A'râf Sûresi
57. Ayet
وَهُوَ الَّذ۪ي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِه۪ۜ حَتّٰٓى اِذَٓا اَقَلَّتْ سَحَاباً ثِقَالاً سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَاَنْزَلْنَا بِهِ الْمَٓاءَ فَاَخْرَجْنَا بِه۪ مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِۜ كَذٰلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتٰى لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ 
| Sıra | Kelime | Anlamı | Kökü |
|---|---|---|---|
| 1 | وَهُوَ | O ki |
|
| 2 | الَّذِي |
|
|
| 3 | يُرْسِلُ | gönderir |
|
| 4 | الرِّيَاحَ | rüzgarları |
|
| 5 | بُشْرًا | müjdeci |
|
| 6 | بَيْنَ |
|
|
| 7 | يَدَيْ | önünde |
|
| 8 | رَحْمَتِهِ | rahmetinin |
|
| 9 | حَتَّىٰ | nihayet |
|
| 10 | إِذَا | zaman |
|
| 11 | أَقَلَّتْ | onlar yüklenince |
|
| 12 | سَحَابًا | bulutları |
|
| 13 | ثِقَالًا | ağır ağır |
|
| 14 | سُقْنَاهُ | onu yollarız |
|
| 15 | لِبَلَدٍ | bir ülkeye |
|
| 16 | مَيِّتٍ | ölü |
|
| 17 | فَأَنْزَلْنَا | indiririz |
|
| 18 | بِهِ | onunla |
|
| 19 | الْمَاءَ | su |
|
| 20 | فَأَخْرَجْنَا | ve çıkarırız |
|
| 21 | بِهِ | onunla |
|
| 22 | مِنْ |
|
|
| 23 | كُلِّ | türlü türlü |
|
| 24 | الثَّمَرَاتِ | meyvalar |
|
| 25 | كَذَٰلِكَ | işte böyle |
|
| 26 | نُخْرِجُ | çıkaracağız |
|
| 27 | الْمَوْتَىٰ | ölüleri de |
|
| 28 | لَعَلَّكُمْ | herhalde |
|
| 29 | تَذَكَّرُونَ | ibret alırsınız |
|
Her biri bir hârika olan, fakat devamlı tekerrür etmesi sebebiyle alıştığımız ve bu yüzden dikkatten kaçırdığımız tabiat olaylarının arkasındaki yüce kudretin tanıtılmasına devam edilmektedir. Bu arada âyetin sonuna, Allah’ın ölü topraktan türlü türlü canlı bitkiler çıkarması gibi kıyamet gününde ölüleri de kabirlerden diriltip çıkaracağı şeklinde bir bilginin eklenmesi özellikle ilgi çekicidir. Buna göre tabiattaki sürekli canlanma ve yenilenme bir yandan onu canlandıran Allah’ın varlığına ve hükümranlığına, bir yandan da öldükten sonra yeniden dirilmenin mümkün olduğuna delâlet etmektedir.
Âyetin sonunda bütün bu bilgilerin, insanlar ibret alsınlar, düşünüp kendilerine gelsinler diye verildiğine işaret buyurulmuştur. Çünkü Kur’an bir tabiat bilgisi veya astronomi kitabı değildir; onun temel gayesi insana rehber olmak; onu, akıl ve bilgi dünyasını sağlıklı temeller üzerine kurmaya, böylece itikadî ve amelî hayatını her türlü sapmalardan korumaya yönlendirmektir. Bu bakımdan Kur’an’da verilen çeşitli konulara dair bilgilerin, düzenlemelerin, uyarıların asıl hedefi, insanlığın, Allah tarafından kendisine lâyık görülen seçkin konumuna ulaşacağı biçimde eğitilmesi ve geliştirilmesidir.
Kaynak : Kur’an Yolu Tefsiri Cilt: 2 Sayfa: 539
وَهُوَ الَّذ۪ي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِه۪ۜ
İsim cümlesidir. وَ istînâfiyyedir. Atıf olması da caizdir. Munfasıl zamir هُوَ mübteda olarak mahallen merfûdur.
Müfret müzekker has ism-i mevsûl الَّذ۪ي haber olarak mahallen merfûdur. İsm-i mevsûlun sılası يُرْسِلُ الرِّيَاحَ ’dir. Îrabtan mahalli yoktur.
يُرْسِلُ merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri هُو ’dir.
الرِّيَاحَ mef’ûlun bih olup fetha ile mansubtur. بُشْراً kelimesi الرِّيَاحَ’nın hali olup fetha ile mansubtur.
بَيْنَ mekân zarfı, بُشْراً’e müteallıktır. يَدَيْ muzâfun ileyh olup müsenna olduğu için ى ile mecrurdur. İzafetten dolayı ن harfi hazfedilmiştir.
رَحْمَتِه۪ muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur. Aynı zamanda muzâftır. Muttasıl zamir ه۪ muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.
يُرْسِلُ fiili sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. İf’âl babındadır. Sülâsîsi رسل ’dir.
İf’âl babı fiille tadiye (geçişlilik) kesret, haynunet (zamanı gelmesi), sayruret, izale, zamana ve mekâna duhul, temkin (imkân sağlamak), vicdan (bir vasıf üzere bulmak) mutavaat (tef’il babının dönüşlülüğü), tariz (arz etmek, maruz bırakmak) manaları katar. Bazen de fiilin mücerret manasını ifade eder.
حَتّٰٓى اِذَٓا اَقَلَّتْ سَحَاباً ثِقَالاً سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَاَنْزَلْنَا بِهِ الْمَٓاءَ
حَتّٰٓى ibtida harfidir. حَتّٰٓى edatı üç şekilde kullanılabilir:
اِذَا şart manası taşıyan, cezmetmeyen zaman zarfıdır. Cümleye muzâf olur. Vuku bulma ihtimali kuvvetli veya kesin olan durumlar için gelir.
اَقَلَّتْ şeklinde mazi sıyga ile başlayan fiil cümlesi muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.
اَقَلَّتْ fetha üzere mebni mazi fiildir. تْ te’nis alametidir. Faili müstetir olup takdiri هى ’dir.
سَحَاباً mef’ûlun bih olup fetha ile mansubtur. ثِقَالاً kelimesi سَحَاباً’in sıfatıdır.
Şartın cevabı سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ’dir. سُقْنَاهُ sükun üzere mebni mazi fiildir. Mütekellim zamiri نَا fail olarak mahallen merfûdur.
Muttasıl zamir هُ mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.
لِبَلَدٍ car mecruru سُقْنَاهُ fiiline müteallıktır. مَيِّتٍ kelimesi لِبَلَدٍ’in sıfatıdır.
فَ atıf harfidir. اَنْزَلْنَا sükun üzere mebni mazi fiildir. Mütekellim zamiri نَا fail olarak mahallen merfûdur.
بِهِ car mecruru اَنْزَلْنَا fiiline müteallıktır. الْمَٓاءَ mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.
فَاَخْرَجْنَا بِه۪ مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِۜ
فَ atıf harfidir. اَخْرَجْنَا sükun üzere mebni mazi fiildir. Mütekellim zamiri نَا fail olarak mahallen merfûdur.
بِهِ car mecruru اَخْرَجْنَا fiiline müteallıktır. مِنْ كُلِّ car mecruru اَخْرَجْنَا fiiline müteallıktır. الثَّمَرَاتِ muzâfun ileyh olup cemi müennes salim olduğu için cer alameti kesradır.
اَخْرَجْنَا fiili sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. İf’âl babındadır. Sülâsîsi خرج’dır.
İf’âl babı fiille tadiye (geçişlilik) kesret, haynunet (zamanı gelmesi), sayruret, izale, zamana ve mekâna duhul, temkin (imkân sağlamak), vicdan (bir vasıf üzere bulmak) mutavaat (tef’il babının dönüşlülüğü), tariz (arz etmek, maruz bırakmak) manaları katar. Bazen de fiilin mücerret manasını ifade eder.
كَذٰلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتٰى لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
كَ harf-i cerdir. مثل kelimesi “gibi’’ demektir. Bu ibare, amili نُخْرِجُ olan mahzuf mef’ûlu mutlaka müteallıktır. Takdiri; إخراجا مثل إخراج الثمر من الشجر الميت (Ölü ağaçtan meyvayı çıkardığımız gibi bir çıkarmak.) şeklindedir.
ذا işaret ismi, sükun üzere mebni mahallen mecrur, ism-i mecrurdur. ل harfi buud yani uzaklık bildiren harf, ك ise muhatap zamiridir.
نُخْرِجُ merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri نحن ’dur.
الْمَوْتٰى kelimesi elif üzere mukadder fetha ile mansubtur.
لَعَلَّ, terecci harfidir. Vukuu mümkün durumlarda kullanılır. İsim cümlesinin önüne gelir. إنّ gibi ismini nasb haberini ref eder.
كُمْ muttasıl zamiri, لَعَلَّ ’nin ismi olarak mahallen mansubtur. تَذَكَّرُونَ fiili لَعَلَّ ’nin haberi olarak mahallen merfûdur.
تَذَكَّرُونَ fiili نَ ’un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ’ı fail olup mahallen merfûdur.
تَذَكَّرُونَ fiili sülâsî mücerrede iki harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. تَفَعَّلَ babındadır. Sülâsîsi ذكر ’dir.
Bu bab fiile mutavaat, tekellüf, ittihaz, sayruret, tecennüb (sakınma) ve talep anlamları katar.
وَهُوَ الَّذ۪ي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِه۪ۜ
Ayet وَ ’la 54. ayetteki …اِنَّ رَبَّكُمُ اللّٰهُ cümlesine atfedilmiştir. Aradaki ayetlerin itiraziyye olduğu söylenmiştir. وَ ’ın istînâfiyye olması da caizdir.
Ayetin ilk cümlesi sübut ifade eden isim cümlesi olup faide-i haber inkârî kelamdır.
İsim cümlelerinin asıl kuruluş sebebi; müsnedin, müsnedün ileyh için sabit olduğunu ifade etmektir. İsim cümlesinin haberi müfred ya da isim cümlesi olursa asıl konulduğu mana olan sübutu veya bazı karinelerle istimrarı (devamlılığı) ifade eder. İstimrar ifadesi daha çok medh ve zem durumlarında olur. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur’an Işığında Belâgat Dersleri Meâni İlmi)
Müsnedin ism-i mevsûlle gelmesi, herkes tarafından biliniyor olmasının yanında sonradan gelen habere dikkat çekmek içindir. Ayrıca müsnedin tarifi kasr ifade etmiştir.
Müsnedin, müsnedün ileyhe kasrı söz konusudur. Kasr-ı sıfat ale’l-mevsûftur. Yani rüzgârları rahmetinin önünde müjde olarak gönderen Allah Teâlâ’dan başkası değildir.
Kasr-ı sıfat ale’l-mevsûfun manası; sıfatın bu mevsûftan başkasında bulunmadığının ifade edildiği şekildir. Ama aynı zamanda mevsûfta başka sıfatların bulunduğunu da ifade eder. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur’an Işığında Belâgat Dersleri Meâni İlmi)
Müsned konumundaki has ism-i mevsûl الَّذ۪ي’nin sılası يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْراً بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِه۪ۜ, müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. Mevsûlde müphem yapısı nedeniyle tevcih sanatı vardır.
Nasıl ki rüzgâr yağmur yağmadan önce müjdeleyici olarak geliyorsa Kur’an da ahiretten önce müjdeleyici olarak indirilmiştir. Ondan öğrenerek davranışlarımıza şekil veriyoruz.
Ayetteki, "Rahmetinin önünden" ifadesi "O'nun rahmeti demek olan yağmurdan önce..." demektir. Bu mecazın güzel ve yerinde olmasının sebebi şudur:
Araplar, yedeyn (iki el) kelimesini, "önünde, önde bulunma" manalarında kullanırlar. Mesela Arapça'da "Fitneler (Kıyamet alâmetleri), Kıyamet'ten az önce meydana gelir" denir ve buradaki (elleri önünde) ifadesi ile, az önce manası kastedilir. Bu mecazın güzel ve yerinde oluşunun bir başka sebebi de şudur: İnsanın iki eli, insan bedeninin en ileri tarafını teşkil eder. İşte bu benzerlikten ötürü, mecazî olarak, bir şeyin önünde bulunan şey için "(O) onun elleri arasındadir) tabiri kullanılır. Rüzgârlar da yağmurlardan önce bulununca, bunların önce oluşu da bu lafız ile ifade edilmiştir. (Fahreddin er-Râzî)
حَتّٰٓى اِذَٓا اَقَلَّتْ سَحَاباً ثِقَالاً سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَاَنْزَلْنَا بِهِ الْمَٓاءَ فَاَخْرَجْنَا بِه۪ مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِۜ
Gaye ve cer harfi olan حَتّٰٓى, burada ibtidaiyye olarak gelmiştir. Cümle, şart üslubunda haberî isnaddır. Mazi fiil sıygasındaki اَقَلَّتْ سَحَاباً ثِقَالاً, şart cümlesidir. Şart manalı zaman zarfı اِذَٓا ’nın muzâfun ileyhi olarak mecrur mahaldedir.
اِذَٓا ’nın müteallakı olan cevap cümlesi سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ, mazi fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.
سَحَاباً’deki tenvin nev, kesret ve tazim ifade eder.
Aynı üsluptaki فَاَنْزَلْنَا بِهِ الْمَٓاءَ ve فَاَخْرَجْنَا بِه۪ مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ cümleleri şartın cevabına tezâyüf sebebiyle atfedilmiştir
سَحَاباً - الْمَٓاءَ kelimeleri arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.
Kıyamet günündeki ba’s, çıplak-ölü arzın canlandırılmasına benzetilmiştir. Bu; manevi ve hissî şeyler arasında yapılmış mürekkeb bir teşbihtir. Böylece bu manevi şeylerin vukuunun mümkün olduğu ifade edilmiş olur. Allah Teâlâ kudretiyle yağmurun müjdeleyicisi olarak rüzgârı gönderir. Bunu da rahmet (müsebbep alâkasıyla mecaz-ı mürsel üslubuyla) olarak isimlendirir. Suyla yüklü olduğu için ağırlaşmış bulutları, yağmur yağdırmak için ölü arz üzerine sevk eder. Böylece kuraklıktan sonra arzı canlandırır. İşte Allah’ın insanları öldükten ve toprağa gömüldükten sonra diriltmesi de aynı bunun gibidir. Allah ilk defa yaratmaya kadir olduğu gibi ikinci kez de yaratmaya kādirdir. Buradaki teşbih, mantıkî bir kıyas şeklinde gelmiştir. Müşebbehin tahakkuk imkânını aklî bir burhanla arz etmiştir. Ba’s’i inkâr edenlere bir delil getirmiştir. Allah Teâlâ’nın kudreti ve bunun ne kadar kolay olduğu açıklanmıştır. Ölü arz için hayat demek olan yağmuru göndermek ve onu yeniden canlandırmak nasıl Allah Teâlâ’nın fazîletine ve kudretine delalet ediyorsa aynı şekilde bu fazilet ve kudretiyle ölü insan bedenine de ruhu gönderir. (Fatma Serap Karamollaoğlu, Kur’an Işığında Belâgat Dersleri Beyan İlmi)
Gaib sıygadan mütekellim sıygaya iltifat edilmiştir. Ayette yeniden dirilişi inkâr eden kâfirlere bir durumdan diğer bir duruma geçişin örneklerini sunan Allah bu dönüşümü sıygalar üzerinde de göstermektedir. Ayrıca göndermek ve taşımak fiillerinin anlamına uygun bir dönüşümde gözden kaçmamaktadır. Önceki ayette olduğu gibi burada da insanın varlığına şahit olup, hissedebileceği şeylerde Allah’ın mütekellim zamirine geçmiş olması şeklinde bir iltifatla yorumlamak da mümkündür. İnsanın algılayabileceği konularla ilgili bazı ayetlerde mütekellim zamirine geçiş olmuyor şeklindeki bir itirazı ise o noktada da dikkatin başka bir konuda olması gerektiği şeklinde yorumlamak î‘câzu’l Kur’an’a daha uygun bir yaklaşım olacaktır. (Hasan Uçar Kur’an-ı Kerim’deki Anlamsal Bedî‘ Sanatları Doktora Tezi)
Bu ve sonraki ayette vahyin indiği gönüllerin sulak arazilere benzetilerek her türlü meyve ile münbit bir toprak gibi, vahyin inmediği gönüllerin ise çorak araziler gibi olduğu temsil yoluyla anlatılırken ve asıl konu da bu iken bir nimet olarak yağmura ve onun faydalarına da vurgu yapılması istiṭrat yoluyla anlatılmıştır. (Hasan Uçar, Kur’an-ı Kerim’deki Anlamsal Bedî‘ Sanatları Doktora Tezi)
اَقَلَّتْ - ثِقَالاً arasında iyhamı tezad vardır.
بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِه۪ sözünde istiare vardır. Sanki Allah Teâlâ izin verip yağmurların
gelişini müjdelesinler diye rüzgârları yağmurlara bir öncü kılmıştır. Aynı zamanda bölük pörçük ve dağınık durumdaki yağmurları bir araya getirip birleştiren sebeplerden birini teşkil eder. (Şerîf er-Radî)
لِبَلَدٍ مَيِّتٍ sözünde istiare vardır. Bu istiare iki şekilde düşünülebilir.
كَذٰلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتٰى
İstînâfiyye olarak fasılla gelen müspet fiil cümlesi, faide-i haber ibtidaî kelamdır. âşûr'a göre bu cümle itiraziyyedir.
كذالك kelimesi mahzuf mef’ûlü mutlaka müteallıktır. “İşte böyle” anlamındadır.
كَذٰلِكَ kendinden önceki bir manaya işaret eder. Ancak çoğu zaman o da müstakil bir lafız değildir. Burada hem كَ hem de ذٰ işaret ismi aynı şeye işaret eder. Dolayısıyla bu durumu benzetecek yine kendisinden daha mükemmel bir şey bulunamadığını ifade eder. (Muhammed Ebu Musa, Hâ-Mîm Sureleri Belâğî Tefsiri 5, Duhan/28, s. 101)
اَخْرَجْنَا - نُخْرِجُ ve مَيِّتٍ - الْمَوْتٰى ve يُرْسِلُ - اَنْزَلْنَا kelimeleri arasında iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.
كَذٰلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتٰى mürsel ve mücmel teşbihtir. Teşbih edatı zikredilmiş, vech-i şebeh zikredilmemiştir. Bitkinin olmaması ölüme benzetilmiştir.
لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
Ayetin son cümlesi ta’liliyye olarak fasılla gelmiştir. Gayrı talebî inşâ cümlesidir. Fasıl sebebi şibh-i kemâl-i ittisâldir.
لَعَلَّ, terecci harfidir. Vukuu mümkün durumlarda kullanılır. Haberinin muzari fiil olarak gelmesi hükmü takviye, hudûs ve teceddüt ifade eder. Ayrıca muzari fiil olayı zihinde canlandırmayı sağlayarak muhatabı etkiler.
Ta’lil cümleleri anlamı açıklamak, zenginleştirmek için yapılan ıtnâb sanatıdır.
“Umulur ki” anlamında olan bu harf, Allah Teâlâ’ya isnad edildiğinde “...olsun diye, ...olması için” şeklinde tercüme edilir. Dolayısıyla cümle vaz edildiği inşâ formundan çıktığı için, mecaz-ı mürsel mürekkebtir.
لَعَلَّ edatı terecci içindir yani “ümitvar olma” manasını ifade eder ve beklenti içinde olmak demektir ki, her ikisi de aynı manaya gelir. Fakat bu beklenti Kerîm olan bir zattan olmalı, kişi O’ndan beklemelidir. İşte bu, yerine getirmesi kesin olan vaadinin yerine bir ifadedir. İmam Sîbeveyhi de bu görüştedir. Ancak Kutrub; لَعَلَّ kelimesi “için” manasındadır, demiştir. (Nesefî, Medâriku’t Tenzîl Ve Hakâîku’t Te’vîl)
Kur’an’daki fasılaların en önemli meselelerinden birini de pek çok dil bilimci ve müfessirin üzerinde konuştuğu akılla direk bağlantılı olan تَعَقُّل ,تَفَكُّر ,تَدَبُّر ,تَذَكُّر ve تَفَقُّه kavramları oluşturmaktadır. Kimi zaman kevnî ayetler üzerinden örnekler verilerek, kimi zaman ahiretin kalıcılığına vurgu yapılarak kimi zaman kâfirlerin Allah’ın dışında ilâhlar edinme konusundaki mantıksızlıkları geçmişle gelecek arasında bağ kurulmak suretiyle geçmişin tecrübesini geleceğe aktarma anlamındaki bir düşünmeyi kapsayan تَعَقُّل kelimesi ve “Hiç aklınızı kullanmıyor musunuz?”, “Hiç düşünmüyor musunuz?” gibi ifadelerle bitirilirken geçmişe yönelik düşünmeyi gerektiren ve hassaten önceki milletlerin tecrübeleriyle ilgili olaylar anlatılırken لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَۙ gibi tezekküre çağıran fasılalarla bitirilmiştir. Olayın arka planının kavranmasının önem arz ettiği Kur’an’ın anlamına yönelik düşünme çağrıları ise أَفَلاَ يَتَدَبَّرُونَ ifadesiyle karşılık bulmuştur. Zira tezekkürün zıddı olarak kullanılan tedebbür, geleceğe yön verecek bu türden bir düşünmeyi ve tedbiri gerektirir. Aklını kullanan bireylerin (تَعَقُّل) geçmişin yaşanmışlığını idrak ederek (تَذَكُّر) geleceğe yol bulmaları ( تَدَبُّر) anlamında üçünü de kapsayan bir anlamın gerekli olduğu bazı fasılalar ise tefekküre yapılan vurgularla, bütün bunlardan içinde bulunduğumuz an için hüküm çıkarma bağlamındakiler ise تَفَقُّه kelimesiyle sonlandırılmıştır. (Hasan Uçar, Kur’an-ı Kerim’deki Anlamsal Bedî‘ Sanatları Doktora Tezi)
Cenâb-ı Hak, "Umulur ki (bunları) İyi düşünüp ibret alırsınız" buyurmuştur. Bu, "Bu yerin, bahar ve yazın, çiçekler ve meyvelerle tezyin edildiğini, sonra da kışın, o zinetlerden soyulmuş bir ölü haline geldiğini, daha sonra da Allahü teâlâ'nın, o yeri yeniden ihya edip dirilttiğini görüp müşahede ediyorsunuz. O halde, o yerin, ölümünden sonra onu tekrar diriltmeye muktedir olanın, bedenlerin ölümünden sonra onları da diriltmeye muktedir olması gerekir.." demektir. Şu halde, "Umulur ki (bunları) iyi düşünüp ibret alırsınız" buyruğundan maksad, benzer iki durumdan birisinde bu imkânsız olmadığına göre, bu diğer durumda da imkânsız olmadığı dersini vermektir. (Fahreddin er-Râzî)
