يَٓا اَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَٓاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَث۪يراً مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُوا عَنْ كَث۪يرٍۜ

يَٓا  nida harfidir.  اَهْلَ  münadadır.  الْكِتَابِ  muzâfun ileyh olup kesra ile mecrurdur.

Nidanın cevabı  قَدْ جَٓاءَكُمْ رَسُولُنَا ’dır.  قَدْ  tahkik harfidir. Tekid ifade eder.  جَٓاءَ  fetha üzere mebni mazi fiildir.

Muttasıl zamir  كُمْ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.  رَسُولُنَا  fail olup lafzen merfûdur. Mütekellim zamiri  نَا  muzâfun ileyh olarak mahallen mecrurdur.

يُبَيِّنُ لَكُمْ كَث۪يراً  cümlesi  رَسُولُنَا ’nın hali olarak mahallen mansubtur. 

يُبَيِّنُ  merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  هُو ’dir.

لَكُمْ  car mecruru  يُبَيِّنُ  fiiline müteallıktır.  كَث۪يراً  mef’ûlun bih olup fetha ile mansubtur.

مَا  müşterek ism-i mevsûlu,  مِنْ  harf-i ceriyle birlikte  كَث۪يراً ’in mahzuf sıfatına müteallıktır. İsm-i mevsûlun sılası  كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ ’dir. Îrabtan mahalli yoktur.

كُنْتُمْ  nakıs fiildir.  تُمْ  muttasıl zamiri  كَانَ ’nin ismi olarak mahallen merfûdur.  تُخْفُونَ  fiili  كَانَ ’nin haberi olarak mahallen mansubtur. 

تُخْفُونَ  fiili  نَ ’un sübutuyla merfû muzari fiildir. Zamir olan çoğul و ’ı fail olup mahallen merfûdur.

مِنَ الْكِتَابِ  car mecruru  تُخْفُونَ ‘deki mahzuf zamirin haline müteallıktır. Takdiri, تخفونه من الكتاب (Kitaptaki şeyi saklıyorsunuz.) şeklindedir.

يَعْفُوا عَنْ كَث۪يرٍ  cümlesi  يُبَيِّنُ لَكُمْ كَث۪يراً’e matuf olup mahallen mansubtur.  يَعْفُوا  merfû muzari fiildir. Faili müstetir olup takdiri  هُو ’dir.

عَنْ كَث۪يرٍ  car mecruru  يَعْفُوا  fiiline müteallıktır.

تُخْفُونَ  fiili, sülâsî mücerrede bir harf ilave edilerek mezid yapılan fiillerdendir. 

Fiil ifâl babındadır. Sülâsîsi  خفي ’dır. İf’al babı fiille, tadiye (geçişlilik) kesret, haynunet (zamanı gelmesi), sayruret, izale, zamana ve mekâna duhul, temkin (imkân sağlamak), vicdan (bir vasıf üzere bulmak) mutavaat (tef’il babının dönüşlülüğü), tariz (arz etmek, maruz bırakmak) manaları katar. Bazen de fiilin mücerret manasını ifade eder. 

قَدْ جَٓاءَكُمْ مِنَ اللّٰهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُب۪ينٌۙ

قَدْ  tahkik harfidir. Tekid ifade eder.  جَٓاءَ  fetha üzere mebni mazi fiildir. Muttasıl zamir  كُمْ  mef’ûlun bih olarak mahallen mansubtur.

مِنَ اللّٰهِ  car mecruru  جَٓاءَكُمْ  fiiline müteallıktır. نُورٌ  fail olup lafzen merfûdur.  كِتَابٌ  kelimesi atıf harfi  وَ ’la makabline matuftur.  مُب۪ينٌ  kelimesi  كِتَابٌ ’un sıfatıdır.

يَٓا اَهْلَ الْكِتَابِ قَدْ جَٓاءَكُمْ رَسُولُنَا يُبَيِّنُ لَكُمْ كَث۪يراً مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ وَيَعْفُوا عَنْ كَث۪يرٍۜ

Müstenefe olan cümle nida üslubunda gayrı talebi inşâî isnaddır. Münada kitap ehlidir. Nidanın cevabı tahkik harfi  قَدْ  ile tekid edilmiş müspet mazi fiil sıygasındaki  قَدْ جَٓاءَكُمْ رَسُولُنَا  cümlesidir. Faide-i haber talebî kelamdır.

رَسُولُنَا  izafetinde azamet zamirine muzâf olan  رَسُولُ, şan ve şeref kazanmıştır.

اَهْلَ الْكِتَابِ  Yahudi ve Hristiyanlardan kinayedir.

يُبَيِّنُ لَكُمْ كَث۪يراً  cümlesi  رَسُولُنَا  için hal cümlesidir. Müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır. Hal cümlesinin  وَ  olmadan gelmesi bu halin mevsufta sürekli ve sabit olduğuna işaret eder.

Muzari fiildeki istimrar, teceddüt ve tecessüm özelliğide manayı kuvvetlendirmiştir. Hal cümlesi ıtnâb sanatıdır.

Müşterek ism-i mevsûl  مَّا, mecrur mahalde  يُبَيِّنُ  fiiline müteallıktır.

Sıla cümlesinde  كَان’nin haberinin muzari fiil cümlesi formunda gelmesi, hükmü takviye, hudûs, teceddüt ve tecessüm ifade eder.

وَيَعْفُوا عَنْ كَث۪يرٍ  cümlesi  يُبَيِّنُ  cümlesine  وَ ’la atfedilmiştir. Müspet muzari fiil sıygasında faide-i haber ibtidaî kelamdır.

تُخْفُونَ - يُبَيِّنُ  kelimeleri arasında tıbâk-ı îcab sanatı vardır.

مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ  [Sizin kitaptan gizlediklerinizi açıklayan] cümlesinde idmâc vardır. Hem onların gerçekleri gizlediğini hem de gelen son resulü haber verir.

يُبَيِّنُ لَكُمْ كَث۪يراً مِمَّا كُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْكِتَابِ  [Kitaptan gizlediğiniz şeylerin çoğunu açıklıyor.] cümlesiyle وَيَعْفُوا عَنْ كَث۪يرٍ  [bir çoğunu da kapatıyor] cümlesi arasında mukabele vardır.

Bu kelam, terğîb (rağbet ettirme) ve terhib (korkutma) olarak, onların bu hakikatleri gizlememeleri için teşvik anlamını taşır.

Diğer bir görüşe göre bu beyan “Sizin bir çok suçlarınızı affediyor ve onlardan dolayı sizi muaheze etmiyor.” anlamına gelir. (Ebüssuûd)

الْكِتَابِ  lafzı, cins olduğu için müfred olarak getirilmiştir. (Fahreddin er-Râzî)

يَعْفُو  fiili “yüz çevirmek ve desteklememek” manasındadır. (Âşûr)

 قَدْ جَٓاءَكُمْ مِنَ اللّٰهِ نُورٌ وَكِتَابٌ مُب۪ينٌۙ

İstînâfiyye olarak fasılla gelen cümle  قَدْ  ile tekid edilmiştir. Müspet mazi fiil sıygasında faide-i haber talebî kelamdır.

Ayetteki  نُورٌ  ile Hazreti Muhammed,  الْكِتَابِ  ile de Kur’an-ı Kerim ya da  نُورٌ  ile İslam,  الْكِتَابِ  ile Kur'an kastedilmiştir. (Fahreddin er- Razî)

قَدْ جَٓاءَكُمْ  cümlesi ve  الْكِتَابِ - كَث۪يراً  kelimelerinin tekrarında reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatı vardır. İkinci cümle birincisinden bedel-i iştimâldir. Bedel, ıtnâb babındandır.

نُورٌ  ve  وَكِتَابٌ  kelimelerindeki nekrelik tazim içindir. Bu kelimeler arasında mürâât-ı nazîr sanatı vardır.

يُبَيِّنُ - مُب۪ينٌ  kelimeleri arasında iştikak cinası ve reddü’l-acüz ale’s-sadr sanatları vardır.

Ayetin başında azamet zamiri gelmişken sonuda Allah ismi zikredilerek iltifat yapılmıştır.