Evren kitabı, okumasını bilenleri Allah’a inanmaya ve O’nun nimetlerine şükretmeye götürdüğü gibi vahyedilen kitap Kur’an-ı Kerîm de, O’na kulak verenleri, gönderene ve tebliğ edene bakarak âyetlerini ciddiye alıp üzerinde düşünenleri, ondan bir hayat rehberi olarak lâyıkıyla istifade edenleri, dünyada düzgün bir hayat sürme, Allah’ın rızasını elde etme ve ebedî hayatta sonsuza kadar mutlu olma imkânla­rına kavuşturur. Bu kitabın kıymetini bilmeyenler, mâkul bir delile dayanmadıkları halde kurulu düzenin kendilerine sağladığı itibar ve menfaatler kaybolmasın diye onu inkâra yönelenler ise dünyada refah içinde yaşasalar bile ebedî âlemde perişan olacaklar, şiddetli cezalar göreceklerdir.

هٰذَا هُدًىۚ 

İsim cümlesidir. İşaret ismi  هٰذَا  mübteda olarak mahallen merfûdur.  هُدًىۚ  haber olup elif üzere mukadder damme ile merfûdur.  هُدًىۚ  maksur isimdir.

Maksur isimler: Sondan bir önceki harfi fethalı olup son harfi (ى) olan isimlere “maksur isimler” denir. Maksur isimler genellikle (ى) ile biter. Fakat çok az olarak (ا) ile biten maksur isimler de vardır. Maksur isimlerin sonunda yer alan bu harflere “elif-i maksure” denir.  اَلْفَتَى – اَلْعَصَا  gibi…

Maksur isimlerin îrab durumu şöyledir: Merfû halinde takdiri damme ile, mansub halinde takdiri fetha ile, mecrur halinde takdiri kesra ile îrab edilir. Yani maksur isimler merfû, mansub, mecrur hallerinde hep takdiri olarak (takdiren) îrab edilir. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

 وَالَّذ۪ينَ كَفَرُوا بِاٰيَاتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذَابٌ مِنْ رِجْزٍ اَل۪يمٌ۟

الَّذ۪ينَ  atıf harfi  وَ ‘la istînâfa matuftur. İsim cümlesidir. Cemi müzekker has ism-i mevsûl  الَّذ۪ينَ  mübteda olarak mahallen merfûdur. İsm-i mevsûlun sılası  كَفَرُوا ‘dur. Îrabdan mahalli yoktur. 

كَفَرُوا  damme üzere mebni mazi fiildir. Zamir olan çoğul  و ’ı fail olup mahallen merfûdur.  بِاٰيَاتِ  car mecruru  كَفَرُوا  fiiline mütealliktir. Aynı zamanda muzâftır.  رَبِّهِمْ  muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur. Muttasıl zamir  هِمْ  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.  

لَهُمْ عَذَابٌ  cümlesi mübteda  الَّذ۪ينَ ‘nin haberi olarak mahallen merfûdur. 

لَهُمْ  car mecruru mahzuf mukaddem habere mütealliktır.  عَذَابٌ  muahhar mübteda olup lafzen merfûdur.  مِنْ رِجْزٍ  car mecruru  عَذَابٌ  mahzuf sıfatına mütealliktir.  اَل۪يمٌ۟  kelimesi  عَذَابٌ ‘nun sıfatı olup damme ile merfûdur.

Varlıkları niteleyen kelimelere sıfat denir. Arapça’da sıfatın asıl adı na’t ( النَّعَتُ )dır. Sıfatın nitelediği isme de men’ut ( المَنْعُوتُ ) denir. Bir ismi doğrudan niteleyen sıfata hakiki sıfat, dolaylı olarak niteleyen sıfata da sebebi sıfat denir.

Sıfat ile mevsuftan oluşan tamlamaya sıfat tamlaması denir. Sıfat tek kelime (isim), cümle ve şibh-i cümle olabilir. Ve sıfat birden fazla gelebilir.

Sıfat mevsûfuna: cinsiyet, adet, marifelik - nekrelik ve îrab bakımından uyar.

Sıfat iki kısma ayrılır: 1. Hakiki sıfat  2. Sebebi sıfat. (Arapça Dilbilgisi Ayetlerle Nahiv Bilgisi)

هٰذَا هُدًىۚ

Ayet, istînâfiyye olarak fasılla gelmiştir. Mübteda ve haberden müteşekkil, sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır. 

هٰذَا  mübteda, هُدًى  haberdir. Müsnedün ileyhin işaret ismiyle marife olması işaret edilenin önemini vurgulamak onu en iyi şekilde temyiz etmek içindir. 

İşaret isminde tecessüm sanatı ve istiare vardır.  هٰذَا  ile Kur'an'a işaret edilmiştir.

Bilindiği gibi işaret ismi mahsus şeyler için kullanılır. Ama burada olduğu gibi aklî şeyler için kullanıldığında istiare olur. Câmi’; her ikisinde de ‘‘vücudun tahakkuku’’dur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur’an Işığında Belâgat Dersleri Beyân İlmi).

هٰذَا هُدًىۚ [Bu bir hidayettir.] cümlesinde masdar zikredilerek mübalağa yapılmıştır. Delilinin açıklığı nedeniyle Kur'an, sanki hidayetin kendisi­dir. (Sâbûnî, Safvetü’t Tefâsir)

Kur'an'ın  هُدًى  şeklinde masdarla vasıflandırılması mübalağa içindir. (Âşûr)

 وَالَّذ۪ينَ كَفَرُوا بِاٰيَاتِ رَبِّهِمْ لَهُمْ عَذَابٌ مِنْ رِجْزٍ اَل۪يمٌ۟

Cümle atıf harfi  وَ ‘la istînâfa atfedilmiştir. Atıf sebebi hükümde ortaklıktır. 

Bu ayet iki cümleden oluşmuştur. Birinci cümle  هٰذَا هُدًىۚ  [Bu (Kur’an) bir hidayettir] cümlesidir. Arkadan gelen  وَ  harfi ya hal, ya da istînâf içindir. Bu harften sonra bahsedilen kişiler, bu dinden başka bir yol takip eden kişilerdir. Bu iki cümle de surede daha önce geçen manaların hepsini kapsayarak gelmiştir. O manaların başı ile ilişkilidir.  (Muhammed Ebu Musa, Hâ-Mîm Sureleri Belâgî Tefsiri, C. 6, s. 83)

Sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi faide-i haber ibtidaî kelamdır. Müsnedün ileyh konumundaki has ism-i mevsûl  الَّذ۪ينَ ’nin sılası  كَفَرُوا بِاٰيَاتِ رَبِّهِمْ  şeklinde müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Müsnedün ileyhin ism-i mevsûlle marife olması arkadan gelen habere işaret ve tahkir içindir.

Ayette mütekellim Allah Teâlâ olduğu halde  رَبِّ  isminin zikredilmesi tecrîd sanatıdır.

Veciz anlatım kastıyla gelen  بِاٰيَاتِ رَبِّهِمْ  izafetinde  بِاٰيَاتِ  kelimesinin Rabb lafzına izafesi, şeref ve itibarının yüksekliğini gösterir. 

رَبِّهِمْ  izafetinde  inanmayanlara aid zamir Rabb ismine izafe edilerek, onlar ayetleri inkâr etseler de Allah’ın onların da rabbi olduğu hatırlatılmış ve inkarlarının kötülüğü vurgulanmıştır.

الَّذ۪ينَ ’nin haberi olan  لَهُمْ عَذَابٌ مِنْ رِجْزٍ اَل۪يمٌ۟ , sübut ve istimrar ifade eden isim cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır.

Müsned olarak mahallen merfû olan cümlede takdim-tehir ve îcâz-ı hazif sanatları vardır.  لَهُمْ , mahzuf mukaddem habere mütealliktir.  عَذَابٌ , muahhar mübtedadır. Cümlede müsnedün ileyh olan  عَذَابٌ ’un nekre gelişi nev, kesret ve tarifi mümkün olmayan evsafta olduğuna işaret eder.

مِنْ رِجْزٍ  car mecruru  عَذَابٌ ’un mahzuf sıfatına mütealliktir.  رِجْزٍ ‘in nekreliği; kesret, tahkir ve nev ifade eder.

الرِّجْزُ : Azabın en şiddetlisidir. (Âşûr)

مِن  harfinin beyan için olması mümkündür. Bu yüzden azap  الرِّجْزُ (pislik, ceza) olan azaptır. Ve ba'z için olması da caizdir. (Âşûr)

عَذَابٌ  için sıfat olan  اَل۪يمٌ , mübalağalı ism-i fail kalıbında gelerek mübalağa ifade etmiştir. Bu kalıp bu vasfın mevsûfta sürekli varlığına, sıfatın mevsûfun bir parçası gibi ondan ayrılmayan bir özelliği olduğuna işaret eder.

Sıfat, mevsûfunun sahip olduğu bir özelliğe işaret etmek için yapılan tetmim ıtnâbı sanatıdır.