda ve haber arasındadır. İlâhlık, Allah’a kasredilmiştir. Kasr-ı sıfat ale’l mevsûftur.

اِلٰهٍ ’deki tenvin “hiçbir ilâh” manasındadır. Olumsuz siyakta nekre, umum ifade eder.

Cümlede mütekellim Allah Teâlâ olduğu halde  اللّٰهُۜ  isminin zikredilmesi tecrîd sanatıdır. Müsnedin bütün esma-i hüsnaya şamil lafza-i celâlle gelmesi telezzüz teberrük ve haşyet duyguları uyandırmak amacına matuftur.

وَمَا مِنْ اِلٰهٍ اِلَّا اللّٰهُ [Allah’tan başka hiçbir tanrı yoktur.] ifadesindeki  مِنْ  harfi,  لَا اِلٰهَ اِلَّا اللّٰهُ ifadesindeki  اِلٰهَ ’nin fetha üzere mebni olması gibi istiğrak yani “hiçbir” anlamı ifade eder. Maksat, teslis konusunda Hristiyanları reddetmektir. (Keşşâf - 

Ebüssuûd - Ruhu’l Beyan - Âşûr)

مِنْ  edatı olumsuzluğu vurgulamak ve mübalağa için gelmiştir. (Ömer Nesefî, et-Teysîr fi’t Tefsîr)

وَاِنَّ اللّٰهَ لَهُوَ الْعَز۪يزُ الْحَك۪يمُ

İstînâfa matuf olan cümle, fasıl zamiri, tekid lamı ve haberin harf-i tarifle gelmesi olmak üzere birden çok unsurla tekid edilmiş faide-i haber inkârî kelamdır. 

Bütün esma-i hüsnayı ve kemâl sıfatları bünyesinde toplayan lafza-i celâlin, müsnedün ileyh konumunda gelmesi telezzüz, teberrük ve haşyet duyguları uyandırmak içindir. Ayette mütekellim Allah Teâlâ olduğu için lafza-i celâlde tecrîd sanatı vardır.

الْعَز۪يزُ  ve  الْحَك۪يمُ  isimleri Allah’a (cc) ait iki sıfat, iki haberdir. Müsnedin harf-i tarifle marife olması tahsis ifade eder. Ayrıca Allah Teâlâ’ya ait bu iki sıfatın marife gelişi bu sıfatların varlık derecesinin kemâline işaret eder. Aralarında  وَ  olmaması sıfatların her ikisinin birden mevcudiyetini gösterir.

الْعَز۪يزُ - الْحَك۪يمُ  kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr ve muvazene, bu sıfatların ayetin bağlamıyla uyumunda teşâbüh-i etrâf sanatları vardır.

Önce gelen  الْعَز۪يزُ  ismini  الْحَك۪يمُ  isminin takip etmesi; O'nun aziz oluşunun, mazlumun ve hakka çağıranın zafer kazanması gibi, hikmet sahipleri tarafından övgüye lâyık bir konumda sapasağlam olduğunu belirtmek içindir. (Âşûr, Ankebût/26)

Son cümlede Allah’a ait zamir yerine Allah isminin gelmesi muktezâ-i zâhirin hilafınadır. 

Allah lafzının tekrarı onun azametine işaret içindir.